De ouderenzorg is net als de hele zorgverlening in Nederland op drift. Voortschrijdend inzicht, veranderende markten, budgettaire druk zijn daar debet aan. Dat betekent dat zorginstellingen steeds opnieuw moeten nadenken over het zorgconcept dat ze aanbieden. Architectenbureau op ten noort blijdenstein gaf het nieuwe concept van het Bartholomeus Gasthuis in Utrecht gestalte.
De afgelopen drie jaren werden interieur en installaties van het Bartholomeus Gasthuis aan de rand van de Utrechtse binnenstad grootscheeps onderhanden genomen. Alle ruimten gingen helemaal, qua afwerking en invulling, op de schop, net als de sanitaire voorzieningen en de klimaatinstallatie. De laatste uitgebreide aanpassing van het omvangrijke complex aan de Lange Smeestraat dateerde van medio jaren ’80 van de vorige eeuw. Sinds die tijd zijn niet alleen trends in interieur en de installatietechnische mogelijkheden ingrijpend veranderd, vooral ook de opvattingen over de zorgverlening aan ouderen en aan psychogeriatrische patiënten. Meer individuele aandacht en meer zorg op maat en kleinschaligheid zijn eigentijdse uitgangspunten. Met voorzieningen voor langer zelfstandig wonen, tijdelijke opvang en voor beschermd wonen met een dienstenpakket dat steeds wordt samengesteld naar eigen wens van de bewoner. Het gebouw en het interieur moet gastvrijheid en huiselijkheid uitstralen. Weg met de recreatiezaal, en het ziekenhuisachtige van de gesloten afdeling voor bewoners met dementie. Welkom voortaan in de brasserie van het Bartholomeus Gasthuis, uitgerust met een grootkeuken die in de horeca niet misstaat, en zie ook hoe afdelingen voor psychogeriatrische bewoners een opgewekte huiselijke sfeer uitstralen. Dit alles dankzij de drastische ingrepen van interieurarchitect Milee Herweijer van architectenbureau op ten noort blijdenstein en haar team. Zij meden bij deze renovatie gelukkig de sfeer van gebloemde omajurken en rekenden af met de lucht van doodgekookte worteltjes die zo vaak hangt in zorginstellingen en verpleeghuizen.
Monumentaal gasthuis
Al eeuwen zorgt het Bartholomeus Gasthuis voor de zieke en behoeftige medemens. Het gasthuis bestaat sinds 1367 en de kern van het huidige pand, de voormalige kapel en ziekenzaal, dateert in basis ook uit de veertiende eeuw. In dit deel van het complex is tegenwoordig de hoofdentree vanaf de Lange Smeestraat, met daarachter op de begane grond brasserie Zunte met een uitloop en terras in de binnentuin van het huis.
In de zeventiende eeuw werd rechts van het gasthuis een groot volume toegevoegd, waaronder de nog grotendeels intact en door het bestuur in gebruik zijnde Regentenzaal. Verdere uitbreidingen en aanpassingen dateren voornamelijk uit de 19e en de 20e eeuw. De laatste grote aanbouw van twee vleugels aan de zuidkant zijn van medio jaren ’80 van de vorige eeuw. In deze vierlaagse uitbreidingen bevinden zich op de drie verdiepingen de gesloten afdelingen voor de psychogeriatrische bewoners. Op deze afdelingen is door de intensieve aanpak van het interieur een zonniger sfeer gecreëerd, door middel van huiskamers en het erbij trekken van de gang als verblijfsgebied.
Diversificatie zorgvoorzieningen
Voor het overige kregen, ook naar voortschrijdend zorginzicht, heel veel ruimten een nieuwe bestemming of een behoorlijke update. Met als gevolg dat er nu een behoorlijke diversiteit aan voorzieningen binnen de muren van het gerenoveerde Bartholomeus Gasthuis te vinden is. Naast de brasserie, waar ook buurtbewoners welkom zijn, gaat het op de begane grond om units voor zelfstandig, het zogenoemde levensloopgeschikt wonen. De bewoner betrekt, indien gewenst, een zorgpakket van het zorghuis naar eigen inzicht. De entree van deze woningen is via de hoofdentree, waar ook naast de ontvangstbalie een klein dagwinkeltje te vinden is. Aan de noordoostzijde van het gebouwcomplex, in de hoek met de Springweg, zijn in het Salus Huys heel modern verschillende (externe) aanbieders van wellness en verzorging ondergebracht, zoals een kapper, een fysiotherapeut en een beautysalon. Het is dienstverlening door derden die primair gericht is op oudere Utrechters, waarvan ook andere bewoners gebruik kunnen gaan maken.
Op de tweede verdieping, onder de hoge kap van het middeleeuwse deel van het gasthuis, is het zogenaamde Otium Huys geschikt gemaakt als auditorium, vergaderzaal of als stiltecentrum. Daaronder, op de eerste verdieping, is de historische Smeezaal getransformeerd tot moderne multifunctionele zaal, die ook te huur is voor bijvoorbeeld kleine congressen of recepties. Zo genereert het gasthuis inkomsten op een andere wijze dan uit immer onder druk staande zorgbudgetten. Op de verdiepingen aan de westzijde van het gasthuis zijn de een- of tweepersoons kamers van het zorghotel. Deze kamers zijn bedoeld voor ouderen die bijvoorbeeld na een ziekenhuisopname op krachten moeten komen vooraleer ze weer zelfstandig kunnen wonen.
De renovatie bood de gelegenheid om van de verrommelde zolderruimten in de gebouwen gelegen aan de Lange Smeestraat efficiënte kantoorruimten te maken. Al het administratieve personeel bij elkaar.
De voorbereidingen voor een renovatie van het Bartholomeus Gasthuis begonnen al in 2005. Vanaf het begin was architectenbureau op ten noort blijdenstein bij de renovatie betrokken. Een van de directe aanleidingen was de politieke keuze om de opname van cliënten met een lichte zorgvraag (verzorgingshuis-zorg) drastisch te beperken, om zo ruimte te maken voor de groeiende groep psychogeriatrische cliënten (verpleeghuis-zorg). Maar ook de vernieuwing van installaties, vooral de sanitaire voorzieningen, was broodnodig. Dat betekende tegelijkertijd ook bouwkundige aanpassingen.
Bovendien was een renovatie de gelegenheid om het gebouw in al zijn geledingen up-to-date te maken voor de te verwachten maatschappelijke veranderingen ten aanzien van ouderenzorg en de zorg aan de psychogeriatrische bewoners. Het architectenbureau leverde de technische input en alternatieven voor deze grootscheepse renovatie.
Omdat de bouwkundige voorzieningen voor diensten aan extern wonende Utrechters niet financieel worden gecompenseerd door Rijk en gemeente, realiseerde bestuurder Willy van Egdom door fondsenwerving extra budgetten. Hierdoor raakten de renovatieplannen in een stroomversnelling, en in augustus 2011 is een zorginstelling opgeleverd, die zich niet alleen richt op de bewoners binnen de eigen muren, maar ook op de bewoners in de directe omgeving.
Architect Milee Herweijer noemt het afgelegde renovatietraject spannend: ‘Alle plattegronden en interieurschetsen heb ik talloze malen voorbij zien komen. Terwijl de aannemer al bezig was voor het installatiewerk, moesten we soms nog beslissingen nemen over verlichting. Dat kort op de planning werken vraagt wel wat inlevingsvermogen van alle kanten. En dat allemaal in een huis in bewoonde toestand. Voortdurend passen, meten, schuiven’.
Gerelateerd
Tags:
premium