Paviljoen van 100% geleende bouwmaterialen

Voor de Dutch Design Week ontwierpen Overtreders W en bureau SLA een paviljoen dat in zijn geheel is opgetrokken uit geleende bouwmaterialen. De materialen moesten onbeschadigd retour en dus kon er niet worden gezaagd, geboord, gelijmd of geschroefd. Dat experiment leidde niet alleen tot toepassing van bijzondere bouwtechniek, het paviljoen is ook een voorbeeld van circulair denken en doen in optima forma.

Een opvallend paviljoen op het Ketelhuisplein in Eindhoven bleef slechts een week staan. Tijdens de Dutch Design Week eind oktober deed het dienst als icoon en centraal punt voor het World Design Event. Overtreders W en bureau SLA tekenden samen voor het bijzondere ontwerp dat het motto 100 % geleend meekreeg. ‘Een jaar geleden waren Reinder Bakker en ik tijdens de Dutch Design Week art director van het Klokgebouw. Wij wilden voorkomen dat er aan het eind van de week allerlei materialen in de afvalcontainers zouden verdwijnen. Door gebruik te maken van industriële reststromen, geleend en biologisch afbreekbaar materiaal konden we ook de hele tentoonstelling bouwen zonder extra afval te produceren. We gebruikten onder andere afgekeurde tapijttegels van Interface om bankjes mee te maken en zonweringsdoek van Verosol met productiefoutjes voor de gordijnen waarmee we de routing door het gebouw maakten’, vertelt Hester van Dijk van Overtreders W over hun contact met de Dutch Design Foundation. Dat contact leidde tot de vraag naar een paviljoen in 2017.

Bureau SLA

Dat was voor ons een maatje te groot en dus hebben we de samenwerking opgezocht met bureau SLA. Daar werken we vaker mee samen. En die projecten hebben dan een thema. De Noorderparkbar was 100% marktplaats, daarna kregen we 100% plastic met plastic leien uit afval en nu kozen we voor een tijdelijk gebouw voor 100% geleend. Alle materialen – liefst tweedehands – wilden we lenen en na gebruik onbeschadigd retourneren.’ Basis van het paviljoen – dat in plattegrond de vorm van een + heeft – waren 12 heipalen van meter hoog en 400 x 400 mm in omvang. De heipalen zijn geleverd door IJsselmeerBeton, dat ze na gebruik ook weer terugnam. Deze palen waren als kolommen geplaatst op de hoekpunten van het paviljoen. Ze stonden met een rubberblok op Stelcon-platen. ‘Die Stelconplaten lagen er al. Maar op de plaats van de heipalen hadden we zwaardere platen nodig en die zijn dus vervangen. De 12 vrijkomende platen hergebruikten we als podium.’

Plastic bandjes

De heipalen werden met houten spanten aan elkaar verbonden. De forse balken van de spantconstructie waren samengesteld uit standaard balkhout, geleend van Stiho. Door meerdere balken te stapelen, kon een grotere balk worden gemaakt. En dat zonder schroeven en lijmen. De balken werden tot één geheel gemaakt door plastic bandjes eromheen te snoeren. Dat was best spannend, zegt Hester van Dijk.

Constructie paviljoen

Constructeur Arup zag de uitdaging van deze constructie wel zitten, maar er kwam toch heel wat bij kijken voordat de goedkeuring kon worden gegeven. Het aanbrengen van de bandjes was namelijk een handmatig proces, zodat de krachten niet exact bekend waren. ‘We hebben zo’n balk gemaakt waarna Arup buigproeven heeft laten uitvoeren bij de TU Eindhoven. Daarna hadden ze gegevens om mee te rekenen. En voor de veiligheid was het advies om een aantal extra bandjes aan te brengen. Ook wilden we handelslengtes hout gebruiken. Die lopen op per 30 cm, maar in de praktijk bleken niet alle maten volop leverbaar. Dus waren de balken ook in de lengte opgedeeld in stukken. Arup had aangeven waar de naden mochten zitten.

Windverbanden

De spanten zorgden ook voor de stabiliteit van het gebouw en moesten dus worden voorzien van windverbanden. ‘We hadden contact met New Horizon dat sloopmaterialen oogst en een nieuw leven geeft. New Horizon heeft onder meer de puien geleverd voor de gevels op de begane grond. Ook hadden ze mooie windverbanden uit het gesloopte kantoor van Rijkswaterstaat in Terneuzen, met twee parallelle kabels met op het eind een stalen rol. Die rol konden we weer gemakkelijk verbinden met spankabels. Behalve op enkele constructieve cruciale punten, waar de rek in de spanverbanden ongewenst was. Daar hebben we enkele ankerplaten speciaal voor moeten laten lassen.’

Gevel en dak

Het paviljoen had een glazen dak van kassenbouwer DEGO, die vaker tijdelijke kassen neerzet. De maatvoering was nog wel even lastig, omdat deze kassen gootlengtes hebben van 4 meter. De maten van hout, kassendak en glazen puien moesten allemaal op elkaar worden afgestemd. Maar met 3,60 meter van het hout plus 40 cm van de dikte van de heipaal kwam het uiteindelijk toch precies uit. Om de bovenbouw van het paviljoen heen was een gevel gehangen van plastic leien. Overtreders W en bureau SLA pasten die eerder toe voor enkele paviljoens in een schoolgebouw. De leien zijn gemaakt van ingezameld huishoudelijk plastic uit de omgeving. Inmiddels is de mal aangepast waardoor de leien voldoende overlap en aansluiting hebben om een waterdichte gevel te vormen.

Tekst: Henk Wind
Fotografie: Jeroen van der Wielen, Henk Wind

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 6 van 2017