Op de Eindexamenexpositie tijdens de Dutch Design Week in oktober 2012 werd opvallend veel geflirt met architectuur. Dat is misschien minder vreemd dan het lijkt. De studenten van de Design Academy Eindhoven blinken meestal uit in conceptuele ontwerpen waarmee ze een uitspraak doen over grote thema’s als milieuverontreiniging, overconsumptie, de toenemende digitalisering van de maatschappij of eenzaamheid.
Speculatieve concepten
Het idee is simpel, zo simpel zelfs dat het bijna voelt als een déjà vu. Waarom is met de beplanting van parken geen rekening gehouden met de medicinale kracht van sommige bomen en struiken. De zaden van de Japanse Gingko boom bijvoorbeeld hebben een heilzame werking op het korte termijn geheugen. Deze bomen zouden dus in de tuin en directe omgeving van een bejaardenhuis moeten worden geplant, zodat de bewoners thee kunnen maken van de zaden. Vlierbesstruiken passen goed bij scholen. Al klimmend en spelend kunnen de kinderen zich dan tegoed doen aan de vlierbessen die vol vitamines zitten.
Dat deze Outdoor Pharmacy waarmee Marloes van Bennekom dit najaar afstudeerde aan de Design Academy Eindhoven (DAE) niet is gerealiseerd, heeft een praktische reden. Elke botanicus weet dat er niet zomaar willekeurig vegetatie aan een bestaande begroeiing kan worden toegevoegd, simpelweg omdat sommige bomen elkaar niet kunnen verdragen. Daarbij is het geen sinecure om volgroeide bomen en struiken succesvol te verplanten. De kwaliteit van dit speculatieve ontwerp schuilt dan ook vooral in de bewustwording: er valt veel meer uit onze stadsparken en plantsoenen te halen dan nu het geval is.
Van Bennekom was niet de enige student aan de DAE die afstudeerde met een architectonisch of stedenbouwkundig afstudeerproject. Op de Eindexamenexpositie tijdens de Dutch Design Week (19 t/m 28 oktober 2012) werd zelfs opvallend veel geflirt met architectuur. Dat is misschien minder vreemd dan het lijkt. De studenten van de DAE blinken meestal uit in conceptuele ontwerpen die vaak geen functionele gebruiksvoorwerpen zijn maar speculatieve concepten waarmee ze een uitspraak doen over grote thema’s als milieuverontreiniging, overconsumptie, de toenemende digitalisering van de maatschappij of eenzaamheid. Op de DAE wordt verder gekeken dan het traditionele vakgebied van productontwerp, waardoor het uitgroeide tot een toonaangevende designopleiding die wereldwijd wordt geprezen. En dus nemen ze er nu ook stedelijke kwaliteit onder de loep, evenals de ervaring van licht en ruimte, van oudsher toch het domein van de architect.
Kermis in het landschap
Waar studenten aan traditionele architectuuropleidingen als de TU Delft vaak met één been in de praktijk blijven, daar durven de ontwerpers van de DAE vrijuit te dagdromen. Praktische uitvoerbaarheid van hun ontwerpen is ondergeschikt aan de visionaire zeggingskracht. Muhammad Faiz Bin Zohri bijvoorbeeld stelt voor een kermis niet meer op een kluitje op stellen maar in een langgerekt lint langs een spoortraject met bij elk station een andere attractie. De kermisexploitanten hoeven nu niet meer rond te reizen, want dat doen de bezoekers al. Daarbij wordt de voorspelbare treinreis een avontuurlijk uitje. Aan de haalbaarheid van dit project hoeven geen woorden vuil te worden gemaakt.
Wheater, feathers and frost
Ook onpraktisch maar toch het realiseren waard is het project Wheater, feathers and frost van Martijn Koomen. Dit alternatieve weerstation visualiseert regen, wind, temperatuur en andere meteorologische data aan de hand van simpele natuurkundige processen. De temperaturen binnen en buiten worden aan elkaar gekoppeld door glas te voorzien van kristallen die stollen door afkoeling; hoe kouder het is, des te minder transparant wordt het witte glas. Wind wordt verbeeld met een ranke stellage van hout en glas, in vorm nog het meest verwant aan een graansilo. De glazen constructie is verdeeld in zestien verticale compartimenten, die zijn gevuld met veren. Onderin elk compartiment zit een ventilatiegat. De wind die in dit gat blaast, zal de veren doen opwaaien; hoe sterker de wind, hoe hoger de veren waaien. Naast de windkracht kan ook de windrichting heel nauwkeurig worden afgemeten, omdat alleen die veren omhoog worden geblazen die achter het ventilatiegat liggen dat pal op de wind staat.
Drainpipe Waterfall
Van een compleet andere schaal maar ook minstens zo effectief is de grijze plastic regenpijp die door Katharzyna Zareba is vervangen door een gestopte sok van kleurig kunststof. Bij een miezer sijpelt het water zichtbaar naar beneden; bij een hoosbui stort het letterlijk als een waterval langs het weefwerk. Deze installaties maken weer en wind letterlijk invoelbaar. Immers, wie veren heel onstuimig omhoog ziet waaien, beseft beter dat het hard waait dan iemand die op een digitaal schermpje 5.4 Bft afleest. Het is weliswaar geen klassieke bouwkunst maar de weerinstallatie van veren buit de kracht van architectuur optimaal uit: het verdiepen van de relatie van de mens met zijn omgeving. Dit kunstzinnige bouwwerk verdient een ereplek op de Afsluitdijk, de Deltawerken of een andere plek die ons herinnert aan onze klimatologische kwetsbaarheid.
