‘Wereldwijd gaan steden, straten en pleinen steeds meer op elkaar lijken, daarom benadrukken wij lokale landschapskenmerken.’ Philomene van der Vliet en Jan Maas van BOOM Landscape integreerden lokale materialen en motieven in hun ontwerp voor een plein in de Albanese kuststad Durrës. Dat is nu een veelgebruikte locatie voor selfies en trouwfoto’s. Veel landschapsarchitecten vinden dit banaal, maar voor BOOM Landscape was dit de graadmeter dat het plein was geslaagd. ‘Wij kiezen ervoor om te werken in het publieke domein. Dan moet gebruiker altijd het uitgangspunt zijn’.
Gebruiker altijd uitgangspunt
In de Albanese kuststad Durrës realiseerde het Amsterdamse bureau BOOM Landscape een plein met een bijbehorende kaap aan de Adriatische Zee. Hiervoor werd een kleine landtong aangelegd met een langgerekte stenen zittrap. Nog voordat het goed en wel was opgeleverd figureerde de kaap en het plein opzichtig in de videoclip van een commerciële Balkan-rapper. Inmiddels is het ook een veelgebruikte locatie voor selfies en trouwfoto’s.
Veel landschapsarchitecten zullen dit zien als banale trivialiteiten. Maar voor Philomene van der Vliet en Jan Maas, de twee oprichters van BOOM Landscape, was dit de graadmeter dat hun ontwerp (een samenwerking met Cityförster) was geslaagd. ‘Wij kiezen ervoor om te werken in het publieke domein. Dan moet gebruiker altijd het uitgangspunt zijn. Er wordt getrouwd, gebarbecued of gewoon gehangen’, aldus Maas. Door de ongenaakbare ligging van deze uitstekende rotspunt kreeg het project bovendien de bijnaam de Sfinx. ‘De plek is door de inwoners van Durrës meteen in het hart gesloten. Het ontwerp nodigt blijkbaar uit om te worden toegeëigend, precies wat wij beoogden.’
Kaap en baai in Dürres
Terwijl de locatie waarvoor BOOM Landscape een toegankelijke openbare ruimte moest ontwerpen, op z’n minst ‘uitdagend’ was: een braakliggende kuststrook die aan het einde van een kustpromenade lag en feitelijk werd gebruikt als vuilstort. Om de hoek van deze verrommelde site lag weliswaar ook nog een strand maar omdat het was afgesneden van de stad, werd dit strand door inwoners nauwelijks gebruikt. Van der Vliet: ‘We hebben een artificiële kaap in zee gebouwd die op grote schaal past in de ritmiek van kapen en baaien langs de kust van Albanië. Daarop hebben we een tribune gemaakt met uitzicht op zee en de omgeving. Door de hoogte en de positionering van de Sfinx, zal de bezoeker verleid worden om de kaap te ontdekken maar ook het strand dat erachter ligt. We hebben dus niet alleen een prettige verblijfsplek gecreëerd maar ook de dynamiek van het kustgebied van de stad Durrës vergroot.’
Lokale steensoorten en beplanting
Naast een lokale verblijfsfunctie moet het ontwerp van BOOM Landscape in Durrës ook een impuls geven aan het toerisme in Albanië, dat feitelijk dezelfde kust heeft als populaire bestemmingen als Griekenland en Kroatië. Toch koos BOOM Landscape ervoor om een plek te creëren met een authentieke uitstraling. ‘De paradox van toeristische bestemmingen is, dat deze wereldwijd steeds meer op elkaar gaan lijken, zo ook de site in Durrës. Daarom hebben wij lokale landschapskenmerken benadrukt, zoals het doorzetten van het geologische fenomeen van kapen en baaien. Daarnaast hebben we lokale steensoorten gebruikt, een prachtige crèmewitte steen met een bijna goud-dooraderde structuur. Deze hebben we gebruikt voor bestrating van het achterliggende plein en voor de grote brokken natuursteen als voet van de kaap’, legt Maas uit.
Het plein dat de kaap verbindt met de promenade en de achterliggende stad heeft een abstract steenpatroon in donkergrijs en wit dat zich laat lezen als de naam van de stad Durrës. ‘Pas als je er van boven naar kijkt zie je letters, bijvoorbeeld op Google Maps.’ Ook de beplanting van het plein heeft een Albanese identiteit door een selectie van mediterrane parasoldennen, heesters en vaste planten. ‘Juist door deze lokale context wordt ons ontwerp omarmd als voorbeeld van geslaagde kustontwikkeling.’
