Bestemming Sloterdijk is een ruimtelijk ontwerp waarin leefkwaliteit wordt geïntroduceerd door de bestaande ruimte van Amsterdam Sloterdijk te herdefiniëren. Het is ontworpen door Iris Wijn, waarmee ze als stedenbouwkundige is afgestudeerd aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam. Het plan bestaat uit een ontwerpend onderzoek naar de historische en stedelijke context van het stationsgebied, verkenningen naar mogelijke ontwikkelingsrichtingen, een strategie voor transformatie en een beeldende visie voor de openbare ruimte en type bebouwing.
Het analyseren van de context op meerdere schaalniveaus en breed onderzoek naar ruimtelijke verbanden vormt voor mij altijd de basis van mijn ontwerpen: door een onderwerp, gebied of plek uitgebreid te ontleden en te onderzoeken en de resultaten weer te geven in sprekende beelden die passen bij het project. Een beeld is veel meer dan een plaatje: beelden vertellen altijd een verhaal. De beelden dienen daarnaast ook om de strategie van een project te bepalen met opdrachtgevers en draagvlak bij belanghebbenden te vergroten en samen te binden op het juiste moment. Juist in de stedenbouw is de verbeeldingskracht erg belangrijk om de vaak taaie, stugge en complexe projecten inzichtelijk te maken.
The worlds smallest metropolis
Amsterdam werd ooit door Mick Jagger ‘the worlds smallest metropolis’ genoemd. De stad (of regio) Amsterdam heeft weliswaar niet het formaat van een metropool maar wel de kenmerken die een metropool typeren: diversiteit en nabijheid van voorzieningen, recreatie, cultuur, wonen en werkgelegenheid.
Binnen de Metropoolregio Amsterdam is Sloterdijk een station dat een belangrijke positie inneemt. Tegelijkertijd is de openbare ruimte en functionaliteit van deze plek aan vergaande herziening toe. In plaats van de huidige situatie van leegstand en lege ruimte te problematiseren is er onderzocht welke functies en ruimten er nodig zijn om de plaatswaarde van Sloterdijk te verhogen, een stedelijk weefsel te realiseren en aanhechting met de omgeving te creëren. Om Sloterdijk te kunnen ontwikkelen van knooppunt tot bestemming is de focus gelegd op lokale verbindingen, openbare ruimte en specifieke oplossingen voor wonen in een utilitair gebied. Doel van het project is om Amsterdam als geheel te versterken door in het stationsgebied van Sloterdijk de grote schaal te verbinden met de kleine schaal van de omliggende buurten.
Teleport
Sloterdijk is vanuit historie ontwikkeld als poort van de stad en knooppunt van spoor, weg en water. Deze rijke historie is niet meer zichtbaar aanwezig op de plek. Dit terwijl een gestapeld landschap zorgt voor rijkheid van de plek en toe-eigening door de bezoeker of bewoner. In de jaren ’80 werd er besloten tot ontwikkeling van een ‘state of the art’ kantoren- en bedrijvencentrum: 325.000 m2 met een totale investering van circa een half miljard gulden, voor de toen opkomende telecommunicatiesector: Teleport. Het begrip Teleport, het toenmalige ‘unique selling point’ van Sloterdijk, is zodanig gedevalueerd dat tegenwoordig iedereen die in het bezit is van een smartphone zelf een Teleport is.
Best bereikbare plek in Randstad
Sloterdijk ligt aan de westzijde van Amsterdam met aan de noordzijde de haven en aan de zuidzijde het woongebied Nieuw-West. Aan de westzijde van Sloterdijk ligt de Brettenzone, onderdeel van de westerscheg, en ten oosten van het plangebied begint het Westerpark. Het gebied rondom het station is een monofunctioneel kantorengebied (91%) en kampt met veel leegstand, lege bouwkavels en afgeschreven kantoorpanden. In vijfentwintig jaar tijd is het gebied getransformeerd van een klein dorpje omgeven door gras naar een knooppunt van infrastructuur, kantoren en industrie aan de ring van Amsterdam. Sloterdijk is binnen 30 minuten geografisch gezien de best bereikbare plek van de Randstad [+1 mln mensen – Goudappel Coffeng, OV-Bureau Randstad 2011]. Maar met enkel een goede bereikbaarheid is Sloterdijk niet per definitie een goede plek om bijvoorbeeld te wonen. Sloterdijk is een rauw kantorengebied, dat wordt doorkruist met grote infrastructuur maar dat tegelijkertijd ook naast een natuurgebied ligt met de hoogste natuurwaarde van Amsterdam. In het ontwerp wordt dit contrast vastgehouden en versterkt. Door het benadrukken van het contrast wordt dit juist een schoonheid die Sloterdijk kenmerkt. De verstedelijking geeft het nieuwe park bestaansrecht en het groen verovert tegelijkertijd terrein in het stationsgebied.
