Virtual reality architect Tim van der Grinten

Een virtual reality bril ligt achteloos op de grond van de ontwerpstudio van architect Tim van der Grinten. Het hightech apparaat om 3D-beelden te bekijken staat in schril contrast met een rommelige werkhoek in een voormalige Philips-fabriek op Strijp-S in Eindhoven. Van der Grinten is vooralsnog de enige in Nederland met deze verbeterde versie van de bekende Oculus Rift. ‘Het is een prototype dat ik gratis mag gebruiken, in ruil voor feedback aan de producent.’ Om de 3D-bril staan vier camera’s op hoge statieven, die de beweging van de brildrager registreren. Bij het lopen bukken of zelfs het draaien van het hoofd verandert ook het afgespeelde beeld, zodat een computersimulatie op een levensechte manier worden afgespeeld. ‘We gebruiken de bril als presentatie van onze architectuur’, verheldert Van der Grinten.

Op zijn visiekaartje staat niet voor niets virtual reality architect. ‘Ik maak gebouwen met software maar ook door middel van materialisatie met hout, glas en steen.’ Bij deze cyberarchitectuur werkt Van der Grinten binnen het Hyperspace Collective samen met een fotograaf, een kunstenaar, twee architecten en diverse software- en app-programmeurs. ‘Met dit platform maken we exposities, entertainment als games of real life experiences, educatie, bedrijfspresentaties en visualisaties van architectuur en stedenbouw.’ Over de waarde van deze futuristische techniek voor de bestaande architectuurpraktijk kan Van der Grinten kort zijn: ‘Alle architectuur die niet is gebouwd, of nóg niet, wordt nu plat gedrukt op papier of een beeldscherm. Met virtual reality komen verhouding, perspectief en ook beleving van licht en ruimte tot leven. Niet-bestaande gebouwen komen opeens tot leven.’

Verplaatsbare single unit

Hyperspace Collective is niet het enige bedrijfje van Van der Grinten, die Bouwkunde studeerde aan de HBO en aansluitend aan de TU Eindhoven. Onder de noemer Moodbuilders realiseert hij ook materiële architectuur. Zijn bekendste project is Heijmans ONE, waarmee hij dit jaar een nominatie voor een Dutch Design Award in de wacht sleepte. Het is een prefab en verplaatsbare eenpersoonswoning van hout. ‘Het wordt in een werkplaats gebouwd en vervolgens in één keer op locatie geplaatst. Het is zo ontworpen dat het eenvoudig is te koppelen aan het wateren elektriciteitsnet. Op het dak zitten bovendien zonnepanelen voor duurzame energieopwekking.’ Door het flexibele karakter is de Heijmans ONE uitermate geschikt voor braakliggende bouwkavels. ‘Als de bouw begint, kan het huis worden verplaatst naar een andere ongebruikte bouwkavel.’ Naast dit tijdelijk hergebruik van spaarzame bouwgrond schept de Heijmans ONE met een huur net boven de sociale huurgrens ook ruimte in de vastgelopen woningmarkt. ‘Mensen die geen huis kunnen kopen kunnen hiermee in of bij de stad blijven wonen.’ De samenleving verandert zo snel dat de architectuur het niet meer kan bijhouden, licht Van der Grinten het ontwerp toe. ‘Hoe kun je als architect zo ontwerpen, dat een project zo flexibel is dat het zich kan aanpassen aan die veranderingen.’ Van Heijmans mochten de woningen er niet uitzien als containers maar moeten ze juist de statigheid hebben van een klein grachtenhuisje. Ook wilde Heijmans zich richten op singles. ‘Maar het concept kan worden uitgebreid naar ouderen of vluchtelingen. Ook is het ontwerp zo flexibel dat er gekozen kan worden uit verschillende daken. Als er straks grote concentraties worden gebouwd, dan ziet dat er net uit als echte grachtenhuisjes.’ Ondanks de eenvoudige constructie raakt het gebouw veel zachte kanten van architectuur, vindt Van der Grinten. ‘Het gaat over je thuis voelen, trots, intimiteit, warmte en een woonplek met een eigen identiteit.’