Stadsboulevard in Vlorë
Dankzij dit project, dat bekend is in heel Albanië, timmert BOOM Landscape daar stevig aan de weg. Inmiddels werkt het in 2012 opgerichte bureau aan een vierde grote opdracht. Naast twee kustprojecten en een stadspark werken Van der Vliet, Maas en vier medewerkers samen met Cityförster aan een stadsboulevard in Vlorë, de tweede stad van Albanië. ‘Dwars door deze stad loopt een vierbaans autoweg die wordt verkleind tot een tweebaansweg. Door de stoep te verbreden en de voetganger centraal te stellen wordt een verkeersader getransformeerd tot een verblijfsplek. Aan deze boulevard zitten alle belangrijke winkels, de moskee, het theater, het voetbalstadion en andere functies.’
Dit ontwerp onderscheidt zich als een landschapsvisie door ‘het oog voor groen’. Maas: ‘Het is hier zeker in de zomer snikheet. Met bomen creëer je schaduw. Bovendien vergroot begroeiing de belevingskwaliteit. De beste boulevards en promenades in de wereld hebben allemaal fantastische boomstructuren. In Vlorë stellen we een vierdubbele bomenrij voor, met een assortiment passend bij de condities van de locatie. Hiervoor moeten complexe ondergrondse groeivoorzieningen worden aangelegd tussen het riool en de bekabeling. Wij kunnen dat.’
On-Nederlands
De projecten in Albanië kwamen op een ideaal moment voor BOOM Landscape. We zijn begonnen in het diepst van de crisis en konden dus veel tijd kunnen investeren in dit ontwerp.’ Met resultaat: vooral de Sfinx heeft BOOM Landscape ook in Nederland op de kaart gezet. ‘Dit zijn on-Nederlandse projecten in schaalomvang en beperkte tijdsduur. Van ontwerp tot realisatie duurt soms amper een jaar, dat kan dus wél. In Nederland krijg je zulke kansen niet als jong bureau’, aldus Maas. Niet dat het alleen maar makkelijk en leuk is om in Albanië te bouwen. ‘Wij werken daar met lokale partijen die weinig ervaring hebben met openbare ruimte- of landschappelijke projecten. Dat betekent heel veel uitleggen. Daarnaast zijn sommige zaken nauwelijks of niet geregeld. Zo is er geen kadaster, wat bij projecten in de openbare ruimte best lastig is. Je moet daarom in staat zijn om te improviseren. In Nederland hoeft dat zelden.’
Modernistisch polderdorp Nagele
Een recent project is de herinrichting van Nagele, het modernistische jaren vijftig dorp in de Noordoostpolder van de hand van onder meer Jaap Bakema, Cornelis van Eesteren, Aldo van Eyck, Gerrit Rietveld en tuinarchitect Mien Ruys. ‘Wij zijn gevraagd om het kernwinkelgebied opnieuw in te richten. Met begroeiing, bestrating en straatmeubilair hebben we een heldere compositie gemaakt die aansluit bij de modernistische opbouw van Nagele.’
Kanjelpark Maastricht
In Maastricht werd de herinrichting gerealiseerd van een groene zoom aan de stadsrand die Maastricht verbindt met het omliggende landschap. Om meer precies te zien: de groene campus van de Hogere Hotelschool moest toegankelijker worden voor de naastgelegen Vogelaarwijk. Maas: Daarvoor hebben we een spoorwegondergang ontworpen en zeventien bruggen laten aanleggen over de lokale beek De Kanjel, waardoor de parkachtige campus wordt ontsloten.’ Ondanks de grote verschillen tussen de projecten in Nederland en Albanië zien Maas en Van der Vliet vooral overeenkomsten. ‘Ons doel is altijd nieuwe waarde aan een plek te geven. Daarbij maken we gebruik van lokale context als materiaal, begroeiing en ligging. In Maastricht zijn dat bruggen, in Durrës een kaap van beton en golfbrekers van lokale rotsblokken. Maar bij beiden hebben we met herkenbare ingrepen in een landschap een verdrukt gebied verbonden met een bestaand stedelijk weefsel. Dat hebben we gedaan door een prettige verblijfsplek te creëren voor de bewoners.’ I.s.m. Bureau B+B
Sluisbuurt: Vancouver aan het IJ
Het meest grootschalige project van BOOM Landscape is de inrichting van de openbare ruimte van de nog te bouwen Sluisbuurt in Amsterdam- Noord. ‘Dat is een nieuwbouwwijk aan het IJ waarvoor de gemeente wil experimenteren met de ontwikkeling. Ons is gevraagd om in een team van stedenbouwkundige bureaus en gemeentelijke stadsplanners na te denken over een ontwikkelplan met beperkte regelgeving.’
