StoneCycling baksteen van bouwpuin

In een apart hoekje van de Limburgse steenfabriek St. Joris staan een zevental tonnen gevuld met wat lijkt op gewoon zand en gruis. Het zijn de grondstoffen voor een nieuwe duurzame baksteen. In een grote stellingkast ernaast staan rechthoekige mallen waar de klei met de hand in wordt gedrukt. Al tientallen jaren worden bakstenen niet meer op deze ambachtelijke manier gemaakt in Nederland. Deze ouderwetse opstelling is het laboratorium van StoneCycling, een innovatieve start-up die duurzame bakstenen produceert van bouwpuin.

In de tonnen zitten glas, vergruisde bakstenen en vermalen tegels en sanitair, steenwolgruis en ander bouwpuin. ‘We experimenteren zelfs met bodemas, het onverbrande materiaal dat overblijft op de bodem van vuilverbrandingsovens. Door te experimenteren komen we tot een optimale mengverhouding van deze ingrediënten en verkrijgen we nieuwe grondstof voor een gerecyclede baksteen’, zegt Tom van Soest, bedenker van StoneCycling. ‘Maar we willen ons niet beperken tot alleen bakstenen, uiteindelijk willen we duurzame dakpannen, tegels en gevelbekleding maken van bouwpuin.’

Constante kwaliteit

Het idee is simpel: diverse soorten bouwafval worden vermalen en in kleine porties vermengd tot een grondstof voor bakstenen. Dit recept kan in de oven worden afgebakken tot bakstenen die in kwaliteit niet onder doen voor reguliere stenen. Zo had Van Soest het ook bedacht als afstudeerproject aan de Design Academy Eindhoven in 2013. De chemische reacties in het bouwpuin bleken veel diverser dan dat. ‘We moeten voortdurend zoeken naar nieuwe verhoudingen en de juiste oventemperatuur. Voordeel is dat we steeds meer nieuwe afvalstoffen kunnen gaan toevoegen. Nadeel is dat het proces veel lastiger is te controleren en moeilijker voorspelbaar is.’ De grootste uitdaging voor StoneCycling is dan ook het garanderen van een constante kwaliteit. ‘Immers, bouwpuin heeft nooit exact dezelfde samenstelling.’ Een probleem dat bijvoorbeeld wordt opgelost door de baksteen te voorzien van een glazuurlaag. Daarvoor werd een samenwerking aangegaan met St. Joris, een steenfabriek die is gespecialiseerd in glazuren. Ook het laten testen van de stenen is een tijdrovende en kostbare investering. ‘Maar tot nu toe hebben we alle testen glansrijk doorstaan.’

Vaste collectie bakstenen

Aanvankelijk verwerkte Van Soest het aangeleverde bouwpuin in een zelfontwikkelde vergruizer. Inmiddels gebeurt dat door een professionele toeleverancier. ‘Bouwpuin wordt tot nu toe vooral gebruikt als gravel voor tennisbanen. Door er hoogwaardige bakstenen van te maken zijn we aan het upcyclen in plaats van recyclen. Restmateriaal wordt immers gebruikt voor een baksteen met onderscheidende kwaliteiten.’ Van Soest heeft het productieproces zo goed in de vingers, dat StoneCycling een vaste collectie bakstenen heeft, elk met unieke esthetische kenmerken. De Salami bijvoorbeeld is een donkerrode steen met witte spikkels; de Aubergine heeft zoals de naam al doet vermoeden een blauwpaarse kleur. Naast een uitgekiende mengverhouding krijgen de stenen ook karakter door het productieproces. Bij de Mushroom wordt de natte klei door verschillende soorten glas en zand gerold voor het afbakken. Zo ontstaat een wazige mist van glazuur over het oppervlak.

Familiebedrijf

De ontwikkeling van het afstudeerproject van Van Soest tot de volwaardige baksteenleverancier StoneCycling wordt gedaan met St. Joris Keramische Industrie, een bijna 100 jaar oud familiebedrijf in het Limburgse Beesel. St. Joris maakt uitsluitend geglazuurde steenproducten als tegels en bakstenen in beperkte oplage, veelal voor specialistische projecten. ‘We zijn een kleine fabriek en dus geschikt voor experimentele productie. De klei met de hand in een mal drukken en bakken, hier kunnen nog van zulke proefjes worden gedaan’, zegt directeur Jeroen van Thiel. De reden om met StoneCycling in zee te gaan is innovatie. ‘Onze stenen onderscheiden zich nu door esthetische kwaliteiten. Dat willen we natuurlijk graag uitbreiden met duurzaamheid. Nu de milieueisen voor bouwprojecten steeds strenger worden, zal de vraag naar gerecyclede stenen ook groter worden.’ Inmiddels experimenteert StoneCycling met het gebruik van restmateriaal van de reguliere productie van St. Joris in het maakproces van de duurzame baksteen. Daarbij zorgt de frisse, eigentijdse aanpak van de start-up ook voor nieuwe inspiratie. ‘StoneCycling ontdoet de baksteen van het stoffige imago.’

Historische logica

Inmiddels is StoneCycling dankzij investeerders uitgegroeid tot een duurzame concurrent op de baksteenmarkt. ‘Onze steen is nu nog een special en best kostbaar. Maar dan heb je wel een duurzaam product met unieke kwaliteiten. Dat betekent dat we nog niet concurreren met de grote producenten. We werken daar wel naartoe, met onze partners.’ Daarbij ziet Van Soest ook andere voordelen. ‘Stel dat er nieuwbouw komt op de plek van oude woonhuizen. Dan kun je dat bouwpuin hergebruiken, zodat een nieuwbouw letterlijk en figuurlijk een historische logica krijgt.’ Een belangrijke mijlpaal in de nog jonge historie van StoneCycling is de bouw van het eerste huis met de duurzame bakstenen door Nina Aalbers en Ferry in ’t Veld van bureau Architectuur Maken.

Voor hun nieuwbouwhuis in het centrum van Rotterdam – de oplevering is in juni – koos het architectenpaar aanvankelijk voor de gerecyclede baksteen vanwege de aanstekelijke energie. ‘Ze zijn een start-up en we zijn zelf ook een beginnend bureau. Er was meteen een klik. Daarbij is de façade ook de meest voor de hand liggende manier om duurzaamheid uit te drukken’, licht In ’t Veld de keuze toe. Na de keuze voor de Caramel – een zachtbeige steen met een lichtere binnenkant met opvallende spikkels – bleek deze steen ook onvermoede esthetische kwaliteiten te beiden. ‘We hebben een metselverband gekozen waarbij er een kruismotief van halve stenen door de gevel loopt. Deze doormidden gezaagde stenen hebben een verwante kleur van bouwpuin maar wijken toch af door de het spikkeleffect.’

Fabcity
StoneCycling is deelnemer aan Fabcity, een tijdelijke duurzame campus op het Java-eiland in Amsterdam die van 11 april tot 26 juni 2016 wordt gebouwd ter gelegenheid van het Nederlandse EU-voorzitterschap. Deze zelfvoorzienende ‘stad’ is een zoektocht naar de duurzame toekomst van stedelijk leven. 400 jonge studenten, professionals en kunstenaars zullen gedurende elf weken op een creatieve manier samen leven en werken, op zoek naar creatieve oplossingen. Deelnemers zijn architectenbureaus en innovatieve start-ups als Hemp Collective (bouwmateriaal op basis van hennep), Tiny Houses (flexibele en mobiele huizen) en Wikkelhouse (een zelfbouwhuis).

Tekst: Jeroen Junte
Dit artikel werd gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 2 2016