Supergaaf volgens architect Fons Verheijen

Architect Fons Verheijen kende het Montemar Institute of Marine Biology niet eens van horen zeggen, noch wist hij iets af van Enrique Gebhard (1909 – 1978), de Chileense architect die het ontwierp. Hij kwam in 2017 bij toeval oog in oog met het gebouw te staan op een architectuurrondreis door Chili en stond als aan de grond genageld. “Het is een gebouw waar je op slag liefde voor voelt. Zelden zag ik zulke prachtige detaillering. Het heeft geweldige muurschilderingen en een beeldschone wenteltrap. Door zijn ligging op de rotsen kreeg het een ruimtelijke opzet met kleine betonnen paadjes en trappetjes ernaar toe, er langs- en er doorheen. Ik zag het met knikkende knieën en vlinders in m’n buik. Als de term supergaaf ergens op van toepassing is, dan op dit gebouw. Wat me tegelijkertijd triest maakte, is dat je ondanks de schoonheid die het Instituut nog steeds uitstraalt ook ziet dat het gebouw totaal aan het verkruimelen is.”

Modernistische architectuur

Het instituut – gebouwd in twee fasen tussen 1941 en 1945 en 1956 en 1959 – wordt door kenners gezien als een van de meest succesvolle voorbeelden van Zuid-Amerikaanse modernistische architectuur en als hét belangrijkste werk van de Chileense architect. Het werd gebouwd als veldstation van het Instituut voor Mariene Biologie van de Universiteit van Chili. Gevraagd naar waarin de schoonheid nog meer zit, zegt Verheijen dat het ontwerp briljant is. “Het is op een heel mooie corbusieriaanse manier gemaakt. Niet saai, maar rijk. Het ligt in een scherpe bocht aan de kustweg, met aan de buitenkant daarvan een zwarte rotspartij met een natuurlijk haventje waar de plaatselijke vissers met hun kleurrijke bootjes de zee opgaan om te vissen. Daaroverheen is het instituut gezet dat zich als het ware vasthoudt aan het rotsachtige van de omgeving.”

Gebouw kan aardbeving doorstaan

Het gebouw ligt in een aardbevingsgebied en de architect zette de schuine kolommen in verschillende hoeken, zodat het gebouw een aardbeving kan doorstaan. “En het mooie is dat de oorspronkelijke functie er nog steeds inzit tot de lokale vissers aan toe, die een deel van hun vangst afstaan voor onderzoek. Ook dat maakt het gebouw zo bijzonder: de functie klopt perfect met de plek. Probleem is dat Chili geen monumentenzorg en daarmee geen bescherming kent van belangrijke gebouwen. Door de huidige politieke situatie krijgt de universiteit bovendien maar weinig funding. Geld voor onderhoud is er niet, waardoor het instituut op instorten staat. Maar ondanks die beroerde staat is de grootsheid van de architectuur nog alom aanwezig.”

Internationale prijsvraag uitschrijven

Verheijen heeft wel een idee om Montemar voor de ondergang te behoeden. “In het oorspronkelijke plan tekende Enrique een grote uitbreiding. Wat je kunt doen, is een internationale prijsvraag uitschrijven voor een nieuwe uitbreiding met de functie van aquarium, gerelateerd aan de weten-schappers ernaast. Daarmee kun je het toerisme bevorderen en zo de financiële middelen bij elkaar krijgen om het gebouw te restaureren. Gelukkig is het instituut op de lijst van DOCOMOMO terechtgekomen als een van de meest bedreigde gebouwen ter wereld (internationale non-profitorganisatie voor het DOcumenteren en COnserveren van gebouwen en stedenbouwkundige en landschappelijke ensembles van de MOdern MOvement).”

Foto’s:
Het Montemar Institute of Marine Biology ligt aan de kustweg, met aan de buitenkant daarvan een zwarte rotspartij met een natuurlijk haventje, waar de plaatselijke vissers met hun bootjes de zee opgaan. “Ondanks
de schoonheid die het instituut nog steeds uitstraalt, zie je dat het gebouw
totaal aan het verkruimelen is.” Het gebouw heeft bijzondere muurschilderingen en een mooie wenteltrap.

Dit artikel is gepubliceerd in Bouwwereld nummer 8 van 2020 in de rubriek Supergaaf. Hierin is een bouwprofessional aan het woord over zijn of haar favoriete gebouw of interieur.

Tekst: Peter de Winter
Fotografie: Fons Verheijen