Schupt’um tege z’n schenke!
Soms is er zelfs sprake van een regelrechte overlap tussen de hedendaagse architectuur en het Eindhovense design. Diverse werken op de Eindexamenshow bestonden uit het organiseren van sociale interactie, een vorm van architecture without building die in het huidige economische tijdgewricht aan een sterke opmars bezig is. Een oude dorpsvete tussen twee Brabantse dorpjes werd door Petra Hekkenberg geslecht met een ludiek ritueel. Precies op de gemeentegrens bouwde ze een podium waar vanaf de Prins Carnaval het andere dorp mocht beschimpen. Na afloop van deze met drank overgoten bijeenkomst werd een letterlijke strijdbijl begraven op de dorpsgrens. Dit project met de welluidende titel Schupt’um tege z’n schenke! is sterk verwant aan de wijkinterventies van jonge architectenbureaus als MEST en Placemakers.
Houten palen hergebruikt
Nog een brug tussen design en architectuur wordt geslagen met projecten die hergebruik koppelen aan spontane ruimtelijke interventies. Aan een trekvaart tussen Helmond en Eindhoven staan 129 houten palen die hun oorspronkelijke functie hebben verloren. Jasper Selen transformeerde deze palen in sportfaciliteiten als een duikplank, een trimrek en een rekstok. De luchtigheid van dit hergebruik werd benadrukt door een van de palen ook te veranderen in een meetlat met fotopodium voor sportvissers.
Crossing Borders
Anne van Strien plaatste een bushalte in de entreehal van een bejaardentehuis; bewoners kunnen een praatje maken met de mensen die nu warm en droog op de bus wachten.
Living Pavement
Om het groen in de stad te bevorderen ontwikkelde Bennie Meek een straat- en stoeptegel met een open vorm die ruimte biedt aan planten en struiken om wortel te schieten. Niet alleen draagt het groen bij aan een beter en gezonder en dus beter leefklimaat, het gaat ook wateroverlast tegen omdat de planten het overtallige regenwater opnemen.
Farming the Pollution
Dit zijn stuk voor stuk kleine gebaren die met minimale (financiële) middelen zijn te realiseren maar van grote invloed kunnen zijn op de ervaring van bestaande bebouwing. Een ander aspect van de tijdsgeest dat de Eindhovense studenten goed aanvoelen is duurzaamheid. Een project dat zich op dit onderwerp onderscheidt is Farming the pollution van Giacomo Piovan. De Italiaanse uitwisselstudent ontwikkelde met de Wageningen University en de Provincie Noord-Brabant een protocol waarmee bewoners niet alleen de grondkwaliteit van hun leefomgeving kunnen testen maar ook meteen maatregelen kunnen nemen om deze te verbeteren. Zo is een lijst van planten samengesteld die bijdragen aan de afbraak van sommige zware metalen. Zodra de planten de metalen hebben opgenomen, worden ze versnipperd en tot blokken geperst. Deze blokken bevatten dus kostbare industriële metalen als lood en zink en kunnen in toekomst worden hergebruikt. Om zijn onderzoek inzichtelijk te presenteren heeft Piovan een kar ontworpen die het hele proces verbeeldt; van testen en zaaien tot versnipperen en persen. Maar inmiddels is overgeschakeld op het ontwikkelen van een businessmodel gebaseerd op dit onderzoek.
Carbon Dioxide Digesters
Een vergelijkbaar maar kleinschaliger project is Carbon Dioxide Digesters van Vincent Kuyvenhoven. Het mineraalgesteente olivijn heeft de eigenschap CO2 te absorberen. Kuyvenhoven ontwierp een serie dakpannen van deze groene steen.
Blended materials
Deze en andere bouwmaterialen kunnen vervolgens weer worden gerecycled als een van de Blended Materials Tom van Soest. Nadat beton, cement en ander bouwpuin zijn vermalen, worden ze in een nauwkeurige samenstelling vermengd met glaspoeder. Dit mengsel wordt vervolgens op hoge temperatuur afgebakken waarbij het glaspoeder smelt tot een vloeibaar bindmiddel. Zo vormt zich een hoogwaardig bouwmateriaal dat met mallen in elke gewenste vorm kan worden vervaardigd.
Noodhuisje
De jonge ontwerpers kunnen zelfs wedijveren met architecten in het uitdenken van vernuftige constructies. Joscha Weiand bedacht een tijdelijk huisje bestaande uit twee houten geveltjes waartussen een tentzeil wordt gespannen. Door de gevels vervolgens te fixeren aan een boom of lantaarnpaal vormt zich een stevig noodhuisje. Deze Hangout is goedkoop, eenvoudig te transporteren en in amper een kwartier op en af te breken en daarmee uitstekend geschikt als tijdelijk verblijf op festivals of, na enige aanpassingen, misschien zelfs wel als noodopvang. Het is geen revolutionair nieuw gebouwtype. Esthetisch overtuigt het evenmin. Maar door de pragmatische daadkracht is het toch een ontwapenend ontwerp.
Toegevoegde waarde voor architectuur
Het zijn deze pragmatische projecten waarin de productontwerper – met zijn specifieke expertise van materiaal en constructie – van toegevoegde waarde is voor de architectonische praktijk. Dat ze bij meer complexe projecten soms verzanden in bevlogen statements die soms even inspirerend als onzinnig zijn, moeten we dan maar op de koop toe nemen.
Tekst: Jeroen Junte
Dit artikel is verschenen in ArchitectuurNL 8-2012.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
design,
Design Academy Eindhoven,
Dutch Design Week,
expositie,
Graduation Show,
inspiratie,
student,
tentoonstelling