Plastic leien

Op initiatief van bureau SLA en Overtreders W krijgt plastic afval uit Amsterdam-Noord een nieuw leven als zeskantige leien. De scheiding naar soort plastic en kleur maakt het mogelijk de leien in verschillenden kleuren te produceren. Niettemin is het mengsel nooit 100 procent zuiver, zodat elke lei een verrassing is. De leien zijn toegepast in een paviljoen waarvan ook kolommen, vloer en plafond gemaakt zijn van gerecycled plastic.

Met de Noorderparkbar lieten bureau SLA en Overtreders W eerder al zien dat zij van oude materialen iets heel nieuws kunnen maken. Toen het ROC Clusius College een lesgebouw in datzelfde park wilde neerzetten én bewoners van Amsterdam-Noord tegelijkertijd aan de ontwerpers vroegen of ze iets konden met ingezameld plastic, werd het volgende idee geboren: een gevelbekleding van leien gemaakt van ingezameld plastic. Vooruitlopend op de realisatie van dit schoolgebouw experimenteerden bureau SLA en Overtreders W met wanden van zelfgemaakte plastic leien voor inpandige paviljoens voor de Faculteit Techniek van de Hogeschool Amsterdam (Leeuwenburg, Weesperzijde). Tussen idee en realisatie was namelijk een lange weg af te leggen, zegt Peter van Assche van bureau SLA. Daarbij heeft een inpandig paviljoen het voordeel dat eisen van isolatie en waterdichtheid geen rol spelen.

Spuitgieten

Materiaal, productietechniek en ontwerp waren in het ontwikkeltraject drie componenten die grote invloed op elkaar hadden. Zo bleek dat voor spuitgieten van plastic zware machines worden gebruikt ter grootte van een woonkamer. Een mal moet namelijk heel snel – en dus onder heel hoge druk – worden gevuld om te voorkomen dat het plastic stolt vóórdat de mal geheel gevuld is. En zo’n grote druk vereist ook weer enorme koelsystemen en veiligheidssystemen. De ontwerpers hebben daarom een alternatief ontwikkeld voor die hoge druk: door stalen mallen voor te verwarmen tot pakweg 80°C stolt het plastic minder snel en kan de vulsnelheid omlaag. Om deze reden werd ook gekozen voor een vulpunt in het midden van de lei en een gelijke afstand naar elk omtrekpunt. Dat leidde uiteindelijk tot een zeskantige lei.

Elke lei een verassing

De leien worden gemaakt van gesorteerd plastic, dat wordt gespoeld en gewassen in een horecavaatwasser en daarna op kleur gescheiden. Vervolgens wordt het materiaal vermalen tot granulaat. De kleurscheiding maakt het mogelijk de leien in verschillende kleuren te produceren. Niettemin is het mengsel nooit 100 procent zuiver, zodat elke lei een verrassing is. ‘Je kunt het resultaat wel beïnvloeden, maar als je een andere kleur toevoegt weet je niet precies wanneer die in de mal terecht gaat komen. Het verrassende van elke lei maakt het zulk leuk werk’, zegt Van Assche. Het ontwerp van de leien is erop gebaseerd dat een zelfdragende wand wordt gemaakt. ‘Leien bevestigen op een achtergrond vonden we niet zo spannend. Nu is de leien wand zowel van buitenaf als van binnenuit zichtbaar. We dachten dat in eerste instantie te doen met aan elkaar te popnagelen cassettes, maar die vorm bleek lastig te maken.’ Uiteindelijk is dit gedaan door de leien aan staaldraden te rijgen die gespannen zijn tussen vloerrand en plafondrand. De draad loopt om en om voor en achter een lei langs. Door de combinatie van de overlap van de lei ontstaat een stevige wand, die wel kan bewegen, maar waar niet zomaar leien uit te halen zijn. Bureau SLA en Overtreders W hebben voor de wanden de leien op een bepaalde – verlopende – kleurstelling uitgezet. Er is nog overwogen om kunststof draden uit de kassenbouw toe te passen, maar dat ging voor nu een stapje te ver.

Gerecyclede delen

De overige delen van de paviljoens zijn zoveel mogelijk samengesteld uit gerecycled kunststof. Voor de vloeren en het plafond is gebruikgemaakt van kunststof delen, die veel worden toegepast in paardenstallen en dergelijke. Diagonaal op deze delen is een zaagsnede in het oppervlak gemaakt, waardoor de zelf ook diagonaal lopende delen een geheel eigen patroon krijgen. Tussen plafond en vloer zijn kolommen van 40 x 115 mm gebruikt van eveneens gerecycled kunststof. Die kolommen zijn in dwarsrichting onvoldoende stijf. Om die reden is een gehalveerde staander (40 x 55 mm) haaks op de kolom geschroefd. Doordat de ontwerpen zijn opgebouwd uit geschakelde driehoeken, ontstaan dubbele kolomconstructies die het geheel extra stevigheid en stabiliteit geven. Uiteindelijk zijn hiermee twee zitplekken, een vitrine en een paviljoen voor een startup gerealiseerd. De glazen wanden en het rvsbeslag zijn eigenlijk de enige onderdelen die niet van gerecycled plastic zijn. ‘Wat wij willen doen is afval upcyclen, in plaats van te recyclen, wat toch vaak downcyclen is. Wij willen er hoogwaardiger producten met een langere levensduur van maken. En dat met lowtech intelligentie, want dat is volgens ons het nieuwe hightech. De volgende stap is nu om te kijken hoe we hiermee een gevelvariant kunnen ontwikkelen die buiten toepasbaar is.’

Tekst: Henk Wind
Fotografie: Jorn van Eck

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 3 van 2016