‘The answer to the housing problem lies on the way to the moon’ schreef Richard Buckminster Fuller in 1966. Deze visionaire goeroe had in die tijd veel volgelingen onder experimentele architecten, zoals de Britse architectengroep Archigram en de Japanse Metabolisten. Wereldwijd worden rond 1970 futuristisch ogende capsules gebouwd. Er bestaan vaste en mobiele varianten, solitaire units die soms ook kunnen worden ingeplugd in verticale stations. Een van die UFO-achtige huizen is nu geland in Museum Boijmans Van Beuningen, en is daar t/m 9 oktober de blikvanger in de tentoonstelling ‘Futuro, utopie in constructie’.
Futuro is de naam van een mobiel vakantiehuis, ontworpen in 1965-68 als after-skicabine door de Finse architect Matti Suuronen. Hoofdvorm is een ellipsoïde (een driedimensionale ellips) met een doorsnede van 8 meter en een hoogte van 4 meter. Deze zuivere en van binnen zeer ruimtelijke vorm ligt in een stalen ring die weer staat op vier stalen V-poten. In de 16 glasvezelversterkte polyester segmenten, die aan de binnenzijde aan elkaar gekoppeld worden, zijn 20 ovale perspex ramen uitgespaard. De toegangstrap lijkt op een uitklapbare vliegtuigtrap.
Het huis is zo ontworpen dat het gemakkelijk verplaatst kan worden – in onderdelen per vrachtauto of als geheel per helikopter – en eenvoudig in elkaar kan worden gezet op moeilijke locaties. In maart 1968 was het prototype van het huis klaar, inclusief een inbouwinterieur, en werd aan het publiek getoond in luxe warenhuizen, om kopers te trekken. In Finland heeft de firma Polykem 20 van deze plastic huizen gebouwd. Ook zijn er licenties verkocht aan fabrieken in 25 landen, de schattingen over de totale productie lopen uiteen van 100 tot 200.
Saucer shaped house arrives on earth
Op dezelfde dag dat Apollo 11 op de maan landde, kopte de New York Times ‘Saucer shaped house arrives on earth’ boven het bericht dat de Futuro in Philadelphia was gearriveerd. Tijdens de oliecrisis in 1973 stokte de productie, vanwege de hoge productiekosten van plastic. Futuro wordt steeds meer gezien als exponent van de Space Age architectuur, maar is voor alles een fraai staaltje van ingenieurskunst. Wereldwijd blijft het ontwerp tot de verbeelding spreken, het huis figureert in films en magazines en er zijn een boek, een film en enkele websites over gemaakt.
Futuro no. 000
Het prototype, Futuro no. 000, dat nu centraal staat in de tentoonstelling in het Boijmans, heeft een lichtblauwe buitenschil en een paarse binnenkant met rode vloerbedekking en bekleding. Er is een ruime woonkamer met zes fauteuils die tot bed neergeklapt kunnen worden, een kleine badkamer met wc, wasbak en douche, een piepkleine keuken en twee slaapkamertjes met elk drie bedden. PUR schuimisolatie tussen de polyester sandwichplaten, vloerverwarming en een ventilatiesysteem zorgen voor een aangenaam klimaat. Verlichting is geïntegreerd in wanden en meubels. Vanaf 1973 is het prototype lange tijd in bezit geweest van Matti Suuronen. Vanaf 1990 wordt Futuro no. 000 uitgeleend voor diverse exposities. In 1996 koopt Sjarel Ex het prototype aan voor het Centraal Museum in Utrecht. Daar wordt Futuro enkele malen getoond en weer uitgeleend.
In 2007 koopt Ex voor de tweede maal de Futuro no. 000, nu als directeur van het Boijmans. Beide musea zijn het erover eens dat Futuro beter in de designcollectie van Rotterdam past dan in Utrecht.
Restauratie
De vele verplaatsingen en demontages hebben de schil en het interieur geen goed gedaan. Zo zijn er veel schroefgaten in de kunststof, omdat die bij elke montage groter worden tot ze onbruikbaar zijn. Tijdens een restauratie onder leiding van Lydia Beerkens, specialist in kunststoffen, zijn beschadigingen hersteld, gaten gevuld en ontbrekende delen aangevuld. De schil is schoongemaakt en van een waslaag voorzien voor de glans. De vlekkerigheid van de polyester buitenschil is door veroudering of door slechte menging van de kleurstof veroorzaakt en blijft zichtbaar.
