Donkere dagen

Ik had mij verheugd op een stemmige herfstvakantie in Den Hoorn, Texel, met kinderen en kleinkinderen. De Volkskrant maakte abrupt een einde aan de vakantiestemming. Het begon op 25 oktober: wethouder Lansingerland in opspraak. De zoveelste wethouder met onfrisse relaties in de bouwwereld, terwijl het proces tegen ex-gedeputeerde Ton Hooijmaijers van Noord-Holland nog moet beginnen. De betrokken wethouder was directeur van een architectenbureau en hoogstwaarschijnlijk dus ook lid van de BNA. In de advocatuur worden dan maatregelen genomen, maar integriteit is voor de Bond van Nederlandse Architecten niet echt een punt van zorg.

Een dag later had men bij de Volkskrant het nodige huiswerk gedaan, met ontluisterend resultaat. De gemeenten Zoetermeer en Lansingerland blijken ware grondspeculanten te zijn, in het zogenaamde Groene Hart van de Randstad. Er is 78 miljoen euro geïnvesteerd in een vaag bouwproject. Dat raakte door de crisis in zwaar weer, zodat alleen 20 duizend vierkante meter winkelruimte nog uitkomst kon bieden. Een ‘outlet’, waar dure troep voor afbraakprijzen gedumpt wordt, zodat aangename winkelstraten in de wijde omtrek hun deuren kunnen sluiten. Een en ander hing op duistere wijze samen met een ‘vervoersknooppunt’ dat al sinds 2006 op de futuristische agenda van het openbaar bestuur stond. Daar was geen vraag naar, vandaar de noodzaak om een kantorencomplex van 90 duizend vierkante meter uit de grond te stampen dat passagiers moest genereren. Zeg maar ‘just for the hell of it’, de nieuwste vorm van ruimtelijke ordening. Dat ging dus niet door, maar om het zinloze ‘vervoerscentrum’ te redden moet er nu dus een parasitair winkelcentrum komen. Voor die opdracht zou elk fatsoenlijk architectenbureau in Nederland moeten bedanken. Nee meneer, wij ontwerpen geen narigheid.

Het is vervelend maar in dit verband noodzakelijk om te memoreren dat architecten in de loop der tijd wel vaker verkeerde keuzes hebben gemaakt. Ook het paleis van Ceaușescu in Boekarest is door iemand met bouwkundige kennis gerealiseerd. Bestaan er architectenbureaus die een opdracht weigeren? Het gaat om het streven naar iets anders, een betere wereld. De bouwkunst is een serieus vak, dat hoge eisen stelt. Zoals verwoord door de nieuwe redactie van het tijdschrift Forum, die in september 1959 ‘het verhaal van een andere gedachte’ publiceerde: een oproep tot bezinning. Aldo van Eyck had al in maart 1958, toen Rietveld 70 werd, in Forum geschreven over een ‘onnozele vorm-maskerade’, geproduceerd in ‘architectenfabrieken’, onder leiding van immer vergaderende beunhazen die het tekenwerk door slecht betaalde medewerkers lieten verrichten.

Architecten die gestalte geven aan dubieuze rommel voor malafide opdrachtgevers doen volgens de BNA geen kwaad. Dat is evident niet waar. Wie meewerkt aan dergelijke planvorming berokkent onze maatschappij schade. Het ergste is misschien nog wel dat de democratie erdoor gecorrumpeerd wordt. Zoetermeer en Lansingerland hebben al zoveel miljoenen aan het project uitgegeven dat gemeenteraadsleden wel moeten instemmen. Vooral Lansingerland zit dankzij de bezielende leiding van een architect diep in de schulden. Als die speculatieve investeringen niet terug verdiend mogen worden, gaat het mis met de gemeentekas. Ik zou werkelijk nog geen deurknop willen tekenen voor dat beoogde winkelcentrum.

Maar ach, wat is democratie? Wie is de echte opdrachtgever? De gemeenteraad van Den Haag heeft op 8 november ingestemd met de bouw van een cultuurhuis, het Spuiforum, begroot op 181 miljoen, dus reken maar 400 miljoen. Een historisch besluit, want de overgrote meerderheid van de Haagse bevolking wil geen Spuiforum. Neutelings Riedijk Architecten heeft al een icoon bedacht. Daar is het bureau goed in. Neutelings Riedijk behoort zelfs tot de beste bureaus van Nederland, de top drie, heb ik ooit geschreven. Toch lijkt het me geen pretje om een cultuurhuis te ontwerpen dat de Hagenezen door de strot wordt geduwd. Het Palast der Republik in Oost Berlijn werd ook gehaat, als een dwangburcht die de almacht van een arrogant bestuur verbeeldde.

Vincent van Rossem
architectuurhistoricus

Dit artikel is verschenen in ArchitectuurNL 8-2012.