Voor een onderzoek naar wijkverbetering kampeerden Laura de Bonth en Dirk Verhagen van Urban Synergy met een caravan op cruciale plekken in Vlissingen. Op Sint Maarten organiseerden ze een Jollification om in contact te komen met de bewoners. Met een SRVwagen reisden ze door krimpgebieden in Brabant om bewoners betekenisvolle plekken op een grote luchtfoto op de buitenkant van de wagen te laten markeren. De Bonth en Verhagen stemmen hun onorthodoxe manier van informatievergaring telkens precies af op hun onderzoeksdoel.
Wijkverbetering
Soms werd er om acht uur ’s ochtends al op de deur van de Kipcaravan geklopt van Laura de Bonth (1982) en Dirk Verhagen (1981), samen eigenaar van het stedenbouwkundig bureau Urban Synergy.
‘Mensen hadden dan gehoord dat wij informatie over wijkverbetering verzamelden. Dan kwamen ze voordat ze naar hun werk gingen nog bij ons langs omdat ze zo graag hun mening wilden delen’, vertelt De Bonth. Urban Synergy deed in Vlissingen onderzoek naar hoe het verblijf in de stad een kwaliteitsimpuls kan krijgen die de bewoners én de toeristen aanspreekt. ‘Daarvoor wilden we in kaart brengen wat nu de beste en lelijkste plekken van de stad zijn. Daarna pas kan de vraag worden beantwoord wat de beste plek is om nieuwe activiteiten te ontwikkelen.’
Voor dit onderzoek verbleven Verhagen en De Bonth een week lang in een caravan op cruciale plekken in Vlissingen. De zijkant van de caravan was beplakt met een grote luchtfoto van de stad waarop alle wensen en verhalen aangegeven konden worden. ‘De caravan was letterlijk een manier om verhalen in en over Vlissingen te verzamelen’, zegt Verhagen. De keuze voor een kampeerverblijf was weloverwogen. ‘Je moet mensen uitlokken om hun verhaal te vertellen. Maar tegelijkertijd moet je de mensen niet afschrikken met een arty-farty aanpak.’ In het geval van Vlissingen was de logische uitkomst een caravan. ‘Dat past bij het toeristische karakter van Vlissingen en hij valt op. Het spreekt een breed publiek aan van jong, oud, behoudend en kunstzinnig.’
Grondbezitters en ondernemers
De wijken in – al dan niet met caravan – dat is precies waarom De Bonth en Verhagen een eigen bureau zijn begonnen. Na haar studie Stedenbouw aan de TU Delft werkte De Bonth bij Kuiper Compagnons, een groot bureau zonder mogelijkheden voor veldwerk. Verhagen, die eveneens Stedenbouw studeerde aan de TU Delft, voelde eenzelfde beperking in zijn functie van assistent-ontwerper bij Rein Geurtsen & Partners. De stap om vervolgens samen een bureau te beginnen in 2007 lag voor de hand. De start was voortvarend. Verhagen: ‘We kregen eigenlijk meteen de opdracht om een ontwikkelingsvisie te schrijven voor het overzeese rijksgebied Sint Maarten. We hebben een inventarisatie gemaakt van de economische potentie van het eiland aan de hand van een scan van de reeds aanwezige infrastructuur en een aanbeveling voor de verbetering ervan.’
Om informatie te verzamelen maakte Urban Synergy gebruik van de jollification. ‘Dat is een lokale uitdrukking voor een evenement met eten, drinken en vooral ook lokale muzikanten. Deze social gatherings stammen nog uit de tijd na de slavernij en waren bedoeld om de onderlinge banden aan te halen en met elkaar een huis te bouwen. Dat hebben wij in een hedendaags jasje gegoten. Op deze manier hebben we gesprekken kunnen voeren met alle betrokkenen, variërend van grondbezitters tot kleine ondernemers en bewoners’, licht De Bonth toe. Uiteindelijk werd aldus een netwerk van belangen en belanghebbenden blootgelegd dat aanknopingspunten bood voor ruimtelijke vernieuwingen. Alle interviews zijn integraal opgenomen in de uiteindelijke beleidsvisie.
‘Transparantie was een aspect dat volgens ons ontbrak in de alledaagse bestuurscultuur op Sint Maarten’, zegt Verhagen, die daarbij het woord corruptie omzichtig vermijdt. De aanbeveling van Urban Synergy werd uiteindelijk niet integraal overgenomen als plan van aanpak door een verschuiving van de politieke macht na val van de regering. ‘De nieuwe regering wilde een visie van de vorige regering niet overnemen. Voor ons was dat in elk geval nuttig als een leermoment van versmelting van politiek en stedenbouw. Het is belangrijk om ook de oppositie te betrekken in de planvorming’, relativeert De Bonth.
