Recht volgens Ruby: waarde van design

Gaat het slecht in de architectuur? Uit de recente conjunctuur-peiling van de BNA (november 2016) blijkt dat één op de vijf architectenbureaus in financiële nood verkeert. Dit terwijl het in de bouw alweer een tijdje goed gaat en tijdens de crisis de branche al met meer dan 50% gekrompen is.

Honorarium onder druk

Bijna de helft van de bureaus verwacht voor 2017 een stijging van de omzet en het aantal opdrachten. Met de grote bureaus (20+ werknemers) gaat het kennelijk goed. Grote bureaus hebben gemiddeld een ruim tweemaal zo grote werkvoorraad (8,9 maanden) dan kleine bureaus (1-5 werknemers, 4,1 maanden). De concurrentie is dan ook moordend tussen de kleinere bureaus. Het resultaat is dat voor design minder goed wordt betaald. Het honorarium staat onder druk. Het echte designwerk wordt minder op waarde geschat. En dat is niet het enige. Ook het aantal uren dat een project nodig heeft om tot een goed ontwerp te kunnen komen, wordt minder geschat. Wellicht heeft dit te maken met het feit dat de groei voornamelijk van particuliere opdrachtgevers komt. Deze hebben over het algemeen minder te besteden.

Ontwerpers

Ik moest denken aan een lezing die ik vorige week gaf voor ontwerpers van interieurproducten. Ook daar is het sappelen voor de kleinere minder bekende ontwerpers. Sta je nog maar aan het begin van de ladder dan word je door de opdrachtgever min of meer uitgeknepen. Een laag honorarium en alle rechten overdragen. Dat is het geluid dat ik hoorde. Altijd soebatten over het aantal uren dat je in rekening mag brengen en over de hoogte van tarieven. Legt de ontwerper de algemene voorwaarden van de beroepsorganisatie voor, dan veegt de opdrachtgever deze van tafel.

Dat hoort bij het systeem van vraag en aanbod. Maar het is ook iets dat men laat gebeuren. Kijkende naar architecten dan heb ik de indruk dat daar de voorwaarden van de BNA (DNR) nog wel geaccepteerd worden door opdrachtgevers. Maar misschien heb ik het mis. Wie de grootste onderhandelingsmacht heeft wint. En als je als architect het werk hard nodig hebt, ben je bereid om diep te gaan.

Wurgcontracten

Bij exploitatieovereenkomsten, waarbij auteursrechtelijk beschermd werk commercieel geëxploiteerd wordt, zoals licentieovereenkomsten, is in de Auteurswet extra bescherming opgenomen tegen ‘uitbuiting’ van auteurs en tegen ‘wurgcontracten’. Dit omdat de auteur vaak de zwakkere partij is. Zo heeft de auteur recht op een billijke vergoeding. Architectenovereenkomsten zijn meestal geen exploitatieovereenkomsten, maar het kan wel. Denkbaar is bijvoorbeeld dat een woning wordt ontworpen, die door een projectontwikkelaar op meerdere plaatsen gebouwd gaat worden. Het betreft dan geen eenmalig gebouw dat voor een eindafnemer wordt ontworpen. In zo’n geval heeft de architect de steun van de wet.

Design op waarde geschat

Vermoedelijk zullen er nog meer architectenbureaus verdwijnen in de nabije toekomst. De huidige situatie stemt in elk geval niet tot optimisme. Ik hoop dat deze ontwikkeling met zich mee zal brengen dat de architecten die overblijven, zullen staan voor hun rechten en een redelijk honorarium kunnen vragen én krijgen. Met als gevolg dat design weer echt op waarde wordt geschat.

Tekst: Ruby Nefkens, advocaat intellectueel eigendom, ICT, design, architectuur, kunst, media.
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 6 van 2016