Wonen in een utilitair gebied
In het ontwerp vormt de openbare ruimte de verbindende factor. Door functie te geven aan de onbebouwde velden wordt de ruimte gedefinieerd, hetgeen Sloterdijk een menselijke maat geeft. Semiopenbare ruimtes tussen de bouwblokken verbinden privé met openbaar, de nieuw ingerichte straten maken van het gebied een eenheid, de pleinen rondom het station bieden oriëntatie op de plek en geven Sloterdijk een eigen identiteit binnen de Metropoolregio van Amsterdam. Door nieuwe verbindingen en programma opent Sloterdijk zich naar Nieuw-West en kan tevens het transformatieproces van Haven-Stad, ten oosten van Sloterdijk, beginnen.
Het plan voorziet in 3.000 woningen, met afmetingen variërend van 75 tot 250 m2. Deze nieuwe bebouwing vlecht zich tussen de bestaande bebouwing, de toegevoegde massa is bijna gelijk aan de bestaande hoeveelheid bebouwing. De verdichting vindt zowel plaats in horizontale als in verticale richting: in intensieve laagbouw ten zuiden en hoogbouw ten noorden van het spoor. Omdat Sloterdijk buiten de hoogterestrictie van Schiphol valt, biedt dit mogelijkheden om Sloterdijk sterker te verankeren in de skyline van de regio en de herkenbaarheid van het gebied te vergroten.
Sfeer brengen op Sloterdijk
Sloterdijk wordt ingedeeld in verschillende sferen, van artificieel aan de zijde van de haven naar natuurlijk en organisch richting de Brettenscheg en Nieuw-West. Zo blijft in de nieuwe profielindeling de breedte van de straten behouden. Het ontwerp maakt van de stationslaan een statige laan met in het midden een brede grasstrook met daarin platanen. Brede stoepen maken van deze laan een wandelgebied tussen het station en het park. Deze laan vormt in de toekomst ook een verbinding tussen Nieuw-West en Havenstad. Aan deze laan zit maatschappelijk, commercieel en cultureel programma.
Het park vormt een belangrijke verbinding tussen het Westerpark met de Brettenscheg. De kleine heuveltjes in het landschap worden gevormd door puin van de gesloopte bebouwing in deze zone. Het regenwater van het gehele stationsgebied wordt in deze zone afgewaterd naar de Brettenscheg, waarmee het park samen met de Brettenscheg een gesloten watersysteem vormt. Nieuwe woningen die aan het park liggen, kunnen worden voorzien van een grijs watersysteem. Het park is een recreatiezone voor bewoners van Slotermeer, werknemers, studenten van de ROC’s en nieuwe inwoners van Sloterdijk.
De nieuwe woonblokken vormen samen ensembles rondom openbare binnenterreinen. Door de hoogteverschillen in het plangebied kan het parkeren grotendeels verdiept worden opgelost. Alle blokken hebben een collectief element in zich: een gezamenlijke daktuin, een speelhal op de begane grond of een werk/logeer/feestruimte. Ontwikkeling van de woonblokken gebeurt stap-voor-stap; individueel, particulier, collectief of door commerciële partijen.
Ontwikkelingsmogelijkheden
De interventies in het ontwerp haken aan bij projecten of belangen die in het verleden al zijn voorgesteld en waar financiële reserveringen voor zijn bij verschillende instanties. Voorbeelden hiervan zijn: het stationsplein, de renovatie van het stationsgebouw, een tweede cruiseterminal voor Amsterdam, herstel van de scheggenstructuur van Amsterdam, verbinding tussen Nieuw-West en Sloterdijk en de afwaardering van de Haarlemmerweg door opening van de Westrandweg in 2013.
Door uitruil van lege kantoorvloeren binnen het plangebied ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor ontwikkeling. Op deze manier wordt leegstand geconcentreerd en lege, afgeschreven gebouwen in de parkzone kunnen worden gesloopt. Meerdere schaalniveaus en disciplines (landschap, stedenbouw, architectuur) zijn ingezet om tot een integraal plan voor het gebied te komen. Een faseringsmodel van de neerwaartse spiraal waarin Sloterdijk zich nu nog bevindt, geeft inzicht in de ontwerpstappen die genomen moeten worden om het ontwerp te realiseren, waarbij in elke fase balans tussen infrastructuur, ruimte en programma ingebracht wordt.
