Woonhuis met kantoor Apeldoorn

Architect Lars Courage bouwde in de Apeldoornse nieuwbouwwijk Osseveld voor zichzelf een gitzwart, stalen woonhuis met kantoor. Het sterk met zijn omgeving contrasterende pand is een gebouwd manifest van Courages architectuuropvatting. Radicaal in vormgeving, kleurstelling en materialisatie maar alleen ruimtelijk niet echt spannend. Het spectaculair langgerekte strookraam in de zijgevel van de woonkamer en het grote matglazen raam in de garage zijn echter te mooi om incident te blijven.

Auto’s, motorfietsen en industrieel design zijn belangrijke inspiratiebronnen voor Lars Courage. Na achtereenvolgens werkzaam te zijn geweest bij Octatube en Cepezed begon hij in 2001 een eigen bureau. Onlangs betrok hij een door hem zelf ontworpen woonhuis met kantoor dat volledig is opgetrokken in staal en voor Courage, behalve een visitekaartje, ook een architectuurmanifest is. Courage is heilig overtuigd van de voordelen van ‘droog’ assembleren in staal boven traditionele ‘natte’ bouw in beton. Naast de vanouds genoemde voordelen van sneller, maatvaster, demontabel en lichter bouwen heeft staal, aldus Courage, als belangrijk pluspunt dat in het gekozen stalen draagconstructiesysteem grote raam- of gevelopeningen kunnen worden gemaakt. In combinatie met de isolerende en zonwerende capaciteiten van de huidige generatie isolatieglas biedt dit zijns inziens nieuwe kansen voor comfortabele en betaalbare architectonische transparantie in staal en glas. Courage: ‘Voor een aangenaam binnenklimaat heb je anno 2008 geen thermische massa meer nodig. Met hoogwaardige isolatie, niet meer perse op zuid georiënteerd bouwen en geïntegreerde energiezuinige installatietechniek is het beheersen van de binnentemperatuur geen probleem. Als PV-cellen in de nabije toekomst nog iets beter en goedkoper worden ontstaat bovendien de mogelijkheid om betaalbare architectuur in staal en glas te realiseren die energetisch zelfvoorzienend is.’

Eerdere experimenten met woningbouw in staal, zoals de Fokkerwoning (1966), de Heiwo Woning van Cepezed (1982) en het Smart House van Robert Winkel (2000) waren gebaseerd op industriële bouwsystemen voor massaproductie maar kwamen in de praktijk nooit verder dan het realiseren van een enkel prototype. Courage baseert zijn ontwerpen daarentegen op standaard bouwmaterialen en -producten die met de huidige file-to-factory-techniek probleemloos bij elke leverancier op maat zijn te bestellen. Op basis van deze aanpak realiseert hij momenteel met Van Berlo ontwikkeling, op ruim honderd meter van zijn eigen woonhuis een van de eerste projectmatige woningbouwprojecten in staal in Nederland met een stalen uiterlijk. Dit betreft drie vrijstaande woningen die qua vormgeving, constructie en materiaalgebruik veel overeenkomst hebben met zijn eigen woonhuis, maar niet met een kantoor aan huis uitgevoerd worden.

De mogelijkheden van woningbouw in staal gaan volgens Courage overigens veel verder dan betrekkelijk kleinschalige vrijstaande villa’s. Sinds enige tijd werkt hij voor de plaatselijke woningcorporatie De Woonmensen aan een ontwerp voor een groot woonzorgcomplex van meerdere verdiepingen dat − afgezien van de gevelbekleding − volledig in staal uitgevoerd zal worden. Courage: ‘Net als bij een conventionele tunnelbouw in beton kan hier op een hoofddraagconstructie van staal met hoogwaardige isolerende wanden in principe elke gevelbekleding worden toegepast, desnoods zelfs metselwerk.’

Zwart versus wit
Het woonhuis met kantoor van Courage Architecten ligt op een royaal driehoekig perceel aan een oude, gehandhaafde landweg in de nieuwbouwwijk Osseveld-Oost. Kantoor en woonhuis zijn twee zelfstandige bouwvolumes. Afgezien van gemeenschappelijk technische installaties en een klein raakvlak van de buitengevels staan de twee volumes als losse dozen naast elkaar. Het kantoor/architectenbureau staat als een grote glazen vitrine op poten frontaal aan de weg. De letterlijk grondgebonden woning is op de tuin georiënteerd en ligt dwars achter het kantoorvolume. Niettemin vormen zij een compositorische eenheid en fungeert de ruimte onder het opgetilde kantoor als carport en entreeluifel voor het woonhuis.

