Eindelijk af?

De Grote Marktstraat in Den Haag is de laatste jaren flink onderhanden genomen. Sluitstukken zijn de vorig jaar opgeleverde Nieuwe Haagse Passage en De Markies en de in 2015 op te leveren Amadeus en Sijthoff City. Ook de inrichting van de openbare ruimte is inmiddels voltooid en zo komt er na een periode van ruim vijftien jaar eindelijk een einde aan alle bouwactiviteiten rond en onder de Grote Marktstraat.

Waar 20 jaar geleden trams, bussen, auto’s, fietsers en voetgangers de Grote Marktstraat nog deelden is er nu alleen nog maar plaats voor die laatste twee. Alleen voor de bevoorrading van de winkels komt er af en toe een vrachtwagen langs. Auto’s en bussen zijn verbannen en de trams gingen onder de grond, de tramtunnel in, de buitenruimte werd opnieuw ingericht. Ook een aantal gebouwen langs de straat ondergingen een metamorfose. Niet de Bijenkorf, de Volharding (beide rijksmonument) en Peek & Cloppenburg (gemeentelijk monument) natuurlijk, maar veel, vaak verouderde, panden zijn inmiddels vervangen door nieuwbouw. Vooral sinds de eeuwwisseling is het hard gegaan.

Maar liefst zeven grote gebouwen zijn er de afgelopen jaren verrezen, meestal ter vervanging van 30 tot 60 jaar oude, niet al te fraaie en slecht functionerende bouwwerken. De vraag is dan gerechtvaardigd of deze vernieuwing ook een verbetering is, kunnen deze projecten langer mee dan hun voorgangers?

Ontstaan van de straat

Waar nu de Grote Marktstraat is, was tot 1920 een woonwijk met oude, vervallen en verwaarloosde huisjes. En omdat in die jaren de verkeersdruk in de Haagse binnenstad steeds groter werd, was er behoefte aan brede doorgaande wegen voor auto’s en openbaar vervoer. In 1922 was de wijk gesloopt en de doorbraak een feit. Overigens maakte de Grote Marktstraat deel uit van veel meer doorbraken in het centrum.

De Spuistraat was tot die tijd de belangrijkste winkelstraat met onder andere een Vroom & Dreesmann (1893), dat toen nog gewoon een bescheiden winkel was. Het eerste warenhuis in Den Haag was Grand Bazar de la Paix, ook aan de Spuistraat (architect J. van Dorsser, 1906). En er was natuurlijk de Passage uit 1885 (J. van Wijk en J. Wesstra) die uitmondde bij de Grand Bazar.

Aan de Grote Marktstraat opende in 1926 De Bijenkorf (P. Kramer), in 1928 De Volharding (J. Buijs en J. Lürsen), in 1932 Peek & Cloppenburg (H. Thunissen en J. Hendriks) en de Haagse Courant (1934, J. van Dorsser) met drie schitterende gebouwen. De Grand Bazar breidde uit tot aan die straat, evenals V&D. Langzaam, vanwege crisis en oorlog, werd zo de hele straat volgebouwd met gebouwen van verschillende kwaliteit met als slot de HEMA (1962, A. Elzas) en de V&D (1969, gebr. Kraaijvanger) die inmiddels ook tot aan de Grote Marktstraat was doorgegroeid.

Door de lange bouwtijd was er een wirwar aan architectuurstijlen ontstaan en de kwaliteit van de gebouwen was zeer wisselend. Rond 1990 besluit de gemeente dat er wat moet gebeuren en er worden ambitieuze plannen gemaakt om de Grote Marktstraat autovrij te maken. Het zal overigens wel tot 2004 duren voor het Souterrain (tramtunnel en parkeergarage door OMA/Rem Koolhaas) er is.

