Hoe ga je respectvol en slim om met een gebouw van cultuurhistorische waarde? Bewaren wat er is, volstaat niet, want zo’n gebouw heeft ook nieuw leven nodig. De watertoren aan de Turfmarkt in Zwolle is een perfect voorbeeld. Hierin herleeft enerzijds het historisch beeld en zorgen 21 bewoonde appartementen anderzijds voor nieuw leven. Daarom kreeg dit project de Erfgoedprijs Zwolle-Kampen. Wat er bij het project zoal kwam kijken, vertellen architect Rob Moritz (19 het Atelier Architecten), Marc Heethaar (projectleider Nijhuis Bouw) en Ben Bloeme (projectleider Kunststof Ramenfabriek Aarnink).
Woontoren met 21 appartementen
Zo’n
twintig jaar geleden kocht Nijhuis Bouw de watertoren. Moritz werd in 2004 bij
het project betrokken. “Ik heb diverse ontwerpen gemaakt, o.a. voor een leisure
centre en een bedrijvencentrum. In 2014 werd uiteindelijk besloten om er een
woontoren met 21 appartementen te maken.” De watertoren heeft een geschiedenis.
“In de jaren vijftig is uit de oude watertoren een brok metselwerk uit een
kanteel gevallen dat een meisje dodelijk heeft getroffen. Daarna is de kop rond
de oude watertank verwijderd. Om de resterende stomp heen is in 1960 een tienkantige
schil gemetseld: de tweede toren.”
Ontwerp dat oud en nieuw verenigt
De beide
torens inspireerden Moritz tot een ontwerp dat oud en nieuw verenigt. De in
1960 gemetselde schil en de kap zijn verwijderd. Op de romp uit 1892 is een
nieuwe tienkant van vijf lagen met elk drie appartementen gebouwd. In de romp zijn
zes lagen aangebracht met ieder één appartement. “Elke architect krijgt bij een
watertoren met hetzelfde probleem te maken: waar laat je het trappenhuis en de
lift? Plaats je ze in de kern, dan blijft er weinig oppervlak over voor wonen
of andere functies. Een alternatief is buiten, naast de toren plaatsen, met een
doorsteek naar elke verdieping. Maar dat is lelijk.” Moritz vond een andere
oplossing: “De stomp van de oude toren is gerestaureerd. De tienkantige opbouw
heeft het silhouet en aanzien van de tweede toren gekregen. De dubbele huid is
benut voor het integreren van de trap en de lift. Aan één kant is tot op de
begane grond de toren uit 1960 weer zichtbaar; hierin zijn het trappenhuis en de
lift verwerkt.”
Slim gebruikmaken van ruimte
Slim gebruikmaken van de ruimte slim was ook het uitgangspunt bij de
appartementen. “De indeling beperkt zich tot één wand en één compacte ruimte
met toilet en badkamer. De rest van de ruimte kan de bewoner naar eigen smaak
inrichten.” Op de vijf bovenste verdiepingen hebben de loft-appartementen de
vorm van een taartpunt. “In elk van deze appartementen heb je een panoramisch
uitzicht.” Voor bijzondere bewoners is ook ruimte gecreëerd, vult Heethaar aan.
“In overleg met de stadsecoloog zijn in de stalen schoorverbindingen nesten
voor gierzwaluwen geplaatst. En vleermuizen kunnen nestelen in speciale ruimtes
tegen het bestaande metselwerk.”
Constructie-eisen
Bij de
constructie van de nieuwe watertoren luisterde het heel nauw, aldus Heethaar.
“De bestaande, oude constructie moest voldoende draagkracht hebben voor de vijf
lagen die er bovenop zijn gezet. Daarom is onder andere het metselwerk aan de
binnenkant geïnjecteerd en voorzien van een lijmbewapening. Daarnaast zijn de
bovenste verdiepingsvloer en het ‘petje’ zó licht geconstrueerd, dat het gebouw
geen ‘waterhoofd’ heeft gekregen en de toren jarenlang mooi blijft.”
Complex project
Bij
een complex project als dit is het samenspel van aannemer, onderaannemers en
leveranciers van groot belang. Heethaar geeft er een voorbeeld van. “Op een
gegeven moment was de steiger langs het gebouw verwijderd. Dus werd afgesproken
om in praktijk te brengen wat we allemaal van onze ouders hebben geleerd: nooit
met lege handen naar de keuken. Als iemand naar het toilet beneden moest, dan
vroeg hij bijvoorbeeld op alle verdiepingen of hij nog iets mee terug naar
boven moest nemen en vice versa. Dat ging met alle partijen hartstikke goed.”
SOFTLINE 82 NL kozijnprofielen
In de appartementen van de vijf bovenste verdiepingen zijn 60 kunststof kozijnen op basis van het VEKA SOFTLINE 82 NL profielsysteem geplaatst. Als projectleider van Aarnink was Ben Bloeme hiervoor verantwoordelijk. Hij bevestigt dat partijen echt rekening met elkaar hielden: “Er was één kraan en die hebben wij van de aannemer mogen gebruiken om de kozijnen en het glas naar boven te brengen. Daarbij werd steeds een deel van de steiger, die op dat moment werd afgebroken, weer mee naar beneden gebracht. Zoiets vergt een strakke planning en goede afspraken!” Een ander voorbeeld: de toevoer van de kozijnen. “Hiervoor werd een vrachtwagen geregeld zodat onze materialen in één keer naar de bouw konden werden vervoerd.” De afspraken hebben gewerkt, concludeert Heethaar: “Het project is volgens planning binnen een jaar uitgevoerd: in juli 2017 ging de oude kap eraf en in 2018 is de nieuwe kap geplaatst.”
Icoon van Zwolle
De
drie kijken met trots terug. Bloeme: “Het was geen alledaags project. De
combinatie van oude en nieuwe elementen vroeg extra aandacht. Een uitdaging die
we bij Aarnink graag aangaan.” Heethaar: “Van de bewoners, de gemeente en Zwollenaren
hebben we alleen positieve reacties gehoord.” Moritz: “Het is echt een icoon
van Zwolle!”
Projectgegevens
Locatie: Turfmarkt Zwolle
Programma: 21 appartementen
Opdrachtgever: Nijhuis Bouw
Architect: 19 Het Atelier Architecten
VEKA SOFTLINE 82 NL profielsysteem: Kunststof Ramenfabriek Aarnink
Oplevering: tweede helft 2018
Tekst: Piet van Eijdhoven
Fotografie: John vander Meer
De rubriek praktijkcase is een samenwerking tussen een fabrikant en het vakblad Bouwwereld. Op deze pagina’s laat de fabrikant zien hoe een product of dienst wordt toegepast in een project en hoe hij kan samenwerken met bouwtechnici, constructeurs en/of architecten.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
watertoren