Je zou denken dat de mensen schoon genoeg hebben van de advocatuur. Het was ooit een deftig bedrijf dat in alle stilte werd uitgeoefend door echte heren, maar inmiddels zijn advocaten mediasterren en voer voor de roddelbladen. Je zou ook denken dat de belastingbetaler zijn buik vol heeft van peperdure overheidsgebouwen. Maar toch liep het al vroeg in de ochtend storm toen het nieuwe gerechtsgebouw in Amsterdam op een koude zaterdag in februari open dag hield. Er kwamen 15.000 mensen kijken die bereid waren om voor de echte bezienswaardigheden twee uur in de rij te staan. Daar had ik geen zin in, maar ik zag genoeg om enige bedenkingen te krijgen.
Monumentale ruimte, marmer, duur hout. De baas van de rechtbank had al bij voorbaat zijn excuses gemaakt voor alle luxe met de verklaring dat het ontwerp nog voor de crisis gemaakt was. Maar bij de burger rijst dan toch de vraag of de overheid niet sowieso wat zuiniger had moeten zijn. Daarbij denk je ook aan ROC gebouwen zoals in Alkmaar en Leiden. Ambtenaren zijn slechte opdrachtgevers. Zij bedenken zich niet dat elke euro die uitgegeven wordt aan grootheidswaanzin is bijeengeschraapt door hardwerkende mensen. Op den duur begrijpen zelfs brave PvdA stemmers niet meer wat de overheid bezielt.
Het eerste moderne gerechtsgebouw in Amsterdam stond aan de Prinsengracht, het was een oud weeshuis, uit de zeventiende eeuw, met minimale middelen geschikt gemaakt voor een totaal andere functie. Blijkbaar toch goed genoeg om het gezag van de rechtsstaat uit te dragen. Nog niet zo lang geleden verrees een nieuw Paleis van Justitie in Amsterdam Zuid, een sober maar toch waardig ontwerp van Ben Loerakker uit 1970. Dat gebouw voldeed blijkbaar niet meer, de boevenjacht is immers een snel groeiend bedrijf. En bovendien een duur bedrijf, in Amsterdam heeft men kosten nog moeite gespaard om de juristen en het publiek, want rechtszaken zijn openbaar, deftig te ontvangen.
Er zijn natuurlijk argumenten om enige show te verdedigen. Het gaat immers om de essentie van onze rechtsstaat. Maar vormen dan de architectonische middelen die de Romeinen al gebruikten de juiste oplossing? De opdrachtgever en de architect, Claus en Kaan, dachten blijkbaar van wel. Toekomstige historici moeten nog uitzoeken wat er verkeerd is gegaan bij de planvorming. De vestiging van Claus en Kaan in Amsterdam bewijst dat deze ontwerpers niet beticht kunnen worden van gemakzucht. Het is een Spartaans gebouw dat dwingt tot nadenken over de vraag wat architectuur eigenlijk is. Ook het Nederlands Instituut voor Ecologie in Wageningen, waarvoor in 2012 de Gouden Piramide werd uitgereikt, getuigt van creativiteit en, heel belangrijk in de bouwkunst, goede smaak. We moeten nog maar afwachten wat het Legermuseum in Soesterberg gaat worden. Hopelijk is er geen budget voor gouden kranen. Zelfs het gebouw in Wageningen vertoont hier en daar sporen van overdaad, zij het beschaafd. Het kan minder en tegelijkertijd beter. ‘Less is more’. Zowel het Instituut voor Ecologie als het ontwerp voor Soesterberg verwijzen naar Mies. En zelfs hij was een meester in dure details die alleen ogenschijnlijk bescheiden zijn.
De volkswoningbouw wordt meestal verguisd als armoedig en treurig. Vaak is dat ook zo, maar toch heeft juist die bijna onmogelijke ontwerpopgave, voor nul cent een goed huis bouwen, uiteindelijk geresulteerd in de beste architectuur van de twintigste eeuw. Het is niet moeilijk om voor vijf ton een leuke auto te maken. De studentenflat van Hertzberger aan de Weesperstraat in Amsterdam laat echter zien dat minimumwoningen en minimale middelen tot een meesterwerk kunnen leiden. En al decennia eerder was Mart Stam hem voorgegaan met Hellerhof in Frankfurt.
Er wordt van architecten veel verwacht. Mensen waren nieuwsgierig naar het nieuwe gerechtsgebouw in Amsterdam. Ik was niet echt overtuigd. Imponeren is toch niet de taak van een architect. Het is veel belangrijker om de waarheid te tonen, desnoods een kaal gebouw, zo deftig is onze rechtsstaat niet meer.
Vincent van Rossem
Architectuurhistoricus
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Amsterdam,
Claus en Kaan,
column,
Herman Hertzberger,
Mart Stam,
Paleis van Justitie,
Vincent van Rossem,
volkswoningbouw