Lichtontwerp Wijnand van der Horst

Veel lichtontwerpers zijn eenpitters, het is een wat eenzaam beroep. Om jezelf te blijven ontwikkelen is het prettig om te sparren en pittige feedback te krijgen op presentaties. Dat kan bij het Instituut Lichtontwerpen, kortweg iLo. Daar coachen ervaren lichtontwerpers hun collega’s. ‘We wrikken ze los uit hun vaste gewoontes en peuteren hun hersens open’. Wijnand van der Horst volgde jaren geleden zo’n coachingtraject en is nu zelf coach bij het iLo.

In de tien jaar dat het Instituut Lichtontwerpen nu bestaat, hebben heel wat lichtontwerpers daar een coaching traject gevolgd. Dat was altijd maatwerk, zegt Isabel Nielen, één van de oprichters van het iLo. ‘Het draait bij ons altijd om persoonlijke artistieke ontwikkeling van ontwerpers, de inhoudelijke verdieping. Daar bestaat nog steeds geen opleiding voor.’ Lichtontwerper Wijnand van der Horst, ook betrokken bij het iLo: ‘Hoe het vaktechnisch in elkaar zit, welke spot welk effect heeft: we gaan ervan uit dat die kennis aanwezig is. We werken met mensen die met beide voeten in het werkveld staan. Maar wie eenmaal als professioneel lichtontwerper werkt heeft vaak geen ruimte en tijd meer om te experimenteren. Trial & error is dan duur, dus kies je vaak voor de meest safe aanpak.’ Nielen: ‘Veel lichtontwerpers zijn eenpitters, het is een wat eenzaam beroep. Om jezelf te blijven ontwikkelen kan het prettig zijn om te overleggen met mensen die meer ervaring hebben en goed snappen waar je het over hebt en waar je tegenaan loopt. Dus dat doen we tijdens de coaching: sparren, pittige feedback geven op presentaties, mensen loswrikken uit hun vaste gewoontes, ‘hersens open peuteren’, noem ik het wel.’

Wijnand van der Horst

Wijnand van der Horst volgde jaren geleden zelf zo’n coaching traject bij het iLo. Met een diploma MTS elektronica op zak rolde hij toevallig het vak in; als medewerker van de technische dienst bij Nokia. In zijn vrije tijd werkte hij in jongerencentra en deed daar het licht en geluid. Hij ging steeds meer samenwerken met de verhuurder van die apparatuur en zo ontwikkelde hij zich tot licht- en geluidstechnicus bij de pop-up feesten die halverwege de jaren negentig zo populair waren. ‘In tunnels, mergelgrotten, op het strand. Underground sfeertje. Met weinig iets moois neerzetten. Aggregaten mee, alles in een trailer en dan een flitsende show maken.’ Later deed hij datzelfde werk in clubs als de iT en RoXY.

Muziektheater

Van der Horst: ‘Op een keer ging ik naar huis, kwam langs het Muziektheater en ik wist: daar wil ik werken.’ Na een gesprek met het hoofd techniek mocht hij beginnen als assistent-belichter. Van der Horst: ‘Ik keek daar m’n ogen uit. Kreeg met hele andere budgetten te maken. Hoefde niet meer met gare spullen op pad, maar werkte met geavanceerde en goedwerkende apparatuur.’ Hij klom op binnen de hiërarchie, ontwikkelde zich in zijn vak en merkte dat zijn interesse steeds meer verschoof van techniek richting ontwerp. Via het Muziektheater kwam hij bij het iLo: ‘Twee jaar lang, elke maandag kreeg ik een studiedag en dat werd betaald door mijn werkgever.’ Hij ervaarde die coaching alsof er een schakelaar in z’n hoofd om ging, zegt hij. ‘Ik leerde opnieuw kijken. Ik was altijd heel erg technisch bezig. Nu leerde ik denken vanuit een visie en een concept, ik zag dat het om een creatief idee ging als basis. Een lamp was alleen maar de praktische noodzaak. Ik moest mijn gevoel omzetten in een idee, een concept, me losmaken van de techniek.’