Tramtunnel als motor

De bouw van het Souterrain vormde tevens het startschot voor diverse andere ontwikkelingen aan de Grote Marktstraat. Er is de afgelopen jaren flink hergebruikt of gesloopt gevolgd door nieuwbouw. Het mooie Haags Modehuis (1962, gebr. Kraaijvanger) op de hoek van Spui en Grote Marktstraat ging in 1996 tegen de vlakte om plaats te maken voor de kleurloze Spuihof (1998, Dam & Partners). Qua hoogte sluit het slecht aan op de rest van de straat, het steekt overal bovenuit, de enige referentie die de hoogte rechtvaardigt is het stadhuis, maar die staat aan de andere kant van het Spui.

Schuin tegenover De Volharding en de enige twee negentiende-eeuwse huizen hier, verrees de Grand Marché (2001, Dam & Partners). Ook dit gebouw is niet echt een succes en hinkt op verschillende gedachten, het lijkt wel of de architect getracht heeft Bijenkorf en Peek & Cloppenburg in één gebouw samen te voegen. Heel wat geslaagder is de Barbara Plaza (2002, Bullhorst architecten en stedenbouwers).

Gelegen tegenover Bijenkorf en naast P&C is het te zien als een moderne interpretatie van beide gebouwen. Het is duidelijk dat dit gebouw uit de late 20ste eeuw stamt, maar het sluit goed aan bij de buren. Het glazen torentje verwijst dan weer naar het gebouw De Volharding, kortom, een zorgvuldig ontwerp, waarbij aan alles is gedacht. Ook in de afwerking is dat terug te zien, zorgvuldig en met hoogwaardige materialen.

Korte pauzes

Dan wordt even wat rustiger in de straat, tot in 2004 het Souterrain eindelijk opgeleverd wordt. In dat jaar begint op de hoek van het Spui de bouw van het grootste project hier, de Spuimarkt met grote en kleine winkels, een casino, bioscoop en een fitnesscentrum. In 2008 wordt het door Bolles+Wilson ontworpen gebouw opgeleverd. Het complexe gebouw met al zijn verschillende functies zit knap in elkaar. Alleen qua vorm en materiaalgebruik sluit het niet lekker aan op de overige bebouwing (zie artikel in ArchitectuurNL #03/2008).

En dan begint het slotoffensief met vorig jaar eerst de oplevering van het nieuwe gebouw voor Marks & Spencer (2014, Vocus architecten) dat het brutalistische gebouw van de Reclassering vervangt. Dit project, De Markies, bestaat deels uit nieuwbouw aan de Grote Marktstraat en deels verbouw aan de Wagenstraat. Het is een geslaagde poging om de hoge gebouwen aan de Grote Marktstraat met de lagere bebouwing aan de Wagenstraat en Venestraat te verbinden.

De architecten hebben zich laten inspireren door warenhuizen in Londen en Parijs, maar de ronde hoek kan ook verwijzen naar de Bijenkorf en Sijthoff City. Er is gekozen voor grote glazen puien, een strak gevelritme en lichte natuursteen. Dit laatste sluit beter aan op de bebouwing in de Wagenstraat dan in de Grote Marktstraat, waardoor die laatste er weer een nieuwe uitstraling bij heeft gekregen.

Nieuwe Haagse Passage

Een nieuwe uitstraling heeft zeker ook de Nieuwe Haagse Passage (2014, Bernard Tschumi) die een natuurlijke verbinding vormt tussen de bestaande Passage en de Grote Marktstraat. Een logische gedachte, die op het eerste gezicht al goed lijkt te werken, maar bij de architectuur kun je toch wat vraagtekens zetten.

Met name de afwerking van de gevels met tegels in wit en Delfts blauw worden de architect niet in dank afgenomen. Die verwijzing naar Hollandse luchten slikt toch niemand? En dan die ovale openingen in de gevel, daarvan is de logica ook ver te zoeken.