Na anderhalf jaar onderzoek is er nu een eerste plan: een typisch Amsterdamse wijk met ranke torens aan het IJ: een verdicht woongebied met hoogbouw, in de volksmond inmiddels bekend als Vancouver aan het IJ. ‘Onterecht’, vindt Van der Vliet. ‘Ons plan heeft juist een Amsterdams uitgangspunt. Het is gelegen aan de dijk met een park op het dak van de Piet Heintunnel, een binnenwater waar je kan zwemmen en een gracht die de wijk klimaatbestendig maakt, verbonden met de waterstructuur van Zeeburg en het IJ.’ Bovendien krijgt de Sluisbuurt echt een eilandgevoel. Dat laatste wordt benadrukt met een pier in het IJ op wat nu nog een dode hoek in het IJ is voor de Oranjesluizen. ‘Dit moet het ontmoetingspunt worden waar bewoners samenkomen om naar de schepen te kijken of te zwemmen.’ Kortom, een prettige verblijfsplek ook geschikt voor trouwfoto’s en selfies? ‘Ja, dat zou natuurlijk mooi zijn.’
Questionnaire BOOM Landscape
Favoriet historisch landschap? Sonsbeekpark, subliem ontworpen stadspark dat de kern van Arnhem verbindt met het grootschalige landschap de Veluwe.
Favoriet hedendaags landschap? Lobbenstad Amsterdam met als grootste lob het IJ. Je fietst hier vanuit het centrum zo naar de zandgronden, de zee, het IJmeer/Markermeer en de polders. Moeten we veel meer beschermen en in investeren.
Favoriet Nederlands landschap? De Deltawerken en de Spaanse Linie in het Zeeuws-Vlaamse Landschap. Naakte landschappen waarbij het nut en de werking ervan gepaard gaan met pure schoonheid.
Favoriete architect? Frederick Law Olmsted. Niet alleen vanwege het invloedrijke ontwerp voor Central Park of De Boston Neckless maar omdat Olmsted voor ons de eerste was die de schaalsprong maakte van tuin- naar landschapsarchitectuur. Die schaalsprong heeft tot de dag vandaag veel betekend voor onze steden en voor onze professie.
Favoriete hedendaagse architect? Günther Vogt. Hij heeft een ragfijn gevoel voor het Europese landschap, cultuur en condities. Vogt is nooit fancy of hip en de manier waarop hij textuur en het fenomeen ‘tijd’ toepast in zijn ontwerpen is bijzonder inspirerend. Context wordt bij hem tactiel.
Favoriete Nederlandse landschapsarchitect? Michael van Gessel, niet alleen vanwege zijn fantastische ontwerpen maar vooral ook vanwege de manier waarop hij het voor elkaar heeft gekregen om bijzondere nieuwe waardevolle openbare ruimte toe te voegen aan de stad. Zoals het Artisplein en de tuin van museum de Hermitage. Bob van der Vliet, hij stond met zijn liefde en talent voor het vak letterlijk aan de wieg van Philomene’s keuze om landschapsarchitect te worden en heeft vanaf de jaren ’70 geknokt om landschapsarchitectuur te emanciperen van tuin- of landschapskunst tot een vak dat de disciplines (maar ook sectoren als weg- en waterbouw) met elkaar weet te verenigen. We vinden dat nu normaal maar dat was het toen zeker niet.
Wanneer niet in Nederland, vanuit welk land zouden jullie dan willen werken? Landsgrenzen zijn voor ons niet zo relevant, maar als we niet vanuit Amsterdam zouden werken dan zouden we het liefst vanuit Berlijn werken. Een zinderende vrije stad waar tijdens ons afstudeerjaar het idee ontstond ooit samen BOOM Landscape op te richten.
Wat zou je nooit ontwerpen? Het zoveelste generieke bedrijventerrein aan de A4. Het is schandalig hoe vooral de Provincie Zuid-Holland haar landschappen in de uitverkoop heeft gezet. Of een nieuwe suburb met grondgebonden woningen in de Zuidplas-polder. Dit is op bijna elk mogelijk manier een slecht idee. Je gaat bouwen op een van de diepste plekken van het land waarmee je niet alleen nog een polder vernacheld, maar je moet ook blijven pompen tot in de eeuwigheid. Water naar de zee dragen is in dit geval een understatement.
Wat irriteert je het meest in het vak? Cynische aanbestedingen waarbij jonge talentvolle ontwerpbureaus bij voorbaat kansloos zijn.
Wat is je droomopdracht? Een nieuw landschapspark ontwerpen voor een nieuwe stadsuitbreiding, bijvoorbeeld een grootschalig oeverpark voor IJ-stad Amsterdam.
Belangrijkste inspiratiebron buiten architectuur? Reizen en kijken hoe mensen de stad en het landschap gebruiken.
Meest waardevolle advies ooit? ‘Je ziet het pas als je het snapt’, Johan Cruijff
Tekst Jeroen Junte
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL 01 2018
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
landschap,
landschapsarchitectuur,
park,
stedenbouw