Hein van de Water tovert met glas en licht

“Op een vraag naar het herstel of reconstructie van historisch of speciaal glas zeggen glasproducenten en aannemers te makkelijk: Het is er niet, het kan niet meer worden gemaakt. Ik weet ontzettend veel van glas en hou ervan om te bedenken hoe ik het wel kan maken. Er kan veel meer dan mensen denken. Daarom adviseer ik bij twijfel over de mogelijkheid om glas te behouden of renoveren: haal een expert erbij! Er verdwijnt dagelijks onnodig veel historisch glas en dat is doodzonde.”

Glasspecialist Hein van de Water

Aan het woord is glasspecialist Hein van de Water. Aanleiding voor dit interview is de voltooiing van de restauratie van de Maasstunnel en bijbehorende gebouwen in Rotterdam . Ook de garagegebouwen bij de tunnel zijn nu voltooid. Een uniek aspect van deze restauratie, het herstel en gedeeltelijke reconstructie van de vloeren met glazen tegels, leidde de opdrachtgever Gemeente Rotterdam en ook onze redactie naar deze specialist op het gebied van glasrestauratie. “Ik weet ontzettend veel van glas, heb goede contacten met gespecialiseerde glasleveranciers en glasmakers over de hele wereld en zit in veel kennisnetwerken over glas en restauratie. Ik geef zelf ook lezingen en workshops over (historisch) glas, waar veel (glas-) restauratoren en architecten op af komen.”

Glas met een wolkje

Architecten en opdrachtgevers weten de glasspecialist goed te vinden in Groningen. Aan de Oudeweg in de oostelijke binnenstad heeft Hein van de Water samen met partner Jakobine von Dömming het bedrijf SiO2, een galerie, winkel, studio en werkplaats voor glas en glaskunst. Bovenop hun diepe werkplaats, heeft Hein een toren gebouwd, met aan de noordzijde een 16 meter hoog venster. Daarin kunnen panelen in een studio-opstelling worden opgebouwd om kleur, transparantie en optiek te kunnen beoordelen voor ze definitief in gebouwen worden geplaatst. Aan de zijde van hun bovenwoning heeft de toren een glasgevel, die het zuiderzonlicht weerkaatst in de sfeervolle woonkeuken.

Vakmanschap

In de keuken staat onder andere een kolossale vitrinekast, waarin toen Hein hem kocht, geen origineel glas meer zat, maar floatglas. “Dat is zo zonde, het klopt gewoon niet. Ik heb het glas allemaal vervangen door mondgeblazen glas met een wolkje, een kleine oneffenheid, glas zoals dat ook honderd jaar geleden werd vervaardigd. En nu klopt het totaalbeeld weer. Mensen die hier op bezoek komen zeggen wel eens: wat geweldig dat zo’n oud meubel nog de originele ruiten heeft! Dat is een mooi compliment maar tegelijk ook het frustrerende van mijn vakmanschap: Mijn werk is pas goed als je niet kunt zien dat ik het heb gemaakt.”

Floatglas

Floatglas in de oven doen om er zo een wolkje in te krijgen doet hij liever niet. “Daarmee bereik je iets wat er wel op lijkt maar toch anders van karakter is, dat voel ik direct. Je bent schatplichtig aan het gebouw of object dat je restaureert.”

Restauratie

Restauratie is het overgrote deel van zijn werk, daarnaast maakt hij ook vrij werk, en werk in opdracht van architecten en kunstenaars. Hij beheerst veel glastechnieken tot in de puntjes, zoals blazen, gieten, persen en bewerkingen als graveren, printen, laseren, slijpen, schilderen, etsen en zandstralen. In zijn werkplaats staan vele nieuwe glasplaten en -blokken in alle kleuren, veel objecten die hij in restauratie heeft, enkele ovens en veel specialistische machines en gereedschap. Bij de restauraties van ramen, spiegels en andere glazen objecten laat hij soms gebruikssporen in het zicht, zoals krasjes in de bodem van een vaas. “Je moet iets nooit kapot restaureren. Het hoeft er niet als nieuw uit te zien, sporen van ouderdom kunnen ook mooi zijn”.

Vakwerk leveren

“Ik maak nooit gedetailleerde offertes maar schrijf: ‘overeenkomstig het bestaande werk’. Dat betekent meestal: veel handwerk en arbeidsintensief. Daar hangt dus wel een prijskaartje aan. Het is niet zo dat ik rijk wil worden, sterker: als ik normaal kan rondkomen is het prima, mijn werk is mijn leven. Maar ik wil wel hoge kwaliteit vakwerk leveren, dat kost tijd en geld.” Maar ook mensen iets snel, goedkoop of in hoge oplages willen, kunnen bij van de Water aankloppen. “Ik ken de weg goed in glasland en kan ze prima adviseren hoe het uitgevoerd kan worden en door wie. Als intermediair kan ik ook de kwaliteit bewaken. Ik ben in de gelukkige positie, dat ik voldoende werk heb en kies voor (technisch) interessante opdrachten of interessante opdrachtgevers.”

