Architectuur is bouwen. Natuurlijk zijn visionaire vergezichten op het 3D-printen van gevels of een autarkische stad noodzakelijk. Ook artistieke verbeeldingskracht en kritische concepten zijn onmisbaar voor een gezond vakgebied. Maar uiteindelijk moet een ontwerp ook worden gematerialiseerd tot een concreet gebouw. Dat is althans de rotsvaste overtuiging van Mark Halbmeijer en Milan Bergh, de twee jonge partners van het Amsterdamse architectenbureau APTO.
‘Op ons vorige kantoor aan de ring van Amsterdam stonden we eens op het dak te kijken naar de skyline van de Zuidas’, zegt Halbmeijer. ‘Toen voelden we allebei: daar een toren neerzetten, dat wordt ons doel.’ Zo ver is het nog niet. Maar in de twee jaar dat het bureau in zijn huidige vorm bestaat, is het gegroeid tot vijf medewerkers en heeft het al diverse projecten afgerond. Weliswaar hoofdzakelijk interieurs, hergebruik en renovatie. ‘Maar waarom zou je nieuwbouw plannen als een bestaand gebouw nog voldoet?’ is de retorische relativering van Bergh. Het is kenmerkend voor de pragmatische, bijna zakelijke kijk op architectuur van APTO. ‘Architectuur gaat over waardevermeerdering. Dat kan in financieel opzicht zijn maar dat hoeft niet. Architectuur kan ook een toegevoegde waarde hebben, doordat mensen zich er prettig voelen. Omdat een goed ontworpen omgeving inspirerend kan zijn of omdat je zo mensen met elkaar kunt verbinden. Wil je als architect echt iets betekenen voor mensen, dan moet je een ontwerp realiseren dat een waarde creëert.’
Tekenen én rekenen
Bouwen dus. Maar ook bij APTO is het ontwerp ‘de basis’ van elk bouwproject. ‘Daarom ben ik architect geworden en geen ontwikkelaar’, aldus Halbmeijer. Maar om dat ontwerp ook daadwerkelijk te kunnen realiseren, is zakelijk inzicht verreist. Dat verkreeg Halbmeijer door zijn studie Real Estate & Housing, een specialisatie van Bouwkunde aan de TU Delft. ‘De focus ligt daarbij op design- en bouwmanagement en andere zakelijke aspecten van architectuur.’ Bergh had tijdens zijn studie al een lopende architectuurpraktijk. ‘Daar is uiteindelijk APTO uit voortgevloeid.’ Met als gevolg dat hij zijn masters Architectuur aan de TU Delft nog steeds niet officieel heeft afgerond. Ze verschillen genoeg om elkaar aan te vullen. ‘Ik ben van de stip aan de horizon en Mark ziet vooral de stappen die we moeten doen om daar te komen.’ Halbmeijer vult aan: ‘Ik denk meer in concepten Milan kan volledig opgaan in de details van een ontwerp. Welk raamkozijn past het beste bij een gevelconstructie bijvoorbeeld.’ De succesformule van de duo-praktijk heeft wat van zijn glans verloren de afgelopen jaren. Gerenommeerde duo’s als Meijer & Van Schooten en Claus & Kaan en zelfs een jong bureau als Baks & Van Wengerden (in ArchitectuurNL #08/2012 nog uitgelicht in Platform) gooiden recentelijk de handdoek in de ring wegens ‘onoverbrugbare verschillen van inzicht’. Daarover maken Halbmeijer en Bergh zich geen zorgen. De twee delen dezelfde opvatting over architectuur en de rol die de architect daarbij speelt. ‘Om te kunnen bouwen als architect, moet je kunnen tekenen én rekenen.’
Realarchitektur
Deze Realarchitektur hebben ze in de praktijk gebracht met het ontwerp van een werkruimte in de Kunststad, zoals een van de hergebruikte scheepsloodsen op de NDSM-werf in Amsterdam-Noord heet. ‘Een kantoorgebouw op Schiphol dat wij net hadden ingericht moest plotseling leeg worden opgeleverd. Het complete interieur ter waarde van 200.000 euro mochten we hebben. Vervolgens hebben we met deze bouwmaterialen een werkruimte in de NDSM-loods gebouwd die de exploitant van Kunststad kan verhuren.’ Aanvankelijk was de exploitant van de broedplaats op de NDSM-werf sceptisch. APTO deed vervolgens een calculatie waaruit bleek dat dankzij de hogere huurprijs de investering ruimschoots zou worden terugverdiend. ‘Zonder onze calculaties was hij niet akkoord gegaan en was het project nooit van de grond gekomen.’ Dat architectuur in crisis zou zijn – de werkeloosheid onder architecten is hoog en wat is überhaupt de rol van de architect als er nauwelijks nog wordt gebouwd – is volgens het duo onzin. ‘Inhoudelijk is er in elk geval geen crisis. Architectuur kan juist uiteenlopende oplossingen bieden voor maatschappelijke problemen als leegstand, vergrijzing of veiligheid.’ Het gaat kortom juist goed met architectuur. ‘Het probleem is het realiseren van de ontwerpen. Daarvoor wordt geen geld vrijgemaakt. Ik was recentelijk in Bangkok. In zo’n stad heerst een onbeschrijflijke dynamiek en optimisme. Veel jonge mensen op straat met tablets en druk aan het werk. Hier wordt er alleen maar gedebatteerd over wanneer we mogen stoppen met werken en hoeveel pensioen we dan krijgen. Daardoor blijft het potentieel van architectuur onbenut.’