Zowel de buitenkant als de binnenkant van beide stalen dozen is gitzwart uitgevoerd. Het voordeel van zwart is, aldus Courage, is dat je vooral de contouren van het volume waarneemt en niet de naden en bevestigingsmiddelen die er compositorisch niet toe doen. ‘Kijk maar naar het verschil tussen een witte en een zwarte auto. Bij een witte zie je alle portieren zitten, bij een zwarte alleen de hoofdvorm van de carrosserie.’ De reden om ook in de interieurs van woning en kantoor de stalen wanden en plafonds grotendeels zwart te spuiten is dat overdag de woning door de grote hoeveelheid glas niet overstraalt en dat ’s avonds het uitzicht van binnen naar buiten niet wordt gehinderd door hinderlijke reflecties in de ruiten. Bijkomend voordeel is dat er overdag – vooral in de niet van zijramen voorziene woonruimten – nauwelijks sprake van inkijk is, dankzij het spiegeleffect van zonwerend glas. Overdag zijn de zwarte interieurs, dankzij de enorme glaspuien, toch niet donker. ’s Avonds moet er echter een fors wattage aan lampen branden om hetzelfde lichtniveau te krijgen als in vergelijkbaar witte binnenruimten. Courage verlicht alleen de plekken waar hij verblijft en de rest van de ruimte wordt indirect zacht verlicht door het restlicht.

Ruwbouw = afbouw
De stalen draagconstructie van het woonhuis met kantoor is samengesteld uit standaard stalen kokerprofielen vierkant 100mm met diverse dikten. De liggers bestaan uit HEA’s 140,180 en 200 profielen. De vier kolommen van het kantoor wijken af en zijn HEB 180- ers. De buitengevels bestaan uit gestapelde industriële binnendozen van 500mm hoogte en een extra dikte van 1mm. Aan de buitenzijde zijn deze binnendozen bekleed met zwarte HPS gecoate golfplaat. Aan de binnenzijde zijn de verzinkte dozen (al dan niet zwart gespoten) gewoon in het zicht gelaten. Een oplossing die, aldus Courage, goedkoper, flexibeler en minder kwetsbaar is dan de toepassing van sandwichpanelen. ‘Als ik een extra raamopening wil maken of er een golfplaat beschadigd zou raken kan ik eenvoudig een paar binnendozen of golfplaten weghalen zonder de halve gevel te hoeven demonteren.’ De verdiepingsvloer is om akoestische en tactiele redenen uitgevoerd als een staalplaatbetonvloer. Het plafond bestaat uit geprofileerde en geperforeerde zwart staalplaten. Deze zijn voorzien van akoestisch dempende rollen. Ter voorkoming van de lelijke schietverbindingen van de isolatie aan het dak zijn strips bovendaks met zwarte popnagels bevestigd waar de isolatie onzichtbaar op vastgeschroefd kan worden.

Het pal op het zuiden georiënteerde glazen kantoorvolume heeft geen te openen ramen, het woonhuis wel. Verwarming en koeling zijn geïntegreerd met mechanische ventilatie die zijn warmte of koude betrekt van een warmtepomp. De inblaaskanalen zijn uitgevoerd als zogenaamde Airsocks. Aanvullende vloerverwarming, zowel in kantoor als op de begane grond van de woning voorkomt koude voeten. De slaapkamers worden verwarmd en gekoeld door airco-units gekoppeld aan warmtepompen.

Architectonisch is het woonhuis met kantoor vooral bijzonder door de volstrekt compromisloze wijze waarop de keuze voor bouwen in staal is doorgevoerd en de consequentheid waarmee is vastgehouden aan het uitgangspunt ruwbouw = afbouw. De ruimtelijkheid en lichtval van het woonhuis en kantoor vertonen − voorzichtig uitgedrukt − weinig nuances. In het uitsluitend op de tuin georiënteerde woonhuis met vrijwel blinde zij- en achtergevels is qua lichtval, uitzicht en bezonning niet of nauwelijks geprofiteerd van het feit dat het gaat om een vrijstaand bouwvolume. In verband met budget en privacy heeft Courage gekozen voor een dichte zone naar de openbare weg. Tussen deze dichte langsgevel en de openbare straat wordt binnenkort een strook bomen geplaatst.

Een voordeel van de toegepaste gevelconstructie is echter dat in de dichte geveldelen in de toekomst betrekkelijk eenvoudig alsnog raamopeningen gemaakt kunnen worden. Het spectaculair langgerekte strookraam in de zijgevel van de woonkamer en het grote matglazen raam in de garage zijn te mooi om incident te blijven.

Gerelateerd

• Orangeriewoningen in Oost-Groningen
• Nieuw kantoor ZLTO staat als een huis
• ArchitectuurNL over naar Eisma
• Miniatuur architectuur van Vincent de Rijk
• Ark vol contrasten
• Recht volgens Ruby: Sloop