Trekkershutten

Er lijkt een kloof te gapen tussen de gestroomlijnde computeranimaties en de weerbarstige realiteit van bouwen met (afval)hout en lowtech constructies. Niet voor Van der Grinten: ‘Een gebouw is niet bedoeld om perfect te zijn. Er wordt in geleefd of gewerkt, waardoor er voortdurend van alles verandert. Die dynamiek wil ik vangen met mijn simulaties. Het gaat mij juist niet om droombeelden maar een woonkamer met slingerende tijdschriften of een koffiekopje op tafel. Ik maak geen sciencefiction. Voor opdrachtgevers als Inbo of Brand Loyalties maak ik 3D-visualisaties van hun projecten.’ Zijn focus op nieuwe technologie mag dan voortrazen, de architectonische uitgangspunten van Van der Grinten zijn juist opmerkelijk constant. ‘Mijn afstudeerproject aan de HBO was een onderzoek naar een jeugdhostel in de uiterwaarden bij Slot Loevestein. Tijdens mijn studie aan de TU deed ik mee aan een prijsvraag voor een duurzame trekkershut. Beide ontwerpen hadden als basis hout, een duurzaam en natuurlijk materiaal. Ze waren ook allebei modulair. De verschillende slaapunits konden worden geschakeld. Dit geldt allemaal in zekere mate ook weer voor de Heijmans ONE.’ Momenteel werkt Moodbuilders aan het ontwerp van honderd houten vakantiewoningen bij Den Helder die deels zijn ingegraven in de duinen. Van der Grinten voelt zich in de eerste plaats ondernemer, daarna pas architect.

‘Ik ben een architect van producten. In architectuur is elk gebouw uniek. Mijn gebouwen als de Trekkershutten en Heijmans ONE kunnen juist in series worden gemaakt.’ Voor dat eerste project heeft hij ook het businessplan ontwikkeld. ‘De hutjes moeten door de recreatieondernemer worden gekocht en op zijn terrein worden gezet. Ze worden gemaakt van hergebruikt hout om de kosten te dekken maar dat zie je niet. Het worden geen Piet Hein Eek-hutjes, zeg maar. De fabricage is bij het sloopbedrijf en ze worden vervolgens in één dag op locatie geplaatst, wat kosten bespaart. De identiteit is herkenbaar. De vorm is een mix van de archetypische tent en een klassiek huis. Ten slotte zijn ze praktisch in gebruik. Waar kan de was drogen, waar laat ik het vuil, kan mijn kind niet uit bed vallen, door de heldere indeling is dat in één oogopslag duidelijk.’

Virtuele beelden en geluiden

Geslaagde architectuur vereist meer dan een goed ontwerp, meent Van der Grinten. ‘Welke communicatiemiddelen zijn het meest geschikt om een ontwerp te laten landen bij de opdrachtgever, de consument of zelfs de politiek? Die vraag houdt mij bezig. Ik wil iets bouwen waar alle betrokken partijen zich in kunnen vinden. Dat is de taak van een architect.’ Digitale technieken als een 3D-bril kunnen daarbij helpen. ‘Tegenwoordig kunnen mensen al door een gebouw lopen als het ontwerp nog niet eens af is. De architectuur bestaat al voordat het is gebouwd. Dat maakt een enorm verschil in het verkrijgen van draagvlak voor een ontwerp. Hoe cool is het als je als toekomstige bewoners al vast kunt rondlopen door je loft, terwijl deze nog gebouwd moet worden.’ Maar Van der Grinten wil nog een stap verder gaan. ‘Bij de visualisatie van de vakantiewoningen bij Den Helder zou ik een knapperend kampvuurtje of het getik van regen op het dak willen horen. Ik zou zelfs zand op de grond willen leggen, zodat je ook echt het idee hebt door de duinen te lopen.’ De digitale kneepjes leerde Van der Grinten al tijdens zijn studie architectuur aan de TU Eindhoven. ‘Voor Philips maakte ik verkoopvisualisatie van lichtproducten.’ Daar ontdekte hij ook dat de architect van grote meerwaarde kan zijn voor andere bedrijven. ‘Mijn verbeeldingskracht om vanuit het niets een omgeving of beleving te scheppen, dat is ook handig voor bijvoorbeeld gamedesign of een ouderenzorg.’ Virtual architecture helpt niet alleen opdrachtgevers en toekomstige gebruikers maar ook de architect. ‘Bij het maken van 3D-visualisatie kan ik nu al meteen onderzoeken welke houtsoort het meest geschikt is. De kleur en de zelfs houtnerf kun je namelijk gewoon op de computer nabootsen.’ Tegelijkertijd dwingt deze digitale ontwerptechniek de architect om praktisch te denken. ‘Als ik een raam teken in een 3D-programma moet ik ook nadenken over de lichtinval in ochtend of avondlicht, want anders klopt de simulatie niet meer. Juist het gebruik van virtual reality dwingt mij om voortdurend een reality check te maken.’