Pragmatisme en prijsvragen
Pragmatisch als ze zijn, hebben Halbmeijer en Bergh geen vaste ontwerpmethodiek. Inspelen op de markt vraagt nu eenmaal een mate van pragmatisme. Voor de Amsterdamse welzijnskoepel Dynamo ontwierpen ze een ‘participatiecentrum’ – een buurtgebouw zoals het vroeger heette. De opdracht was een ruimte met drie zones; een kantoor, een participatieruimte en een flexibele ruimte. ‘De flexibele ruimte hebben we ingericht met huisjes op wielen die kunnen worden geschakeld of los worden geplaatst. Hiermee kun je de ruimte verdelen in kleinere volumes.’ Ook doet APTO uit oogpunt van efficiency niet mee aan prijsvragen. Bergh: ‘Dan vis je soms met negenduizend deelnemers in één vijver. En als je dan ziet hoeveel tijd en energie het kost om een ontwerp te maken, dan kun je net zo goed een staatslot kopen. Bij veel van die prijsvragen is het zelfs nog maar de vraag of het winnende ontwerp uiteindelijk ook wordt gebouwd. Wij steken die tijd en energie liever in het praten met potentiële opdrachtgevers. We gaan naar borrels en bijeenkomsten waar we de enige architecten zijn.’ Want dat er geen vraag is naar architectuur is onzin. ‘Er is meer geld dan ooit’, is de overtuiging van Halbmeijer. ‘Maar opdrachtgevers moeten veel beter overtuigd worden voordat ze het uitgeven.’ Daarbij zijn er financiële randvoorwaarden waardoor het geld niet los komt. ‘Misschien moet er eerst een boekwaarde worden afgeschreven. Of de gebruiker wil een verbetering van een gehuurd kantoor maar de ontwikkelaar heeft geen geld. De kunst is om als architect ook voor zulke financiële aspecten een oplossing te verzinnen.’ Sterker nog, ‘de architect is als geen ander in staat om een oplossing te formuleren met een plan waarin is doorgerekend wat een verbouwing kost, hoeveel extra huurinkomsten dat genereert en dus wat de nettoopbrengst is.’
Parametrisch ontwerpen
APTO kan een ontwerp bedenken, economisch onderbouwen, uitvoeren en begeleiden. ‘De opdrachtgever weet dus in één keer waar hij aan toe is’, vat Bergh de kracht van het bureau samen. Een manier om de kosten inzichtelijk te maken én als architect het bouwproces in de hand te houden was een ‘parametrisch ontwerp’ voor Grab & Fly, een winkelketen op vliegvelden. Inspiratie was de sportfabrikant Nike. ‘Zij bieden een customized gymschoen aan die door de consument is samengesteld. Nike heeft daarvoor de productie beperkt tot zeven machines, een voor de rubberzool, een voor de labels, een voor de wreef enzovoort. Elke machine heeft zeven opties, zoals kleine of grote noppen op de zool, een geel kunststof swoosh of een rode van leer. Daardoor lijkt een standaardschoen opeens op een uniek product.’ Dit principe vertaalden Halbmeijer en Bergh naar een winkelconcept dat zich eenvoudig laat aanpassen aan een wisselende context. ‘Deze winkels zitten soms in een wand en soms op het uiteinde van een pier.’ Ook verschilt het aanbod per winkeltje. ‘In een gate met veel vluchten naar Azië moet een ander winkelaanbod met bijvoorbeeld noedels komen, dan bij vluchten in Europa, waar juist koffie voorrang krijgt. Dat is weer van invloed op de indeling van de schappen.’ Deze variabele data worden ingevoerd in een computerprogramma die een basisontwerp aan deze variabelen aanpast. ‘Het concept kan straks worden uitgerold over vliegvelden in Helsinki en Parijs.’ De financiële consequenties van de aanpassingen worden meteen door de computer berekend. ‘De bouwbegeleiding kunnen we zelf doen.’ Het resultaat is een op maat gemaakt en toch herkenbaar winkelconcept waarvan de kosten meteen helder zijn. Het zorgt voor een waardevermeerdering door zowel een prettigere winkelervaring voor de consument als een hogere omzet voor de exploitant. Bergh: ‘Dit is APTO-architectuur in optima forma.’