Gebiedsinventarisatie door bewonersparticipatie
Ontwerpend onderzoek, waarbij gebruik wordt gemaakt van crowd sourcing en bottom-up initiatieven – dat is de Urban Synergy-methode. Dat klinkt allemaal verschrikkelijk hip. Maar in de praktijk is het een ingewortelde aanpak. ‘Voor ons begint stedenbouw niet met gebouwen en straten maar met de bewoners’ zegt De Bonth. ‘Bij veel bureaus is het vaak precies andersom. Er is een infrastructuur van gebouwen en openbare ruimte: hoe zorgen we dat de bewoners daarin kunnen functioneren.’ Al zijn er ook voor Urban Synergy grenzen aan de stempel die bewoners kunnen drukken op stad of wijk. ‘Je kunt niet de straat opgaan en mensen vragen: wat wilt u nu eigenlijk in de buurt. Negen van de tien keer hoor je dan: een zwembad!’, lacht Verhagen. ‘Bewoners leveren heel veel nuttige informatie. Maar ze zijn niet in staat om een visie te ontwikkelen. Dat is onze taak.’
Aan inspraak doet Urban Synergy evenmin, vult De Bonth aan. ‘Dan zijn er twee of drie kant-en-klare plannen waar bewoners uit kunnen kiezen. Het gaat er om dat je de bewoners betrekt in het proces van plannen maken.’ Urban Synergy – de naam zegt het al – maakt ‘een intensieve gebiedsinventarisatie door bewonersparticipatie’. Dit proces voltrekt zich in drie stappen. ‘Het vaststellen van gebruik, van beleving en van de toekomstwaarden.’ Oftewel: eerst wordt gekeken wie de gebruikers van het gebied zijn. Daarna komt de vraag: waarom zijn die mensen hier? Gevolgd door: hoe wordt de ruimte beleefd door deze mensen? Waarna uiteindelijk de vraag kan worden beantwoord die bepalend is voor het ontwerp: hoe kan die ervaring worden verbeterd?
Krimp in Brabant
Een thema waarover Urban Synergy zich veelvuldig buigt is krimp. Wat maakt wonen in de kernen Nieuw-Vossemeer en de Heen aantrekkelijk en hoe wordt dat in de toekomst beïnvloed door bevolkingsafname? Deze vraag stelde de woningbouwcorporatie Wonen West Brabant (tegenwoordig Stadlander) aan Urban Synergy. De Bonth en Verhagen gingen hiermee naar de bewoners. ‘Rondrijdend in een SRV-wagen hebben we bewoners gevraagd om betekenisvolle straten, voorzieningen en plekken op een grote luchtfoto te markeren.’ De opmerkelijke uitkomst was dat een dorp met krimp in staat was dat op te vangen, mits er sociale cohesie is. ‘Een woningcorporatie moet zich bij krimp dus niet alleen richten op fysieke ingrepen als sloop of nieuwbouw maar ook energie steken in het scheppen en onderhouden van een sociaal vangnet.’
Natuurlijk vergt deze Urban Synergy-methode speciale inzet en uithoudingsvermogen. ‘Maar uiteindelijk vergaar je zo in een week een ongelooflijke kennis over een gebied.’ Daarbij heeft het duo inmiddels al aardig wat trucjes onder de knie om snel en exact informatie te vergaren. ‘Hoe we ons presenteren moet aansluiten bij de locatie en cultuur’. In Sint Maarten was dat een Jollification en in het krimpgebied West-Brabant een SRV-wagen’, vertelt Verhagen. Natuurlijk pikken niet alle bewoners meteen op dat zo’n mobiele supermarkt een metafoor is voor krimp waarbij steeds meer voorzieningen zich terugtrekken. ‘Maar ze herkennen zo’n SRV-wagen en zien dat die nu voor iets anders wordt gebruikt. Dat is al genoeg.’
Picknickbank op wielen
Voor een deelonderzoek voor de structuurvisie van Petten werd bij een lokaal bevolkingsonderzoek een vijf meter lange picknickbank op wielen ingezet. ‘Door op zo’n informele manier met de bewoners in dialoog te gaan, bleek dat zij en de toeristen eigenlijk een hekel hadden aan die dijk (Hondsbossche Zeewering, JJ) die hun beschermde tegen de zee.’ De uitkomst van het onderzoek in samenwerking met Reitsma Stedebouw en West 8 was uiteindelijk dat Petten de omslag moet maken van een dorp achter de dijk naar een kleinschalige en romantische badplaats in de duinen. Het ontwerpend onderzoek van Urban Synergy leidt niet altijd tot fysieke ingrepen. Wat deels een gevolg is van de unieke methodiek. ‘Het eindresultaat is vaak een visie of een beleidsplan. Maar deze zomer wordt het eerste stedenbouwkundig ontwerp van Urban Synergy gerealiseerd in Deventer. ‘We hebben de herinrichting gedaan van een wijkpark in de jaren-tachtigwijk ’t Oostrik en twee buurtpleintjes ontworpen voor ontmoeting en sport.’
