Recht volgens Ruby: Reputatieschade architect

Dit jaar kenmerkt zich in de rechtspraak door strijd van architecten tegen de verbouwingsplannen van hun bouwwerken. De ene keer succesvol, de andere keer niet. Hoe ver kan de architect daarbij gaan? Hieronder bespreek ik een recente uitspraak van het gerechtshof Amsterdam.

Kantoorgebouw Edam

In 2016 werd door Tjeerd Dijkstra (1931), Rijksbouwmeester in de periode 1979 – 1986, kosten noch moeite gespaard in de strijd tegen de verbouwing van zijn kantoorgebouw in Edam. Projectontwikkelaar De Vier Jaargetijden (DVJ) is sinds 2015 eigenaar en wil het kantoorpand verbouwen tot starterswoningen. Dijkstra had zelf oplossingen aangedragen, maar deze worden niet gevolgd.

Procedures – waar gaat het om?

Dijkstra vecht tegelijkertijd de omgevingsvergunningen en de verbouwing zelf aan. In het tussen Dijkstra en DVJ gevoerde kort geding tegen de verbouwing zelf draait het om de vraag, of de zichtbare aanpassingen van de noord- en zuidgevel van het gebouw een aantasting van zijn bouwwerk zijn. Het standpunt van Dijkstra is dat het kantoorgebouw auteursrechtelijk beschermd is en dat de voorgenomen verbouwing een ontoelaatbare aantasting van zijn persoonlijkheidsrechten is, waardoor hij reputatieschade oploopt. DVJ brengt daar vier argumenten tegenin. Ten eerste, de aanpassingen van het gebouw zijn gering, waardoor het basisidee intact blijft. Ten tweede, de aanpassingen zijn nodig, omdat voor woningen andere eisen gelden dan voor een kantoor. Ten derde, Dijkstra heeft in de bestuursrechtelijke procedure geen bezwaar gemaakt tegen de aanpassing van de noordgevel, dus dat kan hij nu niet alsnog doen. Ten vierde, de zuidgevel wordt eigenlijk gesloopt, dus daar kan hij zich ook niet tegen verzetten.

Wat zegt de rechter?

Omdat Dijkstra zich niet eerder tegen de wijzigingen van de noordgevel heeft verzet, is dat een gepasseerd station. Hij heeft zijn rechten ten aanzien van de noordgevel verspeeld. De rechter vindt niet dat er sprake is van sloop van de zuidgevel. Daarvan blijven nog teveel karakteristieke elementen overeind in het verbouwingsplan. De rechter beoordeelt de aanpassingen van de zuidgevel en vindt dat deze toelaatbaar zijn. DVJ wint het kort geding. Dijkstra gaat in hoger beroep. Op 31 oktober 2017 deed het gerechtshof Amsterdam uitspraak.

Aantasting betekent niet automatisch reputatieschade

Dijkstra meent dat wanneer er sprake is van een aantasting van een bouwwerk, dit automatisch reputatieschade met zich meebrengt. En dus ontoelaatbaar is. Daar is het gerechtshof het niet mee eens. Er is weliswaar sprake van aantasting van de zuidgevel, maar daarna moet getoetst worden of dat reputatieschade met zich meebrengt. ‘Nadeel aan de eer, naam of waarde van de maker’ is volgens het hof niet gebleken.

Dijkstra verliest de zaak ook in hoger beroep. In deze zaak speelden de volgende omstandigheden:
– De maker van een bouwwerk moet er – in het algemeen – rekening mee houden dat er in de loop van de tijd, in verband met functionele wijzigingen van de bestemming, veranderingen nodig zijn, die zelfs tot (gedeeltelijke) aantasting van het werk kunnen leiden.
– Het kantoorpand stond al zeven jaar leeg en invulling als kantoor bleek niet mogelijk.
– De aantasting is niet lichtvaardig tot stand gekomen en had niet de bedoeling om de maker te benadelen. De aanpassing is uitsluitend gemaakt in het kader van de nieuwe woonfunctie.
– De meest vergaande wijzigingen vinden plaats aan de zuidgevel. Deze zal straks alleen voor de bewoners zichtbaar zijn. De binnenhof waaraan het ligt, wordt afgesloten.

De boodschap die het gerechtshof meegeeft is dat er een strenge toets plaatsvindt om te bepalen of er sprake is van aantasting én reputatieschade. Aantasting van een bouwwerk brengt nog niet automatisch met zich mee, dat schade wordt toegebracht aan de reputatie van de architect.

Tekst: Ruby Nefkens, advocaat intellectueel eigendom, ICT, design, architectuur, kunst, media, privacy.
Telefoonnummer: 06 43368063
nefkens@vandersteenhoven.nl