Hoe organisch bouwen we nog?

Het is al jaren geleden dat er een tentoonstelling Organische Architectuur plaats vond in Amsterdam. We horen er niet veel meer van. Is organisch bouwen uit de gratie of juist gemeengoed geworden?

Net als toen roept het nog altijd associaties op met antroposofisch bouwen. Abgeeckte deuren, je kent het wel. Je zou denken dat organisch bouwen ‘gewoon’ zou moeten zijn. Het lijkt immers de oudste manier van bouwen, met de natuur als inspiratiebron. En daarmee is het vooral van deze tijd, nu duurzaamheid bovenaan het lijstje zou moeten staan in de bouwwereld.

Regelmatig nog menen mensen dat het louter een bouwstijl is voor geiten-wollen-sokken types met een versleten rugzak op. En inderdaad lijkt het vaker nogal een individueel proces te zijn. Kijk naar televisieprogramma’s zoals De Grote Verbouwing. Het zijn individualisten die een woning neerzetten, midden in een bos of weiland, dat voldoet aan ‘natuurgetrouw bouwen’. Het gaat zelden over een wijk.

Duurzaamheid en organisch bouwen niet per se hetzelfde

Er lijkt nogal wat financiële armslag nodig te zijn om écht een duurzaam huis neer te zetten. Het beeld van die rugzak kan daarmee ingeruild voor de chique leren laptoptas. Duurzaamheid is het weliswaar wat de klok slaat, maar dat kan klaarblijkelijk ook in een recht opgetrokken ‘modern’ huis.

Daarmee lijken organische vormen uit de gratie en is de grondlegger van de antroposofie Rudolf Steiner ver te zoeken. Om over kunstenaars als Hundertwasser of Gaudí maar te zwijgen. Maar als we echt volgens de natuur bouwen, is er geen rechte lijn te bekennen.

Vorm van een duintop

Soms is er een poging. Een bierbrouwerij in de duinen van Vlieland kreeg de vorm van een duintop. Goed bedacht. Maar valt het echt weg in het landschap? De hoeken zijn scherp en het gebouw kent kaarsrechte lijnen. Hoe zit dat nou?

Speelt echt organisch bouwen nog wel een rol? Volgens een recenter artikel zouden de vragen die architecten vijftig jaar geleden stelden als het gaat om architectuur, natuur en kunst nog altijd relevant zijn. De zorgen voor het milieu en het gebrek aan verbinding tussen mens en natuur spelen daarbij een belangrijke rol. Een mini-symposium, eind deze zomer gehouden, was onderdeel van een reeks door Het Nieuwe Instituut* georganiseerde bijeenkomsten waarin de ontwikkeling en geschiedenis van de organische architectuur in Nederland in kaart worden gebracht en de betekenis daarvan wordt geduid. Het symposium gaat enerzijds om het ontrafelen en ontleden van een verleden en tegelijk om de vraag hoe deze geschiedenis de vraagstukken van nu kan belichten.

Eén van de gastsprekers was Max van Huut van architectenbureau Alberts & Van Huut, geen onbekende in de wereld van de organische vormgeving. Ook Pieter van der Ree was aanwezig, sinds 2005 bijzonder hoogleraar voor organische architectuur aan de Alanus Hochschule bij Bonn. Hij haalde uit zijn 17 inch laptoptas door hem gecreëerd, ooit een prachtige boek over organische architectuur (2000). Ook al wat gedateerd. Of organisch bouwen nog een toekomst heeft en waarom wel of niet, zal de tijd leren.

* Het Nieuwe Instituut is een culturele instelling die met zijn activiteiten, aan de hand van actuele ontwikkelingen, zowel de waardering voor de cultuur-maatschappelijke betekenis van architectuur, vormgeving en digitale cultuur beoogt te verhogen, als ook de wisselwerking tussen deze disciplines te versterken. Het is gevestigd in Rotterdam.