Wonen in de sharing economy - Masteronderzoek Laura Zuidgeest

Delen is het nieuwe hebben. Leasen is het nieuwe kopen. Toegang is het nieuwe bezit. En betalen doen we liever voor gebruik dan voor bezit. Spotify, Thuisafgehaald, Peerby, vandebron, Snappcar en Airbnb zijn slechts enkele voorbeelden. Als delen inderdaad het nieuwe hebben wordt, welke effecten heeft dat op de samenleving? En welke effecten heeft dat op wonen? Laura Zuidgeest studeerde onlangs op deze materie af als Master of Urban and Area Development.

De deeleconomie is booming, de individuele consumptiemaatschappij heeft afgedaan. Anno 2015 leven we in de ‘we-conomy’. We zijn decentraal, digitaal en het draait om ervaren en beleven met waarden als duurzaamheid en authenticiteit. Deeleconomie is een economisch model waarin de transitie ‘van bezit naar gebruik’ centraal staat en biedt antwoord op de veranderende behoefte van consumenten. Consumenten zijn namelijk steeds minder bereid om tijd, geld en energie te verspillen en willen steeds vaker alleen nog maar voor de echte waarde (de daadwerkelijke prestatie) van een product betalen. Mensen gaan spullen en diensten op een slimmere manier met elkaar gebruiken, door persoonlijk bezit openbaar te stellen en deze onderling uit te wisselen. Daarmee worden toegang tot en prestatie van producten steeds belangrijker dan het bezit van producten.

Opkomst deeleconomie

De sharing economy is een logisch antwoord op een aantal grote trends en ontwikkelingen. Onder invloed van economische tegenslagen worden we ons bewuster van andere waardes. Het Oosten leert het Westen de immateriële luxe en het spirituele aspect waarderen. De aandacht voor duurzaamheid en grondstoffenschaarste neemt toe en we kijken steeds kritischer naar verspilling en wat we besteden.
Door de opkomst van technologie is vinden en verbinden simpel. Doe het zelf, doe het samen. De deeleconomie groeit voortdurend. Wie had jaren geleden gedacht dat Airbnb – het deelplatform onder de logeerplekken – meer waard zou zijn dan de grootste Amerikaanse beursgenoteerde hotelketen?

Next generation

The next generation doet het helemaal anders! Skip de ballast, weg met het bezit. Het gaat om wie we zijn in plaats van wat we hebben. Generatie Y (geboren tussen 1981 en 2000) is continu op zoek naar nieuwe, unieke ervaringen. Deze generatie ontleent haar identiteit aan wat ze doet, hoe ze dat doet en met wie. Wil authentiek zijn, een eigen verhaal vertellen.
Generatie X (geboren tussen 1961 en 1980) hecht aan de eigen opgepoetste auto op de oprit. Immers, bezit was niet altijd vanzelfsprekend en mag je best laten zien. Terwijl generatie Y een auto vooral ziet als functioneel vervoermiddel. Heel handig, maar het brengt ook ballast mee: onderhoud, verzekering, een dure parkeerplaats… Jongeren geven hun geld liever anders uit en het autobezit onder hen is dan ook afgenomen.

Delen maakt gelukkig

Websites en apps, zoals SnappCar, Airbnb en Thuisafgehaald maken het mogelijk vraag en aanbod inzichtelijk te maken en (onbekende) vragers en ontvangers aan elkaar te koppelen. Als onderdeel van je online identiteit zorgen sociale media ervoor dat vreemden elkaar steeds gemakkelijker vertrouwen. Een essentieel ingrediënt, want zonder vertrouwen, blijft bezit in eigen bezit.
Ook is een dosis avontuur en lef nodig, want risico’s zijn er altijd. Vaak reageert generatie X op de deeleconomie met huiver: ‘En wat als ze je huis leeghalen of erger nog, slopen?’ Generatie Y: ‘Dan ben ik een ervaring rijker.’ Naast dat je met delen geld bespaart of verdient, is er meerwaarde op sociaal en ecologisch vlak. Je ontmoet mensen en draagt een steentje bij aan minder grondstoffenverbruik, minder files, minder CO2 uitstoot. Delen geeft een beter gevoel over jezelf en eenzaamheid wordt tegengegaan.

