Terwijl de woningbouwproductie overal stagneert, wordt er nog wél voor studenten gebouwd: van Groningen tot Maastricht, van Delft tot Wageningen. Er is een actieplan dat voorziet in 16.000 nieuwe studentenkamers in 2016. De opgave lijkt overal ongeveer gelijk: veel repetitie, de mogelijkheid om de units later te transformeren tot starterswoningen, goede collectieve ruimtes en genoeg plek voor de fietsen.
Studentenhuisvesting in Nederland
Nederland wordt steeds slimmer. Het aantal studenten aan HBO’s en universiteiten stijgt de komende 15 jaar hard: in 2020 zijn er 85.000 studenten méér dan nu. Dat heeft niets met demografie te maken, maar alles met het feit dat steeds meer jongeren op de middelbare school voor een havo en vwo opleiding kiezen en daarna doorstuderen.
De toename betekent ondermeer een groot tekort aan studentenkamers. Brancheorganisatie Kences, de koepel van studentenhuisvesters, berekende dat er in 2020 behoefte is aan 33.000 kamers méér, zodat die studenten ook daadwerkelijk op kamers kunnen. Bijna 50% wil dat graag, blijkt uit onderzoek.
Zowel de huisvesters als de studentensteden hebben er belang bij dat de kamernood wordt opgelost. Studenten zijn het fundament onder de opleving van de steden die begin jaren tachtig inzette, en de meeste studentensteden doen het ook in deze tijd economisch goed, blijkt uit onderzoek van Gerard Marlet, directeur van het onderzoeksbureau Atlas voor Gemeenten. Terwijl de woningbouwproductie overal stagneert, wordt er nog wél voor studenten gebouwd: van Groningen tot Maastricht, van Delft tot Wageningen. Er is een actieplan dat voorziet in 16.000 nieuwe kamers in 2016.
Oude studentencomplexen zoals IBB in Utrecht en de Oudraadtweg in Delft bestaan vaak uit lange gangen met aan weerszijden kleine kamers. Douche, toilet en keuken worden gedeeld met alle bewoners van een gang. Dat wil de student anno 2012 niet meer, blijkt uit onderzoek. Een kleine kamer oké, maar minstens een eigen douche en toilet.
De opgave voor de komende jaren ligt dus vooral in het bijbouwen van zelfstandige units, want op dit moment bestaat tweederde van de voorraad uit kamers met gedeelde voorzieningen. Om de hoge nood tijdelijk op te lossen werden er de afgelopen jaren al honderden spaceboxen en containers voor studenten geplaatst en werden voormalige asielzoekerscomplexen door studenten in gebruik genomen. Maar nu wordt er echt nieuw gebouwd. De opgaves lijken natuurlijk op elkaar: kleine units, die in een later stadium eventueel getransformeerd kunnen worden tot starterswoningen, collectieve ruimtes en goede stallingsmogelijkheden voor véél fietsen.
De budgetten zijn laag, erkennen alle betrokkenen. Middels het beroemde ‘puntensysteem’ is exact bekend wat de huur wordt voor een kamer van 16 of 24 m² en welke voorzieningen er aanwezig moeten zijn, wil de huurder aanspraak kunnen maken op huursubsidie. Ondanks de schijnbaar noodzakelijke uniformiteit blijkt er nog veel speelruimte te zijn.
Johanna op de Uithof
In Utrecht staan nu nog 230 spaceboxen die de afgelopen jaren dienst hebben gedaan als tijdelijke studentenwoningen, bekend onder de naam La Capanna, maar die zijn inmiddels in de verkoop. Ze zullen nog onderdak bieden aan de sporters die in de zomer van 2013 meedoen aan de Europees Jeugd Olympisch Festival, daarna komt op die plek een nieuw studentencomplex, Johanna. Die naam refereert aan de Johannapolder waarin De Uithof is neergezet.
Architectenbureau Onix, dat het nieuwe gebouw in opdracht van de SSH gaat realiseren, heeft het zelf over De Cloud. Die naam spreekt vanzelf bij het zien van de artist impressions: een gebouw dat door de stapeling van volumes inderdaad aan een wolk doet denken. Een groot complex dat van alle kanten toch een andere aanblik biedt. Voor de architecten heeft de naam ook te maken met het komen en gaan van al die studenten, de beweging van de bewoners, de gevarieerdheid van het studentenleven an sich. Een gedicht – zie de Onix-site – drukt die gedachte fraai uit.
In totaal krijgt Johanna 655 woningen, kleine en grotere in een verhouding 60/40. Het is voor Onix voor het eerst dat ze zich met studentenhuisvesting bezighouden, zegt Haiko Meijer van het Groningse bureau, al tekenden ze in het verleden wel veel sociale woningbouw. Die opgaven hebben wel wat met elkaar gemeen, vindt hij. ‘Met minimale middelen het maximale bereiken. Individueel woongenot en collectieve waarden in balans brengen en zorgen voor een goede verhouding tussen openbaar en individueel.’