Glas-in-lood

In 2017 was de uitvoering van alle glas-in-loodramen in de Sint clemenskerk op Ameland, die in 2013 was afgebrand, een heel bijzondere opdracht. “Dat was voor mij heel speciaal, ik heb in 1985 ook de ramen van de Sint Jozefkathedraal in Groningen gedaan, dat was mijn eerste grote project. Beide kerken zijn creaties van architect pierre cuypers, toevallig niet? In Groningen betrof het de restauratie en reconstructie van de oude ramen, terwijl ik op Ameland een modern ontwerp van kunstschilder Randolf Algera heb uitgevoerd, met traditionele technieken als brandschilderen en zandstralen maar ook hedendaagse zoals reliëf smelten.” In de Mariakapel zit in het raam een Mariabeeld in driedimensionaal glas. De andere ramen tonen de zee die golft, waar bloemen op drijven. Bijzonder op Ameland was ook de toepassing van glazen bouwstenen op sommige plekken in het metselwerk. Juist op plekken met nieuwe functies als garderobes en toiletten waren geen ramen, maar was daglichttoetreding wel gewenst. “Die stenen van optisch glas heb ik geslepen en gepolijst, van buiten hebben ze de structuur van baksteen, binnen explodeert het licht. En wanneer het buiten donker is en binnen het licht brandt, dan zie je de lichtjes over de gevel heen gestrooid.”

Schilderen met licht

“Architecten vragen wel eens welke kleuren glas heb je? Ik denk niet in kleuren glas, maar in de dispersie ofwel het filteren en de breking van het licht. En daarbij hou ik rekening met de verschillende tijdstippen en seizoenen. zo kun je een interieur kleuren en sfeer geven.” Door eindeloos te kijken naar het licht in kerkinterieurs heeft Hein die kennis verzameld. zo blijkt dat in historische interieurs met rondom ramen, de zuidvensters het licht anders filteren dan aan de noordzijde. Dat zie je niet direct, maar als er in beide wel hetzelfde glas zou zitten, zou je meteen een groot verschil in sfeer zien tussen beide zijden in dezelfde ruimte.

Glazen tegels Maastunnel garagegebouwen

Een ander opmerkelijk project is bij de Maastunnel in Rotterdam. “Jurjen van Beek van de Gemeente Rotterdam zocht een specialist om de geperste glastegels te restaureren en reconstrueren. Met wat googlen vond hij mij als maker van de het prismaglas in het bestuursgebouw van de Rijksuniversiteit van Groningen. Daarvoor heb ik glazen vloerstenen gemaakt met een driehoekige onderzijde die het licht een kant op stuurt in de ruimte eronder, zoals die er van oorsprong ook in zaten. In Rotterdam heb ik prima samengewerkt met aannemer Jurriëns West. Jurriëns vroeg eerst monsters, maar die kon ik niet leveren. Ik moest immers een mal laten maken door een gespecialiseerde ijzergieterij in Engeland. Dat kost zo’n 3000 euro, dat risico kan ik als kleine zelfstandige niet lopen. Gelukkig hebben ze meteen het volle bedrag betaald en kon ik aan de slag.

Vera-Lux hoeksteen

Ondanks die goede samenwerking mis ik soms toch het directe contact met de opdrachtgever. Er zijn altijd wel details die je met de ontwerper of de opdrachtgever wilt bespreken, bijvoorbeeld de scherpte van de randen van de tegels en de kleurtoon.” Er zijn uiteindelijk 120 nieuwe vera-lux tegels gemaakt, die samen met de behouden tegels in gietijzeren roosters zijn gevat en bij de garagegebouwen zijn terug geplaatst. In vervolg op het Maastunnelproject kreeg van de Water onlangs een vraag of hij de vera-lux hoeksteen zou kunnen namaken. “Dat is een veel gecompliceerder steen dan de vera-lux tegel in Rotterdam en de prismasteen in Groningen. Maar ik hou van problemen, ik vind het een interessante vraag en daar ga ik onderzoek naar doen”.

Tekst: Jacqueline Knudsen
Fotografie: Jurjen van Beek, Cor Bouwstra, Hein van de Water, Jacqueline Knudsen

Dit artikel is gepubliceerd in Bouwwereld nummer 10 van 2019 in de rubriek De Specialist.