De Machinist, Rotterdam

Op de zuidelijke kop van het Coolhaveneiland in Rotterdam staat het uit 1952 daterende pand De Machinist, ontworpen door de architecten Cornelis Elffers en B.J.K. Cramer. Het gebouw ontleent zijn naam aan zijn vroegere functie van machinistenschool. Later werd de oude machinistenschool het onderkomen van het Scheepvaart & Transport College (STC). Met het in 2005 gereedkomen van het nieuwe gebouw van STC aan de oever van de Maas, niet ver van De Machinist, kon de oudbouw op het Coolhaveneiland worden herontwikkeld.

Op het Coolhaveneiland hebben diverse oude gebouwen het afgelopen decennium een nieuwe bestemming gekregen. Zo heeft de Hogeschool Rotterdam er diverse opleidingen geclusterd in een Rijksmonument. De herontwikkeling van Puntegale, het voormalige belastingkantoor, vormde in 1998 het vliegwiel voor de overige ontwikkelingen op het Coolhaveneiland. De ombouw van het pand, dat met één langszijde aan de overkant van de Willem Buytewechstraat pal tegenover De Machinist staat, gaf het gebied een stevige impuls, doordat het aantal woningen binnen één gebouw met 157 steeg.

Industriële uitstraling
Belangrijk uitgangspunt van Akropolis Architekten bij de herontwikkeling van De Machinist was de overtuiging dat de kracht van het oorspronkelijk ontwerp de functiewijziging eenvoudig aan zou moeten kunnen. Gezien de verandering in functie van machinistenschool tot kennis- en cultuurfabriek moest er inpandig wel het nodige gebeuren, maar het gebouw zou haar oorspronkelijke industriële uitstraling moeten behouden. Vooral de transformatie van de machinekamer op de begane grond tot horecagelegenheid was daarbij ingrijpend. Toch zijn daar de oude voorzieningen slechts waar nodig verwijderd. De vloeren zijn vrijgemaakt; de werkbalken onder het plafond zijn echter gehandhaafd en in het zicht gelaten.

Hoge plafonds en stalen kozijnen
Installatietechnisch kent De Machinist veel toevoegingen. Akropolis Architekten besloot alle in de loop der tijd aangebrachte scheidingswanden en verlaagde plafonds te verwijderen en de nieuwe installaties in het zicht te laten. Slanke, zo min mogelijk storend in het zicht hangende verlichtingsarmaturen voeren door de dragende wanden heen van ruimte naar ruimte. Ook de stalen kozijnen bleven gehandhaafd. Zij zijn waar nodig gerestaureerd en bevatten nu ongeveer het dunst mogelijke dubbel glas. Het originele gevelbeeld is hierdoor intact gebleven. Het glas is aangebracht met elastische kit in plaats van stopverf.

Gevelreiniging getest
De meest ingrijpende gevelwijziging vond plaats aan de Willem Buytewechstraat. Naast de hoofdentree is hier een doorbraak voor een, via een hellingbaan bereikbare, tweedeurs lift gemaakt. Zo is iedere etage ook voor invaliden bereikbaar. Op diverse plaatsen aan de buitengevel zijn duidelijk lichter gekleurde vierkante of rechthoekige vlakken zichtbaar. Ter plekke is een test gedaan met steeds een andere wijze van gevelreiniging. Uit angst voor vlekkerigheid en afbrokkeling van het metselwerk werd besloten de roetlaag op de gevel te laten.

Handhaven en aansluiten
Op ieder niveau bevindt zich achter de lift de lifthal, een nieuw ontstane ruimte. Vanwege haar bescheiden omvang besloot architect Theo Verstralen de architectonische uitstraling te laten aansluiten bij het overige interieur, een uitgangspunt dat bij alle overige kleine ingrepen eveneens is gehanteerd. Zo zijn in de lifthallen op de vloer het patroon en de kleur van het reeds aanwezige tegelwerk doorgezet. In de lokalen bleven het visgraatparket en de houten lambrisering gehandhaafd. De oude lerarenkamer op de eerste verdieping kreeg een bijeenkomstfunctie. Deze ruimte was na de bouw verbijzonderd met wand- en plafondschilderingen van Jaap Gidding. Zowel deze schilderingen als de typerende mintgroene kleur van de plafondbalken en kolommen zijn ongemoeid gelaten.