Het nieuwe wonen

Is het nieuwe wonen straks ook op delen gebaseerd? Onwaarschijnlijk als je bedenkt dat we ons huis voortdurend nodig hebben en dat woongenot veel te maken heeft met privacy. Maar hoe belangrijk is privacy nog voor de nieuwe Y-generatie die zo onge
veer haar hele leven deelt via Facebook en Twitter? Mijn stelling is dat deeleconomie en wonen prima samen gaan.
Grote bedrijven komen onverwachte concurrenten tegen. Start-ups van jonge mensen met een goed idee of dwarsdenkers uit een heel andere sector die hun kennis mixen met een nieuwe markt. Een nieuw model kan de bestaande sector ontwrichten. Misschien wordt morgen de Uber van de woningmarkt gelanceerd. Zijn architecten, stedenbouwers, ontwikkelaars, beleggers en makelaars als intermediairs dan nog nodig? Als ze nog steeds waarde toevoegen zeker wel. Als onze organisaties maar op tijd meebewegen. En liever nog: de ontwrichtende innovaties voor zijn.

Nieuwe niches

Wie bij deelplatforms in de categorie ‘verblijf’ enkel aan Airbnb denkt, zal raar opkijken. Er zijn namelijk tientallen niches op dit gebied te vinden. Zij onderscheiden zich qua business model, reikwijdte of doelgroep. Doordat mensen op zoek zijn naar gelijkgestemden en gelijkdenkenden om samen mee te delen, ontstaan in de deeleconomie steeds meer ‘subgroepjes’ (communities).
Zo geeft Behomm, een wereldwijd huizenruilnetwerk, exclusief (en alleen op uitnodiging) professionele ontwerpers en kunstenaars toegang tot haar platform. De website gaat er vanuit dat mensen met dezelfde interesses, een vergelijkbare smaak hebben en zo de (design-)woningen van anderen zullen waarderen. Een ander voorbeeld is HomeExchangeGold, dat zich richt op het luxueuze segment.
Inspringen op (nieuwe) niches levert succesvolle woonbuurten op. Door goed te onderzoeken welke doelgroep en leefstijl met een heel specifieke vraag of wens zit, kan de juiste vertaalslag voor de niche gemaakt worden. Zo kunnen buurten ontstaan die volledig – sfeer, identiteit, buitenruimte, uitstraling en indeling van woningen, etc. – perfect aansluiten op de wens. Dat ontwikkelen voor de niche werkt, blijkt wel tijdens de verkoop van nieuwe woonbuurten. Op zoek blijven naar nieuwe niches dus en met lef en doorzettingsvermogen de vertaalslag maken van nichevraag naar gewilde woonbuurt!

Kopieer, verbeter en voeg toe

Waar veel hotels vooral sceptisch zijn over de deeleconomie, sluit de internationale hotelketen RoomMate Airbnb juist in de armen. Onder het motto ‘beter goed gejat én sterk verbeterd’, benut RoomMate de waarden van Airbnb als aanvullende kwaliteit op zijn bestaande hotelconcept onder de naam ‘BeMate’. Dit concept combineert de voordelen van luxe privéaccommodaties met het uitgebreide dienstenpakket van zijn designhotels. BeMate selecteert (en beoordeelt) de beste appartementen rondom een bestaand RoomMate hotel en brengt via zijn online platform reizigers en verhuurders van deze appartementen met elkaar in contact. Op datzelfde platform hebben reizigers de mogelijkheid om extra services vanuit designhotel RoomMate bij te kopen: luchthaventransfers, een fulltime conciërge, bagageopslag, een sleutel breng- en afhaalpunt en allerlei andere diensten die het verblijf comfortabel maken.
Slimme hoteliers bewegen mee. Daarom combineert BeMate ‘best of both worlds’ in zijn concept en heeft het een concurrent minder. Door de vrijheid en authenticiteit van een appartement te combineren met de services van een hotel, maakt zij een nieuwe niche. Je betaalt alleen voor wat je gebruikt en hebt ‘een trip à la carte’.

Nieuwe waarden van de consument

De samenleving verandert van mannelijke naar meer vrouwelijke waarden. Van individualisme, confrontatie en competitie naar reflectie, maat kunnen houden, intuïtief, empathisch en samenwerkingsgericht handelen. Ook is er meer aandacht en verantwoordelijkheid voor duurzaamheid en andere werelddoelen, is er de hang naar autonomie, individualisering en keuzevrijheid en wordt waarde gehecht aan het ‘samen gevoel’. Men laat zich steeds minder leiden door de ratio en gaat steeds meer af op gevoel en emotie. In de deeleconomie worden deze waarden volop benut en gewaardeerd. Daarom architecten en ontwikkelaars, laten we ons verdiepen in de waarden van de toekomst. Laat (nog meer) die passie zien en zet in op beleving, beleving, beleving. Je hebt persoonlijk contact, alles is echt, je bouwt ambachtelijk en fairtrade een nieuw thuis in een authentieke buurt. Toekomstdeskundigen voorspellen dat deze trend zich opvallend ver zal gaan doorzetten.