Le Corbusier

Het uiteindelijke doel van Van der Grinten is een symbiose tussen digitale technologie en de architectonische praktijk – oftewel: tussen Hyperspace en Moodbuilders. ‘Ik ga het Philips-paviljoen van Le Corbusier voor de Wereldtentoonstelling van 1958 nabouwen. Ik zou ook graag utopische maar niet-gerealiseerde architectuur bouwen in virtual reality. Dan ben ik een architect die echte gebouwen realiseert in een niet-bestaande omgeving. Uiteindelijk moeten mijn eigen gebouwen ook in zowel de echte als de virtuele wereld bestaan.’

Favoriet historische gebouw? Sinds mijn reis door Japan is dat het Katsura paleis. Een prachtig gebouw dat een fundamentele rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de moderne architectuur.
Favoriet hedendaags gebouw? Meerdere gebouwen natuurlijk maar de watertempel van Tadao Ando komt als eerst naar boven. Een prachtige combinatie van architectonische ruimtes en natuurbeleving.
Favoriet Nederlands gebouw? Momenteel is dat het Klokgebouw op Strijp-S in Eindhoven, het gebouw waarin wij nu gevestigd zijn. Het is prachtig om te zien dat de historie van de Philipsfa brieken hier samengaat met de nieuwste en meest gevarieerde startups in een prachtig ruimtelijk gebouw.
Favoriete architect? Tadao Ando, mede omdat ik zijn gebouwen in Japan uitgebreid heb kunnen beleven en deze een blijvende indruk hebben gemaakt. Het is een rijke architectuurbeleving waarin materialiteit en natuurbeleving mooi samengaan.
Favoriete Nederlandse architect? Onix architecten. Omdat ze houtarchitectuur op een hele eigentijdse manier een plek geven in het Nederlandse landschap.
Wat zou je nooit ontwerpen? Ik denk dat ik ‘nee’ zou zeggen tegen een opdracht als het achterliggende gedachtegoed helemaal niet past bij de manier waarop ik in het leven sta. Bijvoorbeeld het ontwerpen van een nieuwe kolencentrale.
Wat irriteert je het meest in het vak? Sinds we architectuur en virtual reality combineren in ons bureau is met name de traagheid van de bouw een punt van irritatie. Het ontwerp- en opleverproces, maar met name ook het krijgen van goedkeuringen voor je ontwerp, is in de wereld van virtual reality ontzettend snel en energiek.
Wat is je droomopdracht? Het zou ontzettend mooi zijn om een houten wolkenkrabber te ontwerpen. Dat is nog écht een van onze dromen.
Meest waardevolle advies ooit? Maak van je hobby je werk, blijf dicht bij jezelf, en zorg voor enthousiaste, positieve mensen om je heen.

Tekst: Jeroen Junte

Dit artikel werd gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 8 van 2015

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.

Gerelateerd

Tags: architect, Heijmans ONE, platform, Tim van der Grinten, trekkershut, virtual reality

Virtual reality architect Tim van der Grinten