Patrijspoorten
De mintgroene kleur uit de oude lerarenkamer keert terug in het interieur van het kinderdagverblijf. Dit bevindt zich op nivo -1, in de korte vleugel van het L-vormige gebouw. Als andere kleur is geel gebruikt. Het kinderdagverblijf kenmerkt zich verder door de grote witte wandoppervlakken, hier en daar opengewerkt met rondingen die refereren aan patrijspoorten. De verwarmingselementen in het kinderdagverblijf bevinden zich in een witte bekisting met ronde ventilatiegaten. Omdat De Machinist is aangesloten op het Rotterdamse systeem van stadsverwarming kon het oude ketelhuis in de kelder een nieuwe functie krijgen. Hierin bevindt zich nu een bescheiden bioscoopzaal met 40 plaatsen. In de toekomst komt er nog een getrapte vloer te liggen om alle bezoekers optimaal zicht te garanderen.

Dakconstructie
De zolder was in de oude situatie een nauwelijks gebruikte ruimte. In de nieuwe situatie bevinden zich hier in de lange vleugel plaatsen voor flexwerkers. In de korte vleugel houdt een dansschool domicilie. Om voldoende daglichtinval te bewerkstelligen zijn uitsparingen gemaakt om dakramen te kunnen plaatsen. Het feit dat er zich inpandig op één hoogte een horizontale balk bevindt, hield in dat er telkens twee dakramen boven elkaar moesten worden geplaatst. In de ruimte van de dansschool zijn de oude hanenbalken van de dakconstructie deels verwijderd. Nieuwe balken verbinden de spantbenen nu circa 20 cm hoger. Aan het einde van de vleugel is een vluchttrap van de zolder naar de tweede etage aangebracht. Deze voert naar een deur die toegang biedt tot de altijd al aanwezige vluchttrap aan de buitengevel van het gebouw. Het flauw hellende zadeldak is volledig opnieuw gedekt en waar nodig zijn nieuwe leien aangebracht.

Interieurontwerp
MIII Architecten uit Rijswijk was verantwoordelijk voor het interieurontwerp. Meubilair als de bar in het restaurant en ontvangstbalie in de hal is vervaardigd van ruw en relatief eenvoudig houtwerk. Kenmerkend voor bijvoorbeeld het restaurant is dat de gebruikszijde van de bar, de bovenkant, geheel is gelakt. Op de voorzijde van de bar loopt een patroon van afgedropen lak naar beneden, om aan te geven dat dit de ‘ongebruikte’ kant van het meubilair is. In het restaurant hangen grote ronde, stalen lampen. De naden zijn bewust ruw gehouden om aan te sluiten bij de industriële uitstraling van het gebouw.

Sociale cohesie
De invulling van De Machinist komt voort uit de inzichten die MIII Architecten opdeed met het ontwerpen van twee Quality Centres, in Almere en Den Bosch. In omgevingen waar faciliteiten zijn geclusterd ontstaat sociale cohesie, was de gedachte. In de Quality Centres werden onder meer kinderopvang, restaurant, vergaderruimte en flexwerkplekken gecombineerd. Deze opzet is voortgezet in De Machinist. Hier bevinden zich onder meer kantoorruimte, een restaurant, een café, flexwerkplekken en kinderopvang onder één dak. De aanwezigheid van het café, restaurant, een sociëteit, bioscoopzaaltje en het feit dat zich op de zolder een salsadansclub heeft gevestigd dragen er alle toe bij dat De Machinist ook buiten kantooruren levendig kan blijven. De latere ontwikkeling van de buitenruimte aan de Coolhaven tot evenemententerrein moet verder bijdragen aan een verhoogde sociale cohesie.

Gerelateerd

• CP Parenterals, Oss
• Woonhuis met stucgevel en aluminium dak
• Natalinitoren Roermond
• Bezoekerscentrum Tenellaplas, Rockanje
• Het draait allemaal om dynamische processen
• Ecologisch dijkhuis met dampopen gevels