Leken

In oktober en november ben ik met mijn beroemde broer Maarten en mijn minder beroemde zuster Sis op pad geweest om een televisieprogramma te maken over een zestal steden: Dordrecht, Maastricht, Brugge, Rotterdam, Naarden en Essen. Mijn taak was natuurlijk iets over architectuur zeggen, Sis besprak een schilderij en Maarten had zoals altijd een mening over alles. Dat zouden architecten ook eens moeten doen: met leken over het vak praten. Vooroordelen waren er natuurlijk genoeg, maar al met al viel dat geweldig mee. Om te beginnen weten mijn broer en zus niet wie MVRDV is, veel architectennamen zeggen hen niets, alleen van Rem Koolhaas hebben ze weleens gehoord. Dus er werd onbevangen gekeken. En dat leverde verrassende resultaten op.

Om maar een voorbeeld te noemen. Maarten vond de markthal in Rotterdam een prima gebouw. Het viel mij niet mee en ik heb begrepen dat de welstand in Rotterdam er ook niet echt blij mee was. Maar eerlijk is eerlijk, het gebouw staat op zo’n vreemde plek dat je je afvraagt wat voor ‘welstandscriteria’ daar nog van toepassing zijn. Pal achter het stadhuis is een appartementencomplex in aanbouw, zoiets kan natuurlijk alleen in Rotterdam. Sis wilde geen bouwhelm op, zodat de broers samen in een eng liftje naar boven gingen. Hartje stad, geweldig uitzicht, en bovendien spotgoedkoop, vergeleken bij Amsterdam en Utrecht. Maarten zou er best willen wonen voor dat geld.

In Rotterdam? Ja, dat was voor mij de grootste verrassing. Die twee vonden Rotterdam een hele leuke stad, fris, anders, levendig en modern. We logeerden in een gloednieuw hotel met uitzicht op de Erasmusbrug en de nieuwe kolos van Koolhaas. Ik had Rotterdam gekozen om Pendrecht voor het voetlicht te brengen. Dat wekte weer enige verbazing, het is bijna onmogelijk om aan leken uit te leggen wat er zo geniaal is aan naoorlogse woonwijken. Sis vond vooral het groen bijzonder aangenaam, zij woont min of meer buiten. Het modernistische ideaal van frisse lucht is dus nog niet geheel vergeten.

Ook Essen bleek een schot in de roos: wat een heerlijke stad. Voor mij ging het om de ‘Gartenstadt Margarethenhöhe’, een sprookjesachtige namaak middeleeuwse woonwijk van voor de Eerste Wereldoorlog. Maarten en Sis begrepen wel een beetje waarom mensen daar nog altijd heel graag wonen, maar zij vonden vooral die rommelige oude industriestad heel prettig. Hoe is het mogelijk? Moeten we vaststellen dat leken een grondige afkeer hebben gekregen van al die ordelijkheid die de moderne stedenbouw eerst met zoveel moeite en tenslotte met harde hand heeft doorgevoerd?

Het bleek nog erger te zijn. Het historiserende Brugge was een dieptepunt. Een toeristenfuik van het ergste soort, zo luidde het oordeel van mijn lieve familie, een gruwelijk oord. En het geheel authentieke Naarden moest het eveneens ontgelden. Nota bene: nergens in Nederland zijn de huizen duurder. Ik sprak nog dapper tegen: het is gewoon een buitenwijk van Amsterdam, maar dan met stille straatjes, een soort Zuid met leuke oude huizen. Nee, zij vonden het waardeloos, een akelig doods museumstadje. Dordrecht kwam er beter vanaf, vooral omdat het Dordrechts Museum misschien wel het fijnste museum van Nederland is. Zelfs de bijdrage van Kraaijvanger Urbis uit 2010 kon geen kwaad doen. Maastricht doorstond de toets der kritiek, maar niet van harte. Essen en Rotterdam waren de grote winnaars.

Misschien moet de BNA eens wat excursies organiseren met leken die dan gratis mee mogen om ongezouten commentaar te leveren. Zo vraag ik mij af of de doorsnee Nederlander duurzaamheid als het hoogste geluk beschouwd. Dat is vooral een hobby van de politiek en brave architecten. Mijn broer en zus vonden Naarden niks en Essen geweldig. Wat tegendraads, gezien de huizenprijzen in Naarden. Toch zit de waardering voor Rotterdam al enige tijd in de lift. Misschien is iedereen zo zoetjesaan een beetje uitgekeken op monumenten en notarishuizen. Daar komt nog bij dat Amsterdam een onaangenaam pretpark is geworden.

Vincent van Rossem- architectuurhistoricus

Hier zijn de Van Rossems, vrijdag 6 februari 2015, NPO 2, 20.25 uur.

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 8 van 2014