Zelfstandig ontwerper

Die nieuwe manier van kijken beviel hem zo goed, dat hij besloot om als zelfstandig ontwerper verder te gaan. Sinds een jaar of vijf is hij gevestigd als lichtontwerper. Hij werkt hij nog steeds graag voor de cultuurwereld, die hij in het Muziektheater goed leerde kennen. Maakt lichtontwerpen voor theater, opera en ballet en werkt graag met kunstenaars aan installaties of performances. Architectuur komt af en toe ook langs. In 2012 maakte hij PixelFlow, een lichtkunstwerk tijdens het Amsterdam Light Festival voor de ‘saaie’ achterkant van het Amsterdamse stadhuis. Ook de interieurverlichting van de Oude Kerk in Amsterdam is sinds een paar jaar in zijn handen. ‘Die was heel standaard verlicht met tl-balken. Lelijk en traditioneel. Voor een kunstproject van Germaine Kruip heb ik dat er allemaal uit laten halen.

De kerk werd weer terug gebracht naar z’n originele staat. Daarna heb ik de binnenverlichting onzichtbaar aangebracht, veel intelligenter. De leesbaarheid van de kerk, van de plafonds is nu veel beter. Je ervaart veel meer kerk. Maar je ziet niet dat er licht op staat, het licht beweegt mee met het daglicht.’ De Oude Kerk nodigt regelmatig kunstenaars uit om een installatie te verzorgen, en Van der Horst wordt er dan vaak bij betrokken voor het licht. ‘Mooie projecten, buiten mijn comfortzone. Soms is het heel low-tech, het gaat tenslotte om de belevenis.’

Scheepvaartmuseum

Mooi project: het aftelmoment tijdens oud op nieuw in 2016-17 bij het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, Van der Horst werd gevraagd voor de belichting van een serie stalen vormen die waren opgesteld. Een spektakel en superleuk om te doen, kijkt hij terug: ‘Tientallen lichtcues gedurende 18 minuten muziek’. Lichtontwerp is deels een technisch vak, maar het gaat hem vooral om het gevoel dat je kunt overbrengen met licht. Van der Horst: ‘Ik heb muziek nodig, de dynamiek van het spel, dan komt er vanuit emotie, associatie en ritme vanzelf een beeld. Dan verschijnt er op papier al snel een abstract lichtconcept, in de vorm van pijltjes en kleuren. Het is een gevoel dat zich vertaalt in een lichtbeeld. Dat beeld is dan de start van het lichtontwerp.’

Instituut Lichtontwerpen

Instituut Lichtontwerpen werd ruim 10 jaar geleden opgericht door lichtontwerper Henk van der Geest om een plek te creëren voor onderzoek, kennisuitwisseling en experiment rond het vak lichtontwerpen. Niet de techniek, maar de inhoudelijke, artistieke, esthetische en emotionele kant van licht staat centraal. Het iLo biedt de mogelijkheid om individuele coachingstrajecten te volgen. Daarnaast organiseert het iLo workshops, lezingen, excursies en expertmeetings.

Het iLo wordt gerund door een kernteam van vijf lichtontwerpers op vrijwillige basis. Het team bestaat uit Henk van der Geest, Isabel Nielen, Maarten Warmerdam, Wijnand van der Horst en Bastiaan Schoof. Isabel Nielen: ‘Kennisontwikkeling en het professionele discours zijn belangrijk. Het iLo is een plek waar je vragen kunt stellen en onderzoek kunt doen zonder afgerekend te worden. Dat is voor ons een belangrijk aspect, kennis delen gaat niet zonder vertrouwen. Je kunt pas zaken bijleren als je kunt toegeven dat je dingen niet weet en vrijuit vragen kunt stellen. In de professionele praktijk kan dat vaak niet.’ Inmiddels hebben behalve lichtontwerpers ook vormgevers en kunstenaars de weg naar het iLo gevonden. Het iLo manifesteert zich vooral op het gebied van theater,- museum, -architectuurverlichting en led-technologie.

Naast het iLo bestaat sinds 2017 ook Lichtontwerp Nederland (zie ArchitectuurNL 6-2017). Lichtontwerp Nederland is onderdeel van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde. Zowel het iLo als Lichtontwerp Nederland vinden het belangrijk dat het belang van kwalitatief goed lichtontwerp gepromoot en gestimuleerd wordt. De twee organisaties zijn aanvullend, vindt Isabel Nielen, één van de initiatiefnemers van het iLo.

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 1 van 2019