Staalframewoning

Hoe maak je 20 verschillende gezinnen met traditionele opvattingen over ‘hun’ ideale woning enthousiast voor een onorthodox ontwerp met staalframe-elementen? Met een persoonlijke aanpak, een menukaart met ontwerpopties en democratische besluitvorming kreeg Courage Architecten het in Apeldoorn voor elkaar.

CPO

Lars Courage, architect en directeur/eigenaar van Courage Architecten, onderscheidt zich in architectenland door in alle ontwerpen consequent glas en staalprofielen uit onder andere de hallenbouw toe te passen.

Niet bepaald de smaak van de doorsnee- Nederlander, maar wel aantrekkelijk voor een nichemarkt. Een startend Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) nodigde in januari 2005 Courage en drie andere bureaus uit voor een ontwerpwedstrijd voor 20 woningen in de villawijk Groot Zonnehoeve aan de rand van Apeldoorn. Het ging om vier tussenwoningen, twaalf twee-onder-een-kappers en twee vrijstaande woningen in een bijzondere stedenbouwkundige verkaveling met de naam Zonne Entree. Door een individuele benadering van de CPO-leden kreeg het onorthodoxe ontwerp van Courage de meeste stemmen en won daarmee de wedstrijd.

Het duurde uiteindelijk zes jaar voordat het project werd opgeleverd. Fijnstof in de nabijgelegen Zutphensestraat gooide letterlijk roet in het eten. De gemeente Apeldoorn wilde deze toegangsweg vanuit Zutphen verbreden, waarop de buurt een procedure startte en alle bouwprojecten in de omgeving werden stilgelegd, ook Zonne Entree. Courage: ‘In zo’n situatie heb je een lange adem nodig, maar de woningen zijn er toch gekomen.’

Menukaart

Courage bedacht een modulair woningsysteem met een skelet van staalelementen, dat zowel in traditionele kalkzandsteen en baksteen als in stalen prefab-bouw af te bouwen was. De definitieve keuze liet hij over aan het CPO.

Om de individuele wensen van de CPO-leden in kaart te brengen, nodigde Courage ieder gezin uit voor een persoonlijk gesprek. ‘Van te voren had ik ze gevraagd om plaatjes mee te nemen van huizen die ze mooi vonden. Per gezin heb ik een soort routekaart naar hun ideale huis gemaakt.’

Courage zette de verschillende wensen overzichtelijk per onderdeel in de computer. Zo ontstond een soort menukaart met verschillende keuzevarianten. In een gelikte presentatie met modeltekeningen liet hij de alternatieven aan het CPO zien. ‘Naast de kostenvoordelen, wilde ik de gezinnen een zo goed mogelijk idee geven van de mogelijkheden van staalframebouw. Een plat dak of kap, een open of gesloten gevel van staal en glas, hout of baksteen, het kan allemaal.’ Die duidelijkheid werkte. Aanvankelijk wilde het CPO graag kalkzandsteen met baksteen. Omdat daar extra onvoorziene kosten aan vast zitten, koos men uiteindelijk toch voor staal met een gegarandeerde prijs.

Lage EPC

Voordat Courage met ontwerpen begint, kijkt hij eerst naar het beschikbare budget, de bouwtechniek en bouwfysica. Die moeten kloppen. ‘Pas als het budget voor duurzame installatietechniek en daglicht is vastgesteld, weet ik wat over is voor de rest van het gebouw. Dat klinkt simpel, maar vaak gaat er te veel geld op aan de buitenkant, ‘het plaatje’, waardoor er weinig overblijft voor het beoogde wooncomfort binnen.’

Zo wilde het CPO aanvankelijk energieneutrale woningen, maar daar stak Courage een stokje voor. ‘Met een budget van twee tot drie ton per stichtingskosten per gezin zou dan op alles beknibbeld moeten worden. Uiteindelijk wilde iedereen vooral lekker wonen en daarbij is een lage EPC wel haalbaar.’

Stem van de meerderheid

Om het project realiseerbaar te maken, kwam het CPO aan de hand van de menukaart tot één basisontwerp met extra opties. Courage liet de leden om de paar weken bijeenkomen om knopen door te hakken. De ene keer ging dat om de vorm of de indeling, de andere keer om de gevelafwerking of de kleur en het materiaal van deuren en kozijnen. De stem van de meerderheid gaf steeds de doorslag. Alle te ontwerpen onderdelen werden op die manier gekozen tot aan de deurbel toe. ‘Dit hebben we vier of vijf keer gedaan. Bij alle varianten ging ik in op de voor-en nadelen en wat budgettair wel of niet past. Een aantal gezinnen wilden een buitenkant met een warme uitstraling. Ze dachten zelf aan hout, maar het werd Trespa Meteon Exterior en staalplaten. Duurzaam en goedkoop in onderhoud.’

Twee voorgevels

Het CPO werd ondertussen begeleid door De Regie, een adviesbureau voor particulier opdrachtgeverschap en consumentgericht bouwen. Dit bureau wees binnen het CPO diverse kartrekkers aan die zich bezighielden met gemeente, stedenbouw, architectuur, contractvorming, bouw en installatietechniek, waardoor het proces aanzienlijk werd versneld. Binnen 6 maanden lag het basisontwerp vast en kon de bouwaanvraag worden ingediend.

Om zijn ontwerp door de gemeente en welstandscommissie te krijgen, hanteerde Courage een slimme tactiek. ‘Al in een vroeg stadium nemen we contact op met gemeentelijke beslissers. Als je weet wat mag en wat stedenbouwkundigen willen, kun je daar met je ontwerp op inspelen. Gelukkig stimuleert Apeldoorn architectuur en is er een goede voedingsbodem voor innovatie.’ Daarnaast bestudeerde hij goed de omgeving. ‘De woningen zijn zichtbaar vanuit de wijk, maar ze bepalen tegelijk de aanblik van Apeldoorn bij binnenkomst met de trein. Daarom gaf ik de woningen twee voorkanten.’

Tekst: Emy Vesseur
Fotografie: Ian Beck