Questionnaire
Favoriet historisch gebouw? Het Palazzo degli Uffizi, het stadspaleis in Florence van Giorgio Vasari.
Favoriet hedendaags gebouw? Het Kolumba Kunstmuseum in Keulen uit 2007 van de Zwitserse architect Peter Zumthor.
Favoriete Nederlandse gebouw? Het Stedelijk Museum in Amsterdam met uitbreiding van bureau Benthem Crouwel.
Favoriete architect? The Architect in de Hollywoodfilm The Matrix, gespeeld door acteur Helmut Bakaitis. Hij is de bedenker van complete werelden.
Favoriete hedendaagse architect? De Deen Bjarke Ingels van BIG Architecture.
Favoriete Nederlandse architect? Rem Koolhaas. Wie anders?
Wanneer niet in Nederland, vanuit welk land zouden jullie willen werken? Zuid-Oost Azië. Vanwege de moderne dynamiek
Wat zou je nooit ontwerpen? Een historiserend gebouw, zoals een jaren-30 doorzonwoning.
Wat irriteert je het meest in het vak? Alleen maar denken in problemen en niet in oplossingen
Wat is je droomopdracht? Een publiek gebouw dat een maatschappelijke waarde toevoegt aan de stad, zoals een tweede verdieping bovenop Amsterdam.
Belangrijkste inspiratiebron buiten architectuur? Gepassioneerde vakidioten, zoals topchefs als Heston Blumenthal van het fameuze ‘The Fat Duck’ in Londen.
Meest waardevolle advies ooit? Volg je passie en durf te falen, want zonder risico kom je niet verder.
Projecten APTO
Post Oost ( afbeelding 1 en 2) is een initiatief van Dynamo, een organisatie met als kern van het werk empowerment, dus mensen de kans geven zich te ontwikkelen in regio Amsterdam. Door het samenvoegen van verschillende wijkondersteuningspunten is een participatiecentrum gecreëerd voor stadsdeel Oost. APTO is geselecteerd uit een competitie. APTO heeft voor dit project zowel programma van eisen, ontwerp als projectmanagement gedaan. Het ontwerp is helder en simpel, maar toch flexibel. Aan beide zijden bevinden zich twee zones, het participatiecentrum (publiek) en aan de andere zijde het kantoorgedeelte (privaat). Ertussen bevindt zich een overgangszone voor overleg. Langs de gehele achterzijde loopt een lange kastenwand, welke de voorzijde (open en dynamisch) scheidt van de achterzijde (overleg en concentratie). In de voorzijde zorgen verrijdbare huisjes voor een flexibele indeling, aanpasbaar aan de wensen van de gevraagde activiteiten op dat moment. Opgeleverd januari 2014.
Kunststad, NDSM werf Amsterdam-Noord (afbeelding 3 en 4), is een broedplaats voor creatieve bedrijven. In de hal staan verschillende lege staalconstructies, welke ingebouwd kunnen worden door zelfbouw. Bij een project dat APTO heeft ontworpen in het outlook gebouw op Schiphol vond een verhuizing plaats, waarbij een oud interieur weggegooid zou worden. Door het hergebruik van verschillende panelen en ramen uit dit kantoorinterieur als gevel voor de in te bouwen constructie, kunnen met lage bouwkosten toch goede werkplaatsen neergezet worden. APTO doet hierbij zowel het ontwerp als projectmanagement. De units kunnen door de lage bouwkosten, ook tegen relatief lage huurprijzen verhuurd worden. Opgeleverd april 2014.
The Grab & Fly shop (afbeelding 5 en 6) is een kiosk op Schiphol achter de douane. De kiosk staat op zeven locaties op Schiphol en op diverse andere luchthavens in de wereld. APTO werd door HMS Host gevraagd voor een nieuw fris ontwerp en mogelijkheid tot modulariteit van voor onderhoud van de shop. Elke locatie vraagt eigen vormverhoudingen naar aantal klanten en soorten services en producten. De gehele shop is gebaseerd op een logaritme in 3D, waardoor de shop op elke locatie ingepast kan worden. Het tekenwerk is volledig geautomatiseerd en APTO werkt dus nauw samen met de uitvoerende partijen. APTO levert de productietekeningen voor in de fabriek. Elk aluminium paneel is demontabel en kan dus vervangen worden, indien beschadigd. Door met behulp van parametrische tekentechnieken mee te gaan tot op de productietekening met de uitvoerende partijen, is deze shop niet duurder dan een gangbare shop op Schiphol. Oplevering april 2014
Tekst Jeroen Junte
ArchitectuurNL 03 2014
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
APTO,
bouwproces,
jonge architect,
Mark Halbmeijer,
Milan bergh,
pragmatisch