Recht volgens Ruby: Aandachtspunten plaatsen van kunstwerken

Het gebeurt regelmatig dat bij gebouwen kunstwerken worden geplaatst. Dit was bijvoorbeeld het geval bij een werk van kunstenaar Ronald Rietveld van studio RAAAF.

Rietveld heeft een mobiele sculptuur gemaakt die verwijst naar de Koude Oorlog. Het kunstwerk is vanaf 2013 te zien in een loods op de vliegbasis Soesterberg. De loods is eigendom van Utrechts Landschap en deze is van plan de loods te verhuren. De Provincie Utrecht is eigenaar van het kunstwerk en wil de sculptuur daarom eind 2019 weghalen uit de loods en onderbrengen in een andere loods. Rietveld is het hiermee oneens. Hij is van mening dat het kunstwerk permanent in de loods moet blijven, terwijl de Provincie Utrecht meent dat er een termijn is afgesproken van vijf jaar. Dit loopt uit op een rechtszaak tussen de kunstenaar aan de ene kant en de Provincie Utrecht en de Stichting het Utrechts Landschap aan de andere kant.

Waar moeten partijen op letten bij bij het geven van opdracht voor kunstwerken om dit soort geschillen te voorkomen?

De rechter bekijkt eerst of het kunstwerk onlosmakelijk onderdeel uitmaakt van de loods. Die vraag wordt bevestigend beantwoord. De kunstenaar verliest de zaak toch omdat hij onvoldoende aannemelijk kon maken dat er op de Provincie Utrecht een verplichting rustte tot instandhouding van het kunstwerk.

Kunstwerk onlosmakelijk verbonden met omgeving

Ten eerste moet in de overeenkomst bepaald worden of het kunstwerk onlosmakelijk is verbonden met de omgeving of het bouwwerk waarop of waarin het kunstwerk geplaatst wordt. De vorm, de functie en het doel van het kunstwerk zijn hierbij van belang. In de zaak in Utrecht was duidelijk dat het kunstwerk ontworpen was om in deze loods te worden geplaatst. Dit was de enige nog in originele staat verkerende loods op het terrein waar de NAVO actief was geweest. Het doel van het kunstwerk was om de Koude Oorlog weer te geven. Dit sluit bij de keuze voor deze loods dan ook goed aan.

Verwijdering van het kunstwerk van de oorspronkelijke plaats kan tot gevolg hebben dat inbreuk plaatsvindt op persoonlijkheidsrechten van de kunstenaar. Verwijdering kan worden gezien als een wijziging van het werk, omdat het kunstwerk juist in deze loods de Koude Oorlog goed weergeeft en een andere plek voor een andere totaalindruk zou zorgen. Ook kan verwijdering misvorming, verminking of aantasting van het werk als gevolg hebben, omdat het kunstwerk op een andere plek in betekenis zal inboeten.

Duidelijke afspraken over de duur van plaatsing

Ten tweede moet in de overeenkomst de duur van de plaatsing worden afgesproken. Je kunt bijvoorbeeld afspreken dat na een aantal jaar een evaluatie plaatsvindt waarna wordt bepaald of het kunstwerk wel of niet blijft. Ook is van belang af te spreken wie dit bepaalt. Het contractueel vaststellen van een termijn voorkomt veel gedoe en zal ook de rechtszekerheid bevorderen.

Wanneer rekening wordt gehouden met de twee bovenstaande aandachtspunten worden daarmee onplezierige verrassingen voor alle betrokkenen voorkomen. Met als doel te kunnen blijven genieten van afwisselende en boeiende kunstwerken.

Tekst: Ruby Nefkens, advocaat intellectueel eigendom, ICT, design, architectuur, kunst, media