2012 was het beoogde sloopjaar van de 18 panden aan de Gerard Scholtenstraat die Jan Jongert in 1997 in beheer had gekregen. In een van de panden richtte Jongert samen met Césare Peeren 2012 op. Een passende locatie voor een bureau dat recycling als credo heeft. Tot 2012 heeft het niet geduurd. In het voormalige gerechtsgebouw aan de Noordsingel, het nieuwe tijdelijke onderkomen, spraken we met Jan Jongert over de drijfveren en unieke werkmethodiek van 2012 architecten.
Jullie
ontwerppraktijk is wel zeer uitzonderlijk.
Ja, zeker in Nederland. In de VS zijn er meer
architecten vergelijkbaar bezig. Bijvoorbeeld vanuit de Rural Studio, een
opleiding die door Samuel Mockbee is opgericht. Hier werken studenten aan
gebouwen voor arme gemeenschappen in het zuiden van de VS, waarbij veel
hergebruik van afval plaatsvindt.
Hoe is dat elders in de wereld?
We hebben in april een workshop in Buenos Aires gegeven over hergebruik. Daar is men nog slechts bezig met het milieuvriendelijker maken van de afvalverwerking. De animo voor hergebruik in de bouw is daar veel lager, het wordt geassocieerd met bidonvilles en heeft een armoede uitstraling. Hetzelfde geldt voor de getroffen gebieden van de tsunami. De mensen wachten daar liever langer op een betonnen woning, dan dat er gebouwd wordt met hergebruik van puin. Door in een rijker land hergebruik in de bouw toe te passen en te laten zien dat je er hele modieuze en mooie dingen mee kan maken, kan het overslaan naar andere landen.
Zijn jullie idealisten?
Dat mag je als toeschouwer zeggen, maar dat
is niet onze motivatie. We werken wel vanuit een duidelijk idee, maar een we
zijn zeer pragmatisch bureau. We proberen zoveel mogelijk te werken met
afvalmaterialen, maar we gebruiken ook nieuwe materialen.
Wat inspireerde je tot hergebruik?
Het verhoogt de creativiteit. Door te
bedenken wat je met bestaande voorhanden materialen kunt doen, voeg je een
extra randvoorwaarde toe, naast programma, voorschriften en locatie. Het
ontwerpproces is ook veel dynamischer, je past je ontwerp aan aan de voorhanden
materialen.
Wil je je kennis expliciet delen vanuit de
recyclegedachte?
Ja, daarom hebben we ook een website gemaakt,
Recyclicity.net. Daarop willen we promoten om materialen
of elementen zo compleet mogelijk te hergebruiken, met behoud van zoveel
mogelijk bestaande kwaliteiten. Zoals autogordels worden hergebruikt om jonge
bomen vast te binden. Bijvoorbeeld door hergebruik van hele autoruiten, in de
plaats van verwerking tot nieuw glas. Zo verlies je geen energie aan iets wat
al bruikbaar is. Het doel is met zo weinig mogelijk energie, transport en
bewerking afvalmateriaal te gebruiken.
Hoe dragen jullie verder je ideeën uit?
Césare en ik geven les op de Academie in respectievelijk Amsterdam en Rotterdam. De praktische en ambachtelijke insteek van architectuur ontbreekt op de opleidingen. Ik merk dat er onder studenten een grote interesse bestaat voor materialen en de toepassing ervan. Ze worden erdoor geïnspireerd om met andere ogen naar de omgeving te kijken. Verder geven we bijna wekelijks presentaties in Nederland, België en Duitsland.
Zijn ze daar actief in hergebruik?
In Duitsland gebeurt heel veel in het Ruhrgebied,
op landschappelijke schaal. En met die industriële gebouwen wordt niet te
voorzichtig omgegaan. Dat gebeurt wel met zo’n monument waarin we nu zitten,
hier is de tijd stilgezet. Wij willen heel anders met monumenten omgaan. In ons
project WORM VOC in Rotterdam hebben we met afvalmateriaal een uitgebreid nieuw
programma ingepast in een monument, zonder het gebouw aan te tasten.
Je
werkt samen met Césare Peeren en Jeroen Bergsma. Bracht de fascinatie voor
recycling jullie bij elkaar?