Johanna moet veel studenten huisvesten, die massaliteit heeft het bureau enigszins proberen te verdoezelen, zegt Meijer. ‘We wilden de omvang verzachten, het humaner krijgen.’ Onix zorgt voor extra kwaliteit op individueel niveau door alle units een diepe vensterbank te geven, een fraaie loungeplek in het vierkante raam. Uiteraard is er aandacht voor collectieve ruimtes. Er is een gemeenschappelijk terras op het dak, waar de installaties zullen worden verstopt in houten constructies, een plek om een feestje te houden. Op de lager gelegen daken is plek voor kleine tuinen en terrassen voor de studenten. De entree van het woongebouw ligt op dijkhoogte, plus 2 meter. Daar is een coffeecorner, de wasserette, de liften, een brede loungetrap die overgaat in een groot loungedek buiten, dat uitkijkt op het aangrenzende natuurgebied Amelisweerd.
De andere kant van het gebouw ligt op polderniveau, waardoor auto’s, fietsen en containers snel uit het zicht zijn en als het ware onder het gebouw gestald kunnen worden. Een trap omhoog leidt naar de entree. De gevel zal worden voorzien van keramieken tegels van Koninklijke Tichelaar uit Makkum, uiteraard in veel schakeringen wit en blauw, die moeten zorgen voor spannende reflecties en voor de associatie met Hollandse wolkenluchten. Daarmee combineert het gebouw twee elementen waarmee Nederland naam heeft gemaakt in het buitenland, zegt Haiko Meijer: Dutch Design en de wolkenluchten van een schilder als Jacob van Ruisdael.
Uilenstede Amstelveen
Het draait om slim ‘tekenen en rekenen’ weten ze bij Studioninedots/ HVDN Architecten, dat in opdracht van DUWO Studentenhuisvesting zeven woongebouwen ontwerpt voor de campus Uilenstede Oost in Amstelveen. Begin 2012 werd de eerste fase opgeleverd, in 2014 moeten de laatste studenten hun intrek kunnen nemen in de nieuwe behuizing en is deze campus met 3400 bewoners één van de grootste van Europa. Het oudste deel van Uilenstede dateert van 1962. Het hele gebied wordt geherstructureerd zodat er niet alleen aantrekkelijke woningen komen – zowel onzelfstandige eenheden als studio’s en lofts – maar vooral ook een prettige openbare ruimte met een centrale as en functies als een wasserette, winkels, café en een theater, waardoor er ‘leven’ op de campus ontstaat.
Sinds de oplevering van het eerste deel is al te zien hoe dat uitpakt: de collectieve ruimtes bevinden zich vooral buiten, tussen de woongebouwen in, die samen een soort grote hof vormen, en bij mooi weer zijn grasvelden, brede trappen en houten vlonders geliefde plekken om te loungen en te barbecuen. Fase 1b wordt nu gebouwd, fase 2 ligt op de tekentafel. De gebouwen verschillen in aanzien en staan op verschillende hoogten waardoor er een glooiend landschap ontstaat, maar ze vormen wel duidelijk een eenheid. ‘Door een simpel casco te maken houd je geld over voor mooie balkons en collectieve binnenplaatsen’. De architecten hebben gekozen voor een eenvoudige gebouwenstructuur, waarbij uitgekiende verlichting, kleur en poorten in lange gangen binnen toch zorgen voor herkenbaarheid en variatie.
Suite 9 Delft
In Delft tekende Mecanoo het masterplan voor de campus TU-Delft Midden West, waar nu druk wordt gebouwd. De Zwarte Hond ontwierp er al een opvallende witte woontoren met 400 units.
Nu werkt Studioninedots/ HVDN aan Suite 9, dat 135 studenten zal gaan huisvesten. Een gebouw van 67 meter lang en vijf verdiepingen met een collectieve ruimte op het dak die tevens als regenwateropvang moet dienen, was de opgave. De architecten wonnen de besloten prijsvraag (in een tender met flexibel bouwen expert Jan Snel) met een spannend ontwerp, waarbij de collectieve ruimte juist ín het gebouw werd geplaatst. Door een aantal woningen ‘weg te snijden’ creëeren ze een indrukwekkende gemeenschappelijke ruimte die dwars door alle verdiepingen loopt. De budgetten voor studentenhuisvesting zijn niet ruim, erkent Metin van Zijl van Studioninedots, maar er valt toch best eer aan te behalen, vindt hij. ‘Door de repetitie. Als je één unit hebt getekend, kun je die honderd keer herhalen.’