Het museum heeft overigens besloten dat de Futuro niet meer in de open lucht zal worden tentoongesteld, om verder verval te voorkomen. Nu staat Futuro voor het eerst temidden van andere voorwerpen uit de collectie van het Boijmans die de zoektocht naar de perfecte vorm illustreren. Tijdens de huidige expositie mogen bezoekers wel op slofjes en in kleine groepjes de Futuro in. De aankoop (€ 14.500) en restauratie (€ 150.000) van de Futuro zijn mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij.
Space Age
Futuro is echt een kind van zijn tijd. Eind jaren ’60 ontwikkelde de ruimtevaart zich snel het geloof groeide dat de mens door de ruimte zou reizen en ook op andere planeten zou kunnen wonen. Sciencefictionfilms zijn razend populair op TV en in de bioscoop, Stanley Kubrick maakt in 1968 zijn meesterwerk 2001- A Space Odyssee.
Architecten gaan futuristische ontwerpen maken, die sterk afwijken van bestaande huizen en steden. Plastic leek een geschikt materiaal voor alle vormen en kleuren. De Living Pod van David Greene, lid van Archigram, is een van de eerste ontwerpen van een huis als een ruimtecapsule op hydraulische poten, plaatsbaar op elk terrein. Het traditionele huis is hier gereduceerd tot een minimum. De vloer en het meubilair zijn opblaasbaar. Het huis kan als zelfstandige unit functioneren, maar ook worden ingeplugd in een station. Greene ontwerpt kort daarop ook geheel opblaasbare units, in de vorm van luchtbellen of ballons.
Zijn Greenes units zeer klein en bedoeld voor 1 of 2 personen, een landgenoot van Suuronen, de Fins-Russische architect Antti Lovag, vertaalt het idee van luchtbelvormige woningen op veel grotere schaal in Frankrijk. Hij heeft ca 20 Maison Bulles in beton gebouwd, waarvan een hele luxe fraai gelegen vlak bij Cannes, die in het bezit is van Pierre Cardin. Ook een vriend van Antti Lovag, de Zwitserse architect Pascal Häusermann, realiseert in Frankrijk naast mobiele plastic woningen – domobiles – ook betonnen ballonachtige huizen en in 1967 een hotel in Râon-l’Etape bij de Vogezen. De witte capsules zijn ingericht als hotelkamers, een grote capsule herbergt receptie en café.
In Nederland zijn het Evoluon in Eindhoven en de Bossche Bollen bekende voorbeelden van Space architectuur. De eerste is gebouwd in 1966 naar ontwerp van Louis Kalff en Leo de Bever, de bolwoning is in 1970 ontworpen door Dries Kreijkamp, maar de woonwijk Maaspoort met 50 bolwoningen op poten is pas in 1984 gerealiseerd.
Verre Oosten
Vergelijkbare ideeën ontwikkelen zich ook in het verre oosten. In Japan ontwierpen de metabolisten rond architect Kurokawa – die in 1969 de Capsule Declaration publiceerde –flexibele megastructuren, die uit heel veel losse prefab eenheden bestaan. De Nagakin Capsule Tower van Kurokawa in Tokyo is hiervan een beroemd voorbeeld. Het idee sluit aan bij Archigram, maar de hoekige gesloten capsules hebben een totaal ander karakter. Overigens zijn in Japan ook de Futuro’s in productie genomen en zijn er zeker nog twee bewaard, een is er in 2001 gerestaureerd in opdracht van het Japanse design magazine Casa Brutus. Sindsdien wordt de Futuro beheerd door de Felica Design School in Maebashi.
Meer informatie:
www.boijmans.nl
www.berting.nl/futuro
Futuro – A New Stance for Tomorrow, Film van Mika Taanila’s uit 1998
Futuro. Tomorrow’s House from Yesterday, boek van Marko Home en Mika Taanila, gepubliceerd door Dessura in 2002
dit artikel is verschenen als Toekomstdromen uit de Space Age – Jacqueline Knudsen – ArchitectuurNL 04 2011
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Antti Lovag,
Buckminster Fuller,
David Greene,
domobiles,
Dries Kreijkamp,
futuro,
House of the future,
Kurokawa,
Leo de Bever,
Living Pod,
Louis Kalff,
Matti Suuronen,
Metabolisme,
Museumotel,
Pascal Häusermann,
Ulrich Müther