Nee, dat is later ontstaan. Wij kennen elkaar
al sinds 1990, van onze studie in Delft. We hebben toen een tijdschrift
opgericht, de Omslag, over culturele onderwerpen die binnen de studie niet
werden belicht. We hebben elkaar toen heel goed leren kennen. Omdat we goed konden
samenwerken zijn we samen 2012 gestart. In de beginjaren heb ik samen met
Césare diverse projecten gedaan, en in die periode waren we ook bezig met
andere aspecten van milieuvriendelijk bouwen, bijvoorbeeld de verbetering van energiehuishouding.
We ontdekten dat onze fascinatie vooral ligt bij het hergebruik van materialen.
Daar hebben we ons toen op toegelegd. In een vroeg project, het interieur van
kledingwinkel Roppa te Scheveningen, merkten we dat we tijdens het
ontwerpproces geen tijd hadden op zoek te gaan naar herbruikbare materialen.
Daarna hebben we materialen gezocht en opgeslagen in een loods, om sneller te
kunnen werken.
Maar dan wordt je ook materiaalbeheerder!
Precies, daar zijn we weer snel mee gestopt.
Vervolgens hebben we oogstkaarten gemaakt, een inventarisatie van materialen
die voorhanden zijn op verschillende locaties.
Hier in de regio Rotterdam zijn er 250
aanbiedingen van bedrijven die regelmatig afvalmaterialen kunnen leveren. Die
hebben we per postcode ingevoerd in Recyclicity.net. Als je de
postcode van een nieuw project invoert, krijg je te zien welke materialen er in
die omgeving voorhanden zijn.
Houden jullie dat ook bij?
Nee, dit was een pilot en het ideaal is dat
aanbieders dit zelf aanvullen. Maar de website is daar wellicht iets te
ingewikkeld voor en het is voor aanbieders financieel nog niet aantrekkelijk
genoeg om het via de website aan te bieden. Dit komt waarschijnlijk ook omdat
de vraag nog niet groot is.
Kun je de vraag vergroten?
Om architecten te stimuleren en inspireren
hebben we, naast de oogstkaarten ook andere instrumenten ontwikkeld om zo
hergebruik van materialen efficiënter te maken. We hebben een inventarisatie
gemaakt van materialen die, met zo min mogelijk transformaties, geschikt zijn
als bouwmateriaal. Daarnaast hebben we 20 ontwerpers, die al met
afvalmaterialen gewerkt hebben, gevraagd hun projecten zodanig te documenteren
dat anderen ervan kunnen leren. Ook die toepassingskennis hebben we op de
website geplaatst.
In
verband met de regelgeving moet je wel de technische eigenschappen van de
materialen kennen.
Om het werkbaar te maken voor architecten en
aannemers op den duur ook, ontwikkelden we de HBD, een hergebruik
bouwdocumentatie, als variant op de NBD, met productbladen van afval. Hierin
zijn technische gegevens verzameld, bijvoorbeeld isolatiewaarden, de
transparantie, de warmtegeleiding. Wanneer bouwmaterialen worden hergebruikt
zijn die eigenschappen wel bekend, soms zijn de eisen aangescherpt, maar je
kunt wel nagaan aan welke eisen ze voldoen. Maar wanneer je bijvoorbeeld
koelkasten, autoruiten of kabelhaspels hergebruikt, moet je dit onderzoeken.
Met zo’n database kunnen je als ontwerper werken.
Vind je in die database ook de prijzen van afval?
Ja, die vermelden we er ook bij.
Levert het voor opdrachtgevers ook nog een besparing in
de bouwkosten op?
Nu nog niet, we bevinden ons nog in een
pioniersfase. Een aannemer heeft er nog redelijk veel werk aan om uit te zoeken
waar hij bijvoorbeeld hout op een vriendelijke manier kan verduurzamen.
En in de toekomst?
Wanneer op een gegeven moment voldoende
kennis beschikbaar is en de toepassing van afvalmaterialen toeneemt, dan wordt
het voordeliger. De stortkosten van afval stijgen 6 of 7% per jaar. Wanneer de
afnamestroom groter wordt, wordt het steeds interessanter voor de aanbieders.