Het interessante aan deze opgave is ‘dat je kunt spelen met de collectiviteit’, vindt Van Zijl. ‘De lol zit ’m erin dat het door die repetitie financieel mogelijk wordt om geld te besteden aan goede collectieve ruimtes.’ De aantallen maken het mogelijk om veel onderdelen mooi te detailleren en toch voordelig te laten prefabriceren, zoals balkons, brievenbussen, sanitaire units en keukens. Efficiency die je als architect elders speelruimte geeft.
Bij Uilenstede is ervoor gekozen om die collectiviteit vooral op maaiveld en in de open lucht te plaatsen en hebben alle kamers een eigen balkon. In Suite 9 komt de collectieve ruimte juist ín het woongebouw. Dat ‘gat’ zorgt ervoor dat er geen lange saaie gangen zijn, maar dat die worden onderbroken én dat er op veel plekken daglicht binnen kan komen. Ondanks het grote aantal gelijkwaardige units moet het gebouw straks – mede door de gevel – niet als een stapeling van allemaal dezelfde kamers ogen.
Casa Confetti
Op de Uithof in Utrecht staat een vrolijk studentencomplex van Marlies Rohmer, opgeleverd in 2008. Het 15 verdiepingen hoge complex biedt woonruimte aan 377 studenten en bestaat uit 1-, 3- en 4-persoons eenheden. Op het dak zit een groot dakterras . De bijnaam van het gebouw, Smarties, verwijst zowel naar de veelkleurige snoepjes als naar de slimme bewoners. De veelkleurige aluminium panelen zorgen ervoor dat de ramen zo goed als wegvallen in het aanzicht. Het gebouw voorziet volgens de architect in veel ruimtes voor ontmoeting en uitwisseling. ‘Feestruimten, trappenhuizen en gangen met nissen vormen de microkosmos waarin de eerste echte liefdes opbloeien en blijvende vriendschappen worden geboren.’
Iets verderop in Utrecht, wordt het voormalige Provinciehuis verbouwd en opgeleverd halverwege 2013. De SSH gaat hier 650 studentenkamers verhuren, voor een periode van minstens tien jaar.
Torens Waldorpstraat Den Haag
Architectenbureau K2 tekent voor het ontwerp van twee 70 meter hoge torens aan de westkant van station Hollands Spoor, in opdracht van DUWO. In de ene toren komen 270 zelfstandige studentenkamers, in de andere toren komen 332 short stay kamers in groepswoningen. Die kunnen in een later stadium eventueel worden getransformeerd tot startersappartementen.
Het budget en het programma van eisen boden geen mogelijkheid voor collectieve ruimtes, zegt Jan-Richard Kikkert van het architectenbureau. ‘Bij de dubbelhoge entree komt wel een ruimte voor wasmachines, die kan wel sociale interactie genereren.’ Bovendien heeft elke studenten-unit een luik naar de collectieve gang dat zowel voor nachtventilatie als voor informeel contact met de buren zorgt.
De locatie heeft te maken met zware geluidsbelasting, zowel van het spoor als van autoverkeer vanaf de Waldorpstraat, dus er is ingenieus ontworpen om buffers te creëren die het openen van een raam toch mogelijk maken. Dat gebeurt ondermeer via loggia’s en tussenzones die wel rechtstreeks in contact staan met de wereld buiten. De twee bakstenen torens ogen aan de buitenkant identiek en verticaal geleed, maar herbergen compleet verschillende plattegronden ‘zodat je qua huisvesting ook binnen de torens door kan groeien’. De eerste toren staat er inmiddels, het totale project wordt augustus 2013 opgeleverd.
Studentenwoningen Leiden en Delft
Claus en Kaan ontwierpen 504 studenteneenheden van elk 30 m² op Campus Boerhaave aan het Hildebrandpad, opgeleverd in 2012.
De ZwarteHond ontwierp een complex van 400 studenteneenheden aan de Balthasar van de Polweg, campus TU Delft. Opgeleverd eind 2011, met een opvallende witte zaagtandgevel van gecoat aluminium. De vorm is ontstaan doordat elke eenheid een erker heeft met een dove kant om verkeerslawaai van die zijde op te vangen en een open kant richting het campusterrein.
Meer over het project van Claus en Kaan zie het artikel Slotakkoord?.
Meer over het project van DeZwarteHond zie het artikel Delftse campus steeds gezelliger.
Meer informatie over studentenwoningen zie www.dekenniseconomie.nl en www.wonenalsstudent.nl.
Tekst: Anka van Voorthuijsen
Dit aretikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 08 2012
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
flat,
Nederlandse architectuur,
nieuwbouw,
project in context,
studentenhuisvesting,
woningbouw