Wonen in de deelbuurt

Voor ieder gezin is de tijd te kort en de logistiek van het leven een hele puzzel. Eenzame ouderen hebben geen garantie meer op zorg. Diverse mensen hebben gezamenlijke behoeften of gedeelde ambities. Daarom: de deelwijk.
Heb je behoefte aan een duurzamer leven? Dan woon je in een buurt waar je auto en energie deelt, waar minder parkeerplaatsen zijn en meer groen. Wil je als gezin de logistiek van het leven vergemakkelijken? Dan koop je in de deelbuurt een eigen huis, maar deel je oppas, tuinman, buitenspeelgoed, boormachine en bakfiets. Als je eens in de week voor de buren kookt, kun je de andere zes dagen een gezonde maal bij hen ophalen!
En houd je ervan buren te ontmoeten of is je passie zwemmen, yoga of muziek? Misschien is er dan een gezamenlijke binnentuin, zwembad, sauna, muziekruimte, yogastudio, logeerkamer of buurtschuur. Een mooie bijkomstigheid: de sociale controle en cohesie nemen toe, dus in de deelbuurt is het veilig, leuk en gemakkelijk wonen.

Sharing singles in de stad

Wanneer principes van de sharing economy belicht worden in de context van andere relevante trends en ontwikkelingen zie ik heel wat kansen! Neem de groei van eenpersoonshuishoudens en de trek naar de stad waar wonen duurder is. Samen wonen is hier de uitkomst, maar wel met gelijkgestemden! Waarom bouwen we niet een samen-startershuis voor starters die na hun studententijd in de stad willen blijven wonen? Een eigen plek van 15m2 is genoeg want je leven speelt zich toch buitenshuis af. Wat je maar af en toe nodig hebt deel je met de buren: berging, wasserette, fitnessruimte, auto, eetkamer met lange tafel, logeerkamer. Dat scheelt geld en levert spontane ontmoetingen en ervaringen op: beleven is tenslotte de nieuwe identiteit!

Tekst: Laura Zuidgeest. Laura Zuidgeest werkt als conceptontwikkelaar bij ERA Contour en volgde daarnaast de tweejarige deeltijdopleiding Master of Urban and Area Development. Zij studeerde onlangs af en behaalde haar mastertitel op basis van haar onderzoek ‘Effecten van de deeleconomie op de samenleving en op wonen’.

Beoordeling afstudeerbegeleiders:

Slim delen is veel meer dan de pot verdelen

Deze boodschap is volgens mij de essentie van Laura’s studie naar de deeleconomie. De deeleconomie kennen we van het leven in het studentenhuis, maar daarna zonderen we ons graag af in onze eengezinswoningen: met een eigen tuin met – bij voorkeur – hele hoge schuttingen omheen. Laura laat in haar scriptie op een enthousiasmerende manier zien dat het anders kan. Vooral haar schets van de diversiteit aan ontwikkelingen rond wonen vraagt aandacht. Ze laat zien dat delen sociale cohesie is, delen draagt bij aan een duurzamere samenleving, en delen kan ook heel goed zijn voor de portemonnee.
De waarde van haar onderzoek voor de samenleving is duidelijk: een prima overzicht van ontwikkelingen, en een ‘wake-up-call’ voor marktpartijen en de politiek. Maar ook voor de wetenschap! De deeleconomie is een fascinerende uitdaging voor onderzoekers. Ik interpreteer Laura’s boodschap over de deeleconomie als een groeiproces naar een moderne vorm van ‘nabuurschap’. In de deeleconomie zijn we afhankelijk(er) van elkaar, en dat is geen zwakte. Want zonder afhankelijkheid is er ook geen samenleving.
Dr. Kjell-Erik Bugge (beoordelaar scriptie Laura Zuidgeest), Associate lector Duurzame Leefomgeving, Kenniscentrum Leefomgeving, Saxion.

De scriptie van Laura Zuidgeest is om een aantal redenen belangrijk. Laura heeft bij haar desk research greep gekregen op het begrip deeleconomie en de deelnemers, maar ook op de maatschappelijke effecten van de sharing economy. Zij constateert vele positieve effecten maar laat ook effecten zien die actueel en in discussie zijn zoals privacybescherming, mogelijk oneerlijke concurrentie, controle en borging van kwaliteit van het gebodene. Daarnaast geeft Laura een omvangrijke inventarisatie van bestaande deeleconomie-platforms, hetgeen op zich al de moeite waard is om kennis van te nemen. Tot slot onderzoekt Laura in haar scriptie drie grote deeleconomie-platforms aan de hand van vooraf ontwikkelde criteria om de effecten op de samenleving en wonen te kunnen bestuderen. Een moedige zet in een domein waar nog weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan is.
Ir. Mirjam Huffstadt, afstudeerbegeleider Laura Zuidgeest en lector Regie Stedelijke Vernieuwing, Hogeschool Utrecht.

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL #03/2015