Recht volgens Ruby: Stappenplan bij reputatieschade

Eerder gaf ik in ArchitectuurNL#6 van 2017 aan dat het jaar 2017 zich kenmerkte door de strijd van architecten tegen verbouwingen van hun bouwwerken. Als voorbeeld besprak ik de zaak waar de destijds 85-jarige Tjeerd Dijkstra kosten noch moeite spaarde in de strijd tegen de verbouwing van zijn kantoorgebouw in Edam door de projectontwikkelaar de Vier Jaargetijden. Inmiddels is het 2019, is Dijkstra 87 jaar oud, en is de zaak nog even actueel. De strijdlustige Dijkstra is na zijn verlies bij het gerechtshof in cassatie gegaan bij de Hoge Raad. In maart 2019 deed de Hoge Raad uitspraak. Ook in cassatie heeft Dijkstra nul op het rekest gekregen. De uitspraak van de Hoge Raad is van belang omdat daarin nog eens heel duidelijk het recht van de architect om zich te verzetten tegen wijzigen van zijn gebouw is uitgelegd. De architect heeft, als auteursrechthebbende, maar ook als hij zijn auteursrecht heeft overgedragen, onder strikte voorwaarden het recht om zich te verzetten tegen wijziging van zijn gebouw.

Aantasting gebouw

Wijzigingen kunnen worden onderverdeeld in wijzigingen die geen aantasting van het gebouw zijn en wijzigingen die dat wel zijn. Aantasting van een gebouw is een wijziging die zo ernstig is, dat sprake is van verminking of misvorming, of andere wijziging die als aantasting beschouwd kan worden. Is er sprake van aantasting van een gebouw, dan betekent dit nog niet dat de architect zich daartegen kan verzetten. Voorwaarde daarvoor is namelijk dat er, als gevolg van de aantasting, sprake moet zijn van (mogelijke) reputatieschade. Architect Tjeerd Dijkstra beargumenteerde dat bij aantasting van een gebouw automatisch sprake is van reputatieschade en dat daarom aantasting van een gebouw altijd kan worden tegengegaan. Dat argument is door de Hoge Raad niet gevolgd.

Uitspraak Hoge Raad

Wat we uit de uitspraak van de Hoge Raad kunnen afleiden is, dat er voor de beoordeling van de toelaatbaarheid van een voorgenomen wijziging van een gebouw, steeds een aantal stappen moeten worden doorlopen.
1. Is er sprake van aantasting? De eerste stap is, dat moet worden gekeken of er sprake is van aantasting: een afbreuk aan de kenmerkende trekken van een gebouw. Is dat het geval, dan is de tweede stap, dat moet worden gekeken of er sprake is van mogelijke reputatieschade van de architect.
2. Welk effect heeft het op de reputatie van de architect? Bij de beoordeling van reputatieschade wordt gekeken naar het effect, dat een aantasting van een gebouw in de ogen van het relevante publiek heeft, op de reputatie van de architect. Met andere woorden, geobjectiveerd wordt wat het publiek ervan zal vinden. Hierbij worden alle omstandigheden in aanmerking genomen, zoals de aard en de ernst van de aantasting, maar ook de mate van bekendheid van het gebouw zelf en de bekendheid van de architect. Daarnaast kan de waarneembaarheid daarvan van belang zijn (aan voorzijde of achterzijde bijvoorbeeld) en hoelang het gebouw er al staat. Hoe langer een gebouw staat, hoe eerder de architect moet accepteren dat veranderingen nodig zijn. Wanneer door de architect aangedragen alternatieven niet worden gevolgd is daarmee nog geen reputatieschade gegeven. Is er sprake van aantasting en reputatieschade dan slaagt het verzet van de architect en kan hij de aantasting tegenhouden.
3. Is het verzet van de architect redelijk? Als er geen sprake is van aantasting en reputatieschade, dan is de derde stap die gezet moet worden, de beoordeling of het verzet van de architect tegen de wijzigingen redelijk is. Wanneer een gebouw al heel lang leegstaat, dan zal het verzet tegen een wijziging van de functie, zoals het wijzigen van kantoorfunctie in wonen, waarbij bijvoorbeeld openslaande deuren of hogere ramen of balkons worden aangebracht, al snel in strijd zijn met de redelijkheid. Bij deze beoordeling is sprake van een belangenafweging tussen de architect en de eigenaar van het gebouw. Is het verzet redelijk, dan slaagt het en kan de architect de wijziging tegenhouden.

Projectontwikkelaar De Vier Jaargetijden is inmiddels het voormalige kantoorpand van het Hoogheemraadschap aan de Schepenmakersdijk in Edam aan het verbouwen tot starterswoningen.

Tekst: Ruby Nefkens, advocaat intellectueel eigendom, ICT, design, architectuur, kunst, media

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitctuurNL nummer 3 van 2019