Fons Verheijen is boos. Toen hij hoorde hoe de aardbevingschade aan de woningen in Groningen hersteld werd, was voor hem de maat vol. Versterkingsadviezen worden enkel door constructeurs gemaakt, zonder enig esthetisch besef. Daarom besloot hij namens Stichting ArchiScienza de bewoners van het dorpje Krewerd te hulp te schieten en een hoofdrol voor de ontwerpkracht van architecten te bepleiten.
In Oost-Groningen lopen volgens architect en oud-hoogleraar architectural engineering TU Delft Fons Verheijen heel veel dingen fout. De versterking van 22.000 woningen in het gebied wordt uitsluitend aan constructeurs en ingenieursbureaus overgelaten. Die toucheren miljoenen. Ze maken niet alleen een versterkingsplan, maar ontwerpen ook en dat kunnen ze volgens Verheijen helemaal niet. ‘Het woord architect komt überhaupt niet in de plannen voor, maar mijn grootste bezwaar tegen de huidige aanpak, is dat de bewoners helemaal niet meetellen, terwijl ze als rechtstreeks betrokken partij toch echt de opdrachtgever zou moeten zijn. Daarnaast ontbreekt de ontwerpkracht van de architect en zijn de versterkingsplannen objectgebonden. Er wordt alleen naar de woningen gekeken en niet naar de context en de ruimtelijkheid.’
Hersteloperatie
Om aan te tonen wat hem voor ogen staat met de hersteloperatie, wil Verheijen niet alle 22.000 woningen in het aardbevingsgebied in kaart brengen, maar een relatief klein gebied van maximaal vijftig woningen. Dat gebied moet een dorpje zijn dat wel omschreven is en klein genoeg om er bij wijze van spreken een lijntje omheen te trekken. Met dit uitgangspunt voor ogen en de doelstelling van zijn Stichting ArchiScienza in het achterhoofd kwam hij – al zoekend op google maps – uit op het pareltje Krewerd. Hij onderhoudt goede contacten met burgemeester Gerard Beukema van Delfzijl die hem in contact bracht met dorpsbelangen van Krewerd. Het klikte onmiddellijk met de dorpsbewoners. Hun ideeën sloten aan op de visie van Verheijen en ze waren zelf ook al bezig hun belangen in de hersteloperatie veilig te stellen. De hersteloperatie zien zij als een voldongen feit en zij wilden dit gegeven in gezamenlijkheid ombuigen tot een kans.
Dorpsplan
Over het belang van een kleinschalig dorpsplan als referentie voor heel Oost-Groningen zegt Verheijen: ‘Als je een dorpsplan hebt, kan de ene bewoner zeggen dat hij liever een nieuwe woning heeft dan herstel van zijn bestaande woning. Wil iemand anders dat juist niet, dan kunnen ze ruilen. Als er sprake is van krimp dan kan je voorstellen twee woninkjes aan het eind van het dorp weg te halen en als er al nieuwbouw gepleegd wordt, kan je als architect in dialoog met de bewoners nagaan wat het dorps-DNA is.’ Dat DNA, zegt hij, dwingt de architect stil te staan bij de vraag wat het dorp het dorp maakt. Het ontwerp van zowel nieuwbouw als herstelplannen voor beschadigde woningen moet erop worden afgestemd. Zonder die dialoog en de regie en de ontwerpkracht van architecten zullen de hersteloperaties ontaarden en ontstaan er in het hele aardbevingsgebied zielloze nieuwbouwwijkjes waar niemand zich meer thuis voelt.’ Hij zegt dat het herstel van rijksmonumenten buiten kijf staat, maar tekent erbij aan dat er ook ‘sociale monumenten’ in het gebied staan. ‘Dat zijn gebouwen die er misschien niet uitzien, maar die vol verhalen zitten en dus belangrijk zijn voor een dorpsgemeenschap. Ook die monumenten verdienen alle aandacht van de architect.’
Vertrouwensman
Tijdens een bijeenkomst in architectuurcentrum GRAS kreeg het initiatief van Fons Verheijen de unanieme steun van de Groninger architectengemeenschap. Het idee is dat naast elke bewoner een zelfgekozen architect komt te staan die als vertrouwensman vanaf het begin meeloopt in het hele traject. Samen met de bewoners maakt de architect toekomstgerichte plannen met aandacht voor zaken als woongenot, woonkwaliteit, levensfase en veiligheid. Verheijen zegt dat de tussenkomst van een architect het herstel beslist niet duurder maakt omdat het geld dan maar voor een deel naar de constructeur
gaat, alleen voor onderzoek en advies. Het geld voor het ontwerp gaat rechtstreeks naar de architect. Om het plan tot een succes te maken, is kennis delen een vereiste. De uitgewerkte ontwerpoplossingen worden dan ook rechtenvrij gepubliceerd op een voor iedereen toegankelijke website. Hierdoor ontstaat in de optiek van Verheijen een inspirerende database voor de aanpak van de 22.000 woningen in het gehele aardbevingsgebied.
Aardbevingschade
Naast aandacht voor bestaande panden, heeft Verheijen ook ontwerpideeën voor (rijks-) monumenten met aardbevingschade in het aardbevingsgebied. ‘Die gebouwen worden tijdelijk verstevigd met een constructie aan de buitenkant. Stel dat je zo’n exoskelet nou eens door een architect laat ontwerpen en bijvoorbeeld donkergroen maakt, dan is de kans groot dat je op een elegante oplossing uitkomt die, zonder het gebouw te ontsieren, kan ondersteunen tot over vijftien jaar de grond niet langer inklinkt. Ook daarom kan Groningen niet zonder de ontwerpkracht van de architect.’
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 2 van 2018
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
aardbevingen,
Fons Verheijen,
Stichting ArchiScienza,
Versterkingsadviezen