Tekst en beeld: Iris Wijn
Ambachtelijk en integraal plan
Het afstudeerproject van Iris Wijn over Sloterdijk bestaat uit een gedegen onderzoek, waarin ze het gebied in een historische en stedelijke context plaatst, een uitgebreide serie verkenningen naar mogelijke ontwikkelingsrichtingen voor de toekomst en, op basis daarvan, een strategie voor transformatie, vertaald in een ontwerp op verschillende schaalniveaus.
Bijzonder aan het project is de wijze waarop de verschillende schaalniveaus en disciplines (landschap, stedenbouw, architectonische uitwerking) elk gebruikt zijn om tot een mooi, ambachtelijk, integraal plan voor het gebied te komen. Wij waarderen daarin het rijke beeld dat van de mogelijke omgeving gegeven wordt, waarin huidige vraagstukken zoals leegstand en de overdimensionering van de infrastructuur als een kans (en niet als een bedreiging) gezien worden, alsmede de zorgvuldigheid van het plan. Het plan geeft Sloterdijk een veel betere verblijfskwaliteit en een menselijke schaal, getoond in slimme voorbeelduitwerkingen van enkele bouwblokken.
Aan het eindproduct lag een uitgebreid diepgaand (ontwerpend) onderzoeksproces ten grondslag waarbij verschillende scenario’s voor Sloterdijk zijn ontwikkeld. Daarin werd aandacht geschonken aan een bredere ruimtelijke context waarin de forse ingrepen gezien moeten worden, waaronder de transformatie van de haven, de ontwikkeling van nieuwe woongebieden en de heroriëntering van het regionale verkeers- en vervoerssysteem’. Wij hebben het afstudeerproject van Iris als zeer goed beoordeeld.
Tekst: Afstudeerbegeleiders Academie van Bouwkunst Amsterdam, Matthijs Bouw, Frans Boots en Hans van der Made.
Archiprix 2015
De Academie van Bouwkunst Amsterdam mag elk jaar vier afstudeerprojecten nomineren voor de eindronde van de Archiprix NL. Voor de nominatie wordt gezocht naar projecten die staan voor het profiel en de kernwaarden van de opleiding.
Het hand in hand laten gaan van zowel conceptuele als praktische overwegingen, het opiniërend aansnijden van hedendaagse actuele opgaven, hantering van architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur als breed integraal denk- en uitwerkingskader en authentieke en eigen(zinnige) interpretaties van opgaven zijn gewenste projecteigenschappen. Het afstudeerproject van Iris Wijn draagt deze facetten in zich en heeft daarmee een nominatie verdiend.
Op dit moment breekt het stedenbouwkundig vakgebied zich het hoofd welk soort masterplannen te produceren, welke primaire motieven te omarmen, welke horizonten wel of niet te schetsen voor steden die ontwikkeling behoeven of wensen.
Het plan van Iris Wijn zou de weg kunnen wijzen. Haar project demonstreert interessante opties voor een nieuwe vorm van ‘masteren’ en ‘plannen’ van stadsontwikkeling, of beter gezegd die van vitale en karakteristieke hedendaagse stedelijkheid. Het is een intrigerende studie, met zowel onderzoekende, vormgevende als verhalende en zelfs ‘spelende’ karakteristieken.
Het combineert soepel en flexibel als in een schaakspel eenvoudige prettige gebruiksvoorstellen voor de korte termijn of tussentijd met ver gaande, zelfs offensieve interventies zoals het weghalen van niet afgeschreven gebouwen om werkelijk betekenisvolle verbeteringen in het openbare ruimtesysteem van de stad te bewerkstelligen. Het ‘think big & act small’ motto wordt in dit project doorontwikkeld en van een aanvullende invalshoek voorzien en verbreed tot ‘think big & act small, or smart!’. ‘Smart’ in de dubbele betekenis van zowel slim als mooi. Genoeg reden om het plan voor te dragen voor beoordeling en debat tijdens de finale Archiprix selectie.
Tekst: Arjan Klok, hoofd opleiding stedenbouw, Academie van Bouwkunst Amsterdam
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Amsterdam,
Archiprix,
architectuur,
Iris Wijn,
landschap,
master,
master among masters,
premium,
Sloterdijk,
stedenbouw,
Teleport