Het visitekaartje dat bezoekers van het vernieuwde kantoor van Artsen zonder Grenzen in Amsterdam meteen bij binnenkomst krijgen aangereikt is de houten balie. Dit vriendelijke ontvangstmeubel is vervaardigd van grote meerpalen afkomstig uit de havens. Boven de balie hangt een vlechtwerk van stevige houten balken die een boom verbeelden. “Deze boom is opgedragen aan de werknemers in het veld”, aldus architect Mijke de Kok, die met haar partner Wouter Valkenier het Amsterdamse bureau Studio Valkenier vormt. “Een warm welkom voor de Nederlandse medewerkers in het veld die vanuit de hele wereld naar het Nederlandse hoofdkantoor terugkeren voor overleg, dat was tenslotte een belangrijke opgave voor het nieuwe interieur.”
Kantoor Artsen zonder Grenzen
De andere eis was dat ook de meer dan tweehonderd medewerkers in dit Amsterdamse kantoor beter kunnen samenwerken. “Artsen zonder Grenzen is in de afgelopen vijf jaar dat het in dit kantoor zit enorm gegroeid. Het pand was min of meer dichtgeslibd.” De eerste ingreep van De Kok was dan ook het openbreken van de ‘dichte doos’ die dit jaren tachtig-gebouw was. Bezoekers kijken nu vanaf de ontvangstbalie het hele pand door, waarbij een lange rij plafondlampen als gids fungeert. Alle deuren en wanden op de begane grond zijn hoog en van glas. Door de vloer van de eerste verdieping op twee plekken open te breken wordt meteen na binnenkomst een verbinding gemaakt met de bovenliggende verdiepingen. In de binnentuin is een glazen dak op de kelder aangebracht, waardoor de verscholen archiefruimte is getransformeerd in een volwaardige werkvloer. “Een zorgvuldige signing zorgt voor samenhang, zodat bezoekers vanzelfsprekend hun weg vinden.”
Gebruik van gezonde materialen
Om de overzichtelijkheid te vergroten is de indeling van de vijf bovenliggende verdiepingen min of meer identiek. “Wel heeft elke verdieping zijn eigen kleursysteem, variërend van mosterdgeel tot junglegroen. Deze verf is geheel op natuurlijke basis. Gebruik van gezonde materialen is een vast uitgangpunt van Studio Valkenier.” Om de indeling van de werkvloer zo helder mogelijk te houden zijn vaste functies als wc’s en kopieermachines tegen de harde kern rond de lift geplaatst. Deze is gemarkeerd met een lattenwand. Elke verdieping heeft een vaste plek voor de pantry, tegenover de trap zodat je er nooit naar hoeft te zoeken. Ook zijn er veel vergaderruimtes, stilteplekken om te bellen en informele zithoekjes. “De individuele werkplekken zijn daardoor rustig
40 under 40 Award 2019
Voor dit bijzondere ontwerp werd De Kok onderscheiden met de 40 under 40 Award 2019, een prestigieuze onderscheiding voor de meestbelovende jonge Europese architecten. De Kok was de enige Nederlandse winnaar. “Het is mijn eerste onderscheiding als architect dus het is nog even afwachten wat het oplevert.” Lachend: “In elk geval dit interview?” Inderdaad vestigde deze aanmoedigingsprijs de aandacht op het AzG-kantoor, waaraan weinig ruchtbaarheid was gegeven. “Artsen zonder Grenzen is terughoudend met publiciteit die niet in dienst staat van zijn sociale missie.” Daarom ook was bescheidenheid – “modesty”, zoals De Kok het verwoordt – een belangrijke eis van de opdrachtgever. Dat werd gerealiseerd met hergebruik van materialen, duurzaamheid en een eenvoudige esthetiek. Zo is op sommige plekken de kapstok een rij vleugelmoeren aan de muur. De lampen boven de zittafels zijn bouwpakketjes van onderdelen die met een lasersnijder uit standaard plaathout zijn gesneden. De houten lockers zijn afgesloten met vrolijke hangslotjes. “Dat zijn eenvoudige gebaren die het interieur vriendelijk, bijna huiselijk maken.”