Wat ook ontbreekt, is een min of meer monumentale entree aan de Grote Marktstraat, in elk geval een ingang die uitnodigend is, dit is een passage waar je makkelijk aan voorbijloopt. Dat geldt ook voor de ingang van het bovenliggende hotel, maar hier zullen weinig bezoekers lopend aankomen, de meesten gaan via de parkeergarage in het Souterrain naar binnen. Aan de kant van de Spuistraat is de overgang tussen de bestaande en de nieuwe Passage veel duidelijker. En helemaal mooi is de geheel gedemonteerde en gereconstrueerde gevel van de Grand Bazar de la Paix (door Rappange & partners), het laatste restant van dit ooit roemruchte warenhuis. De nieuwe Passage staat op de plaats waar tot voor kort de winkel van Marks & Spencer stond, een gebouw dat niemand zal missen.

Slotfase

Er lopen nu nog twee grote bouwprojecten, het ene, Sijthoff City, is de transformatie van een kantoorgebouw uit de jaren 80 op de plek waar eens het kantoor van de Haagse Courant stond, een ontwerp van V8 architects. Evenals de overbuurman De Markies krijgt het gebouw een witte gevel, ditmaal van composiet, en die brengt zo toch een beetje eenheid in dit stukje van de straat. Ook hier refereert de architect aan warenhuizen in Londen of Parijs. Opvallend zijn verder de twaalf bronzen ooievaars die de gevel decoreren.

Het tweede grote project staat strikt genomen niet in de Grote Marktstraat, maar net aan de overkant van het Spui. Het woon- en winkelcomplex Amadeus (Bedaux De Brouwer) wordt het slotstuk van een kruispunt dat met Spuihof, Spuimarkt en IJspaleis (het witte stadhuis van Richard Meier) geen helder geheel vormt. Zowel in hoogte als materialisering is er weinig overeenkomst of aansluiting.

En dan is, in de loop van dit jaar, de Grote Marktstraat af. Mooi heringericht door architect Lana du Croq (tot oktober 2013 in dienst van ELV architecten) die er de ‘balzaal van de hofstad’ van wil maken. Met betontegels voorzien van een toplaag in natuursteen met een kantpatroon die het wegdek op een ‘loper’ doen lijken. Voor de fietsroute door de straat is er een aangepast patroon en deze route komt ook iets dieper te liggen. Hetzelfde patroon komt ook terug in de nieuwe stalen banken en prullenbakken. Het deel tussen Spui en Wagenstraat is inmiddels af en het ziet er inderdaad uitnodigend uit.

Circustent

De Grote Marktstraat heeft een metamorfose ondergaan. Vergeleken met 20 jaar geleden is het een veel aangenamer winkelgebied geworden. Er zijn zeven nieuwe complexen verrezen en er zijn er zeven blijven staan, waaronder toch wel een paar rotte kiezen. Hema en Zeeman zijn toch ook echt wel aan vervanging toe en ook de gevel van V&D is somber en gesloten.

Een aantal panden is verdwenen, maar met uitzondering van het Haagse Modehuis, zal niemand die missen. De nieuwbouw is van verschillende architectonische kwaliteit, sommige ondermaats, andere goed ontworpen, maar een icoon als De Bijenkorf zit er niet bij. En van een eenheid in het straatbeeld is ook geen sprake, iemand noemde het zelfs een circustent, zoveel verschillende stijlen en materialen kom je hier tegen. Maar het belangrijkste is natuurlijk hoe de winkels, kantoren, bioscoop, hotel en de woningen het hier gaan doen. Wordt de Grote Marktstraat een levendige winkelstraat en gaat die over 20 jaar weer helemaal op de schop?

In elk geval lijkt het mij onwaarschijnlijk dat deze nieuwe gebouwen in de architectuurgidsen komen, hooguit de Spuimarkt en de Nieuwe Haagse Passage. Maar dat is dan alleen omdat ze ontworpen zijn door beroemde buitenlandse architecten, niet omdat het nu zulke vreselijk goede gebouwen zijn.

[map]