Poeha

De BNA stuurde mij een dik boek toe, 300 A4, gebonden, terwijl ik niet eens lid ben van die club. Zelfs de verzendkosten moeten niet kinderachtig zijn geweest. Maar gelukkig werd mij al snel duidelijk dat het geen cadeautje was van al die sappelende BNA leden. Met zoveel adverteerders heeft de bond misschien zelfs nog wel winst gemaakt op deze publicatie. Oplettende lezers begrijpen dan ook meteen hoe een gebouw tegenwoordig in elkaar wordt geflanst met catalogusrommel.

Een gegeven paard mag je niet in de bek kijken, maar deze veredelde reclamefolder verdient kritiek. Het begint met een soort handleiding voor opdrachtgevers, die veronderstelt dat opdrachtgevers van niets weten. Dat is natuurlijk niet het geval. Alleen de naïeve sukkels die zelf een huis willen gaan bouwen weten van niets. Maar zodra het over meer dan een paar ton gaat, liggen de messen natuurlijk geslepen op tafel. In de bouw is niemand naïef, veel professionele opdrachtgevers zijn zelfs corrupt of regelrecht crimineel. Toch aarzelen architecten niet om te ontwerpen voor corporaties en bedrijven zoals Eurocommerce. Zelfs wanneer daarbij cultureel erfgoed van de kaart wordt geveegd, stelt niemand de opdracht ter discussie. Er bestaan stedenbouwkundige bureaus die schaamteloos ravage aanrichten in naoorlogse woonwijken die evident van historisch belang zijn. De grote opdrachtgever heeft het voor het zeggen.

De suggestie van deze malle handleiding dat architecten net als voor de oorlog nog een maatschappelijke taak hebben en het fatsoen verdedigen in de louche wereld van de aannemerij, doet bijna denken aan een wanhoopsoffensief. Vrijwel iedereen heeft vuile handen gemaakt. Maar de BNA voelt er blijkbaar niets voor om die koe bij de horens te vatten. Om een historisch boek te maken dat werkelijk orde op zaken stelt, desnoods op goedkoop papier, maar zonder advertenties, die zorgen voor nog meer banaliteit in de bouwkunst. Met artikelen over brandende vragen. Moeten wij dure woningen ontwerpen voor corporaties die opgedrongen worden aan mensen die geen keus hebben? Wordt het niet eens tijd dat onze beroepsgroep een uitspraak doet over de sloop van duizenden afgeschreven huurwoningen die ideaal zijn voor starters op de woningmarkt? Zijn architecten soms te dom om een mening te hebben over de economische aspecten van het wonen? Dat lijkt me wel erg treurig. Is het echt bevredigend om een kantoorgebouw te ontwerpen voor speculanten en dus voor leegstand?

Na 100 pagina’s vrome praatjes en advertenties volgt dan ‘BNA gebouw van het jaar 2012’, een zinloze herhaling van het ook al onbenullige Architectuur in Nederland. Jaarboek 2011-12. Drie keer raden: jawel, die villa van Dick van Gameren wordt ook door deze jury gelauwerd. ‘Het ultieme huis’, leutert de BNA, ‘voor zijn bewoners om in te wonen, te leven, te spelen en te werken’. Dat mag je hopen, voor zoveel geld. Dan was toch de expositie Ieders huis – straks uit 1958 een hele andere exercitie in architectonisch denken, door W. van Tijen, een grote Nederlandse architect, niet bekend bij de BNA.

Het meest boeiende deel van dit gebonden pak papier heet ‘Inzendingen’, hier biedt de duur betaalde organisatie zowaar een beeld van wat doorsnee bureaus in Nederland maken. Maar ook weer niet, want ik hoorde in den lande dat vele inzenders niet opgenomen waren. Die aanpak is kenmerkend voor het kwaad dat heerst in het denken over architectuur. Het gaat niet meer om de vraag of een gebouw voor de Rabobank in een provincieplaats net iets meer biedt dan een sober programma van eisen. Het gaat om spektakel, poeha, vormwil, onzin. Een middelbare school moet tegenwoordig meer bieden dan de kathedraal van Reims. Ambtenaren worden gehuisvest in ware paleizen. Op kosten van de belastingbetaler, die via de huurtoeslag uiteindelijk ook moet opdraaien voor die dure woningen van de corporaties. De BNA zou juist nu moeten pleiten voor de uiterste soberheid en echte architectuur. Maar het gebouw van het jaar geeft een heel ander signaal.

Vincent van Rossem
architectuurhistoricus

De titel van de besproken BNA-publicatie is Architecten 2012-2013. Informatie voor opdrachtgevers. BNA gebouw van het jaar.