Hergebruik
Hergebruik van materialen maakt dit interieur meteen ook tot een Studio Valkenier-project, zegt De Kok. “Ook in vorige projecten als het gemeentelijke projectbureau Stadstimmertuin en onze eigen drijvende woning maken we gebruik van afvalstromen. Dat kan variëren van grote meerpalen uit de haven tot raamkozijnen en straatlantaarns.” Bij de herinrichting van het AzG-kantoor werd in het oude interieur gezocht naar herbruikbare materialen. “De plantenbakken en monumentale kroonluchters zijn vervaardigd van de oude metalen buitenkozijnen. De vensters uit de systeemwanden in de bovenverdiepingen zijn gebruikt als afscheiding van de bibliotheek en vergaderruimtes in de kelder. Nog voor de eerste ontwerptekening hebben we een oogstkaart gemaakt van alle bronmaterialen die we zouden kunnen hergebruiken. Het uiteindelijk ontwerp is hierop aangepast.”
Meubilair
Toch kon De Kok niet zo ver gaan als zij had gewild qua hergebruik. Het meubilair is na een uitgebreide inventarisatie niet allemaal hergebruikt maar aangevuld met meubilair van Gispen. Om redenen van efficiëntie zijn op de bovenverdiepingen systeemplafonds toegepast. De vloeren bestaan uit gerecyclede tapijttegels. “Artsen zonder Grenzen is een vereniging waarvan alle 250 werknemers op deze locatie lid zijn en dus mogen meebeslissen over hun werkplek. Daarom wordt weinig risico genomen en zijn de arbonormen zeer strikt nageleefd. Een door ons ontworpen werktafel die net al een Ikea-meubel door de werknemers zelf in elkaar moest worden gezet bleek te modest.”
Volhardende houding van de welstandscommissie
Een andere beperking was de volhardende houding van de welstandscommissie, die zeer kritisch was op aanpassingen van dit toch ietwat non-descripte kantoorgebouw in de historische binnenstad van Amsterdam. Zo bleek het niet mogelijk om de kleur van de buitenkozijnen van blauw naar rood te veranderen. Ook de voorgestelde groene voorgevel met beplanting werd afgekeurd. “Wat opmerkelijk is. De Plantage Middenlaan is juist een groene straat, daarvan we hadden ook historische voorbeelden aangedragen. Om de hoek zit nota bene de Hortus Botanicus.”
Workshops voor werknemers
Om de werknemers bij het ontwerp te betrekken organiseerde De Kok diverse workshops waardoor zij konden meebeslissen. “Wij hebben daarvoor een maquette gemaakt, zodat zij zich nog beter een voorstelling konden maken van onze ontwerpplannen.” Hoewel dit een intensief traject was, is De Kok overtuigd van de meerwaarde. “De waardering voor de uiteindelijke werkplekken is sterk vergroot. Ik zal dit zeker toepassen in toekomstige projecten, waar mogelijk uiteraard.” Van 2006 tot 2014 was De Kok werkzaam bij Benthem Crouwel, waar ze onder meer werkte aan de uitbreiding van luchthaven Schiphol. Aansluitend werkte ze freelance voor interieurarchitect Evelyne Merkx aan het Centraal Station van Amsterdam. “Dat zijn grote projecten waarbij je nauwelijks contact hebt met eindgebruiker. Nu pas heb ik bemerkt hoe leuk het is om direct met de gebruiker zelf om de tafel te zitten.”
Eindregie
Een belangrijke les die De Kok oppikte van deze intensieve herinrichting van een kantoorpand is hoe belangrijk behoud van de eindregie is. “De aanleg van de kantoortuin was verplaatst aar de tweede fase. Wat feitelijk betekent dat je als architect buitenspel staat. Nu staat daardoor op een cruciale plek in de tuin zomaar een fietsenrek.” Boven verwachting soepel dienden de pragmatische oplossingen zich aan. “Voor de afsluiting van de eetzaal hebben wij voor gordijnen gekozen, wat de kosten drukt maar ook een flexibele inrichting én de akoestiek bevordert.” Kortom, “bescheidenheid voelt voor ons niet als een beperking”. Voor deze opdracht werd Studio Valkenier uitgebreid met tijdelijke ontwerpkrachten. “Nu de opdracht is afgerond krimpen we net zo makkelijk weer in. Wat goed uitkomt, want dat geeft weer ruimte voor een andere expertise van Studio Valkenier: het ontwikkelen van nieuwe initiatieven.”
Tekst: Jeroen Junte
Fotografie: Isabel Nabuurs (kantoor), en Manon van der Zwaal (portret)
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
hergebruik materialen,
kantoor,
mijke de kok,
Wouter Valkenier