De Universiteitsbibliotheek op de Uithof (UBU) heeft er een binnenstedelijk broertje bij. Afgelopen zomer opende de gerenoveerde Universiteits-bibliotheek Binnenstad (UBB) haar poorten. Grosfeld van der Velde architecten en DHV brachten de verdwenen grandeur van het voormalige paleiscomplex op moderne wijze terug. De serene monumentaliteit zet de toon voor de uitstraling van het historische pandenbezit van de universiteit in het centrum van Utrecht.
Paleis van Lodewijk Napoleon
De UBB omvat vijf rijksmonumenten in het zogenaamde Driftcluster van de universiteit, die lange tijd dienst hebben gedaan als publiek ontoegankelijke boekenopslag en archiefruimte. Ooit behoorde een deel van deze gebouwen tot het monumentale paleis van Lodewijk Napoleon. In 1807 kocht Lodewijk Napoleon enkele in oorsprong middeleeuwse huizen aan Drift ter verbouwing tot zijn nieuwe paleis.
Een groot hek om de hoek aan de Wittevrouwenstraat gaf toegang tot een open bassecourt, waaraan de koning een 30 meter lange Grande Galerie met een balzaal en twee salons liet bouwen, beëindigd door een hofkapel aan de Keizerstraat. Al binnen een jaar besloot de koning te verhuizen naar het Paleis op de Dam. De panden aan de Drift werden gesplitst en kregen verschillende functies en eigenaren, terwijl de achterliggende balzaal na een grondige verbouwing in 1820 door de universiteit als bibliotheekruimte in gebruik werd genomen.
In 1858 werd de hofkapel ingericht als boekenmagazijn door de inbouw van gaanderijen op gietijzeren kolommen en een halve eeuw later verrezen langs de Keizerstraat een nieuw, in neorenaissance stijl ontworpen bibliotheekgebouw met conciërgewoning en een boekenmagazijn. In de jaren zestig kwamen alle voormalige paleisgebouwen in handen van de universiteit. De oorspronkelijke structuur en karakteristiek van het paleis waren verdwenen door vele verbouwingen en de afzonderlijke gebouwen waren op het laatst bouwtechnisch verouderd en verwaarloosd.
Met de recente renovatie van de balzaal, de kapel en de oude bibliotheekgebouwen die Grosfeld van der Velde architecten in nauwe samenwerking met DHV voor de bouwkundige uitwerking en de constructies realiseerde, kwam daar verandering in.
Transparante dakconstructie
Aan de Drift is een nieuwe entree gemaakt met zwaar ogende, houten taatsdeuren van monumentale afmeting. Deze ingetogen poort naar kennis geeft toegang tot een met licht overgoten bibliotheekcomplex. De voormalige binnenplaats achter de entree is overkapt met een transparante dakconstructie. Van hieruit wordt de blik getrokken naar de voormalige Grande Galerie waar de centrale balie het hart van de bibliotheek vormt. De nieuwe invulling is los gehouden van het historische casco zodat de ruimtewerking van de voormalige balzaal het best tot zijn recht komt. De vloer van Belgische hardsteen draagt bij aan de monumentale uitstraling.
De open ruimte boven de balie biedt zicht in de kap, met verticale daklichten waardoor een zee van licht binnen stroomt. Ook de ramen naar de lommerrijke binnentuin zijn opengemaakt, zodat een visuele verbinding ontstaat met het andere deel van het Driftcluster. Voor de balie gaan twee trappen omhoog naar door ranke kolommen ondersteunde verdiepingsvloeren met glazen balustrades. De verschillende vloerniveaus sluiten aan bij de vloerhoogten van de aangrenzende, bestaande bebouwing.
Het interieur van het bibliotheekcomplex is transparant met lange, duidelijke zichtlijnen en doorkijkjes. Op de verdieping wordt de ruimtewerking benadrukt door een lange boekenkast over de hele lengte van de voormalige balzaal. De studieplaatsen zijn grotendeels direct achter de gevel ingericht en de boekenkasten staan haaks op de gevel, waardoor daglicht diep de gebouwen kan binnendringen.
Serene monumentaliteit
Het architectenbureau hanteerde een filosofie van zuiverheid en helderheid, waarin de architectuur en de kenmerkende eigenschappen van de afzonderlijke gebouwen zo goed mogelijk tot hun recht komen, terwijl intern een duidelijke samenhang ervaren wordt. Om deze interne eenheid in de onderling sterk afwijkende gebouwen te bewerkstelligen, heeft het bureau bewust gekozen voor een eenduidige materialisatie, detaillering en kleurstelling.
De kleur wit is consequent in het interieur doorgevoerd, van de verdiepingsvloeren, studietafels en balies tot de raamkozijnen van de Grande Galerie en speciaal voor dit project ontwikkelde armaturen. De (monumentale) constructie-elementen daarentegen zijn uitgevoerd in verschillende tinten grijs.
Door deze kleuren in het hele gebouw toe te passen komen de architectuur, maar vooral ook de studenten en de boeken centraal te staan. De serene uitstraling is zelfs doorgevoerd tot in de voormalige handschriftenzaal, die net als de andere oude bibliotheekgebouwen nog vrijwel in originele toestand verkeerde. Monumentale elementen, zoals houten boekenkasten met schuifbare stofdeuren, gietijzeren kolommen, luiken en trappen en gekleurde Jugendstiltegels zijn hier gehandhaafd.
Verborgen techniek
Om de architectuur en structuur van de gebouwen tot zijn recht te laten komen, zijn zoveel mogelijk oplossingen gezocht voor de vormgeving en integratie van de complexe installatietechniek. Met name het boekenmagazijn was dichtgeslibd met installaties. Alle bekabeling, luchtverversing en brandveiligheidsmaatregelen zijn nu weggewerkt.
Installaties bevinden zich onder de vloer, achter voorzetwanden, in kasten en door het bureau zelf ontworpen kabelgoten die deel uitmaken van de armaturen in het boekenmagazijn. De hoofdleiding van de sprinklerinstallatie is opgenomen in de lange boekenwand in de Grande Galerie.
Daarnaast zijn door het hele gebouw de nodige akoestische maatregelen getroffen. In de Grande Galerie is de kap voorzien van geperforeerde gipsplaten en zijn de plafonds uitgevoerd in een geluidsabsorberend lamellensysteem. Ook dragen de boeken, die overal in open opstelling staan, voor een groot deel bij aan de geluidsabsorptie en daarmee aan de aangename akoestiek in de bibliotheek, zelfs rondom de drukbevolkte entree en balies. De serene rust die het ontwerp uitstraalt wordt in de studie- en leeszalen letterlijk in acht genomen. Terwijl het toch zeer druk is in de UBB. Studenten dwalen tussen de 8,5 kilometer collectie op zoek naar een boek of een studieplek. Zelfs op zondagochtend is elk plekje bezet.
De komende jaren wordt het resterende deel van het complex aan de Drift gerenoveerd, zodat ook de doorleefde kantine in de voormalige slaapvertrekken van de koning een facelift met allure kan krijgen.
Gerelateerd
Tags:
bibliotheek,
DHV,
drift,
Grosfeld van der Velde architecten,
UBB,
Universiteit Utrecht,
universiteitsbibliotheek