Nu betalen die bedrijven je nog niet voor het afnemen van afvalmateriaal, daar
komt misschien verandering in. We hebben eens een studie gemaakt naar de bouw
van 24 woningen met parkeergarage in Leidsche Rijn. De opbrengsten van
hergebruik van bouwafval waren zo hoog dat je de parkeergarage inclusief
fundering gratis kon realiseren.
Hoe reageren aannemers op jullie ontwerpen?
Dat is best een lastig verhaal. Die proberen
altijd nieuwe materialen te gebruiken. We werken met een aannemer, die het wel
een uitdaging vindt. Die komt zelf met materialen, bijvoorbeeld het
isolatiemateriaal voor de Villa Welpeloo in de Enschedese wijk Roombeek, dat is
het piepschuim stansafval afkomstig uit de caravanindustrie. We hebben voor dat
project ook weer eerst een oogstkaart gemaakt. Kabelhaspels waren ruim
voorhanden. Die worden door onze aannemer gedemonteerd. Het vurenhout van de
binnenste ton wordt gediffuseerd en toegepast als gevelbekleding. Voor de vloer
betrekken we balken hout van een bedrijf in sloopmaterialen. We hergebruiken
enkel glas voor gevelbekleding en de serre. De staalconstructie is afkomstig van
een paternoster textiellift. We hebben de profielen uit die textiellift
ingemeten. Het bleek dat enkele profielen uit de oogst slechts 15 cm te kort
waren. Het toeval speelt een prettige rol in het ontwerp. Doordat wij geen
netwerk in Enschede hebben is het een iets statischer ontwerpproces geweest dan
normaal bij onze projecten. We hebben tijdens het proces niet kunnen reageren
op de sloop in de omgeving.
Hoe reageert de welstand van Enschede?
Die zijn zeer te spreken. We gebruiken niet heel erg experimentele materialen, alleen de bron waar we het vandaan halen is bijzonder. We hadden daarom geen problemen qua regelgeving. Ook voor de snelheid hebben hiervoor gekozen. Bijna de helft van de materialen is nieuw.
Villa Welpeloo wordt erg fraai, hoe belangrijk is
schoonheid voor jullie?
Wat we maken moet ook mooi zijn. Veel
materialen vinden architecten lelijk, en worden daarom niet toegepast. Door de
manier waarmee wij met materialen werken zijn wij erachter gekomen dat
schoonheid te maken heeft met de schaal waarin je materialen toepast. Je moet
de juiste schaal bij het materiaal vinden. RVS aanrechtbladen kun je bijvoorbeeld
wel op een groot vlak toepassen, dan wordt het materiaal belangrijker dan de
voormalige functie. Andere dingen moet je juist verzagen in een kleinere maat
om het toe te kunnen passen. Het aardigste is als de mensen niet direct
herkennen wat het geweest is, zoals bij het Miele Ruimtestation.
Jullie
doen er alles aan om hergebruik te propageren. Is het mogelijk dat het toch
niet van de grond komt?
Ja, dat is mogelijk, bijvoorbeeld wanneer de
zonne-energie zo goedkoop wordt dat het niet meer uitmaakt hoeveel energie je
gebruikt om iets te bouwen. De economische en energetische motivatie ontbreekt
dan. Het wordt dan een elitaire aangelegenheid, wat ook prima is. Het levert
immers een rijker en diverser architectuurbeeld op.
Zou je kunnen terugkeren tot het conventionele
materiaalgebruik?
Nee, dat geloof ik niet, het is voor ons een
manier van denken geworden, daar kan je niet mee breken.
Geef je het tot 2012 de tijd?
Dat is onze deadline. We hebben met elkaar afgesproken om in ieder geval tot 2012 samen te werken aan het propageren van een structurele toepassing van hergebruikte materialen in de bouw. Als onze werkmethodiek dan nog niet breed navolging vindt gaan we ons ergens anders op richten. De interesse voor ons werk is in de afgelopen vier jaar sterk toegenomen. Dat is veelbelovend.
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 7 2006. In 2012 is de naam 2012 Architecten gewijzigd in Superuse Studios.
Op de foto: Jan Jongert. Foto Roel Dijkstra Fotografie
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
hergebruik materialen,
recycling