Na bewonersonderzoek door buurtgesprekken met een poffertjeskraam en een openbare prijsvraag bleek dat het in de wijk ontbrak aan hiërarchie in het langzaamverkeersnetwerk en een toegankelijke ontmoetingsplek. We hebben het park zowel visueel als fysiek geopend door nieuwe speeltoestellen en lagere beplanting. Hiervoor hebben we samengewerkt met een landschapsarchitect voor de begroeiing.’ Ook bij andere projecten werken ze vaak en graag samen met andere disciplines. ‘Op Sint Maarten hebben een team geformeerd met een architect, een aanvullende stedenbouwkundige en twee studenten van de Haagse Hogeschool op gebied van economie en communicatie.’
Criminaliteit in Vinexwijken
In de toekomst zou Urban Synergy het nog wel eens druk kunnen krijgen met hun ontwerpmethode waarbij door laagdrempelig wijkonderzoek het leefklimaat wordt verbeterd. ‘Met een criminoloog en een onderzoeker van de TU Delft gaan we onderzoek doen naar criminaliteit in Vinexwijken. Door middel van een brief hebben we gemeenten daarop geattendeerd, wat resulteerde in vijf onderzoeksopdrachten’, vertelt Verhagen. De eerste afweging wordt: zou de caravan ook geschikt zijn voor een bewonersonderzoek in de Vinexwijk? Lachend: ‘Daar moeten we nog maar eens goed over nadenken.’
Favoriete historische stedenbouwkundige ingreep? De Beemster, een uniek en zorgvuldig ontworpen cultuurlandschap op initiatief van particulieren.
Favoriete hedendaagse stedenbouwkundige ingreep? Park Spoor Noord, Antwerpen door Studio Associato Secchi-Viganò. Het park heeft de verbinding van de stad met aanliggende wijken gemaakt. Ondanks de grote openheid van gebied, zijn de ruimtes aantrekkelijk om te verblijven. Er is voor elke leeftijd en doelgroep een eigen plek, waarbij men elkaar toch tegenkomt op de paden die door het park lopen.
Favoriete Nederlandse stedenbouwkundige ingreep? Waterpleinen van De Urbanisten. Dit is een mooie combinatie van een technische oplossing voor het opvangen van regenwater gecombineerd met spelen en een aantrekkelijke openbare ruimte in de stad.
Favoriete stedenbouwkundige? Jane Jacobs.
Favoriete hedendaagse stedenbouwer? Een bureau wat ons geïnspireerd heeft bij de start van het bureau is Fantastic Norway, Met een grote rode (ontwerp)caravan trokken ze door het land om op locatie te gaan ontwerpen met mensen uit de omgeving.
Favoriete Nederlandse stedenbouwer? Miranda Reitsma, van wie we veel leren en waar we veelvuldig mee samenwerken.
Wanneer niet in Nederland, vanuit welk land zouden jullie dan willen werken? Letland, door de crisis en hoge benzineprijzen is het aantal fietsers in de hoofdstad Riga enorm gestegen. De stad is hier echter totaal niet op ingericht en daarom ligt daar een zeer mooie opgave.
Wat zou je nooit ontwerpen? Een generieke oplossing. Elke gebied groot of klein vraagt om een locatiespecifieke oplossing afhankelijk van de cultuur van een plek.
Wat irriteert je het meest in het vak? Het maken van ontwerpen alleen van achter de tekentafel, zonder het gebied te bezoeken.
Wat is je droomopdracht? Elke opdracht waarin we het eigen onderzoek mogen doorzetten tot uitvoering naar een fysieke ingreep.
Belangrijkste inspiratiebron buiten de stedenbouw? Reizen met de trein en daar luisteren naar verhalen van medereizigers over wat hen interesseert en bezighoudt.
www.urbansynergy.nl
Gepubliceerd in ArchitectuurNL 03 2013
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Dirk Verhagen,
jollification,
krimp,
Laura de Bonth,
onderzoek,
platform,
politiek,
stedenbouw,
Urban Synergy,
wijkverbetering