Een model is het uiterlijk van een voortbrengsel, een gebruiksvoorwerp (2D of 3D), dat kan worden waargenomen door menselijke zintuigen. Hoewel ook een ongeregistreerd model gedurende een periode van 3 jaar wordt beschermd, wordt een model in beginsel door registratie beschermd. Een geregistreerd model biedt ruimere bescherming en heeft een maximale beschermingsduur van 25 jaar.
Als ik bijvoorbeeld een deurbel wil beschermen als model, dan bescherm ik de uiterlijke vormgeving ervan en niet de functie. De tekeningen van de deurbel worden geregistreerd. Ook letters of logo’s kunnen door modelrecht worden beschermd.
De drempel om voor modelrecht in aanmerking te komen is wat lager dan bij het auteursrecht. Een model hoeft geen product van creatieve inspanningen te zijn. Voor een geldig modelrecht geldt het criterium dat een model nieuw moet zijn en een eigen karakter moet hebben. Nieuw wil zeggen dat er niet al eerder identieke, of nagenoeg identieke modellen op de markt waren. Eigen karakter houdt in dat de ‘algemene indruk’ die het model wekt, verschilt van de algemene indruk die wordt gewekt door modellen die al op de markt waren. Je moet niet een déjà vu gevoel krijgen. Met een modelrecht kan worden voorkomen dat identieke en overeenstemmende modellen op de markt worden gebracht. Wat niet kan worden beschermd is de vormgeving die uitsluitend technisch bepaald is. In een serie uitspraken hebben verschillende rechters in Den Haag zich daarover gebogen.
Kabelblokken in de bouw
De eerste uitspraak betrof kabelblokken gebruikt in de bouw. Adinco bracht een kabelblok op de Markt dat als twee druppels water leek op het kabelblok van KOZ. KOZ accepteerde dat niet en wilde het kabelblok van Adinco van de markt halen op grond van haar modelrecht. Adinco wees op een eerder kabelblok van Formzeug, dat er bijna hetzelfde uitzag. Met andere woorden het kabelblok van KOZ was niet nieuw en had geen eigen karakter. Er waren wel verschillen tussen het kabelblok van KOZ en Formzeug, maar die verschillen waren allemaal technisch bepaald. Conclusie was dat de vormgever van het kabelblok van KOZ nagenoeg geen vormgevingsvrijheid had, want alle elementen van het kabelblok hadden een technische functie, of waren niet waarneembaar bij het gebruik. Dan ontbreekt een eigen karakter en is het modelrecht niet geldig. KOZ kon met haar modelrecht dan ook niet verbieden dat Adinco een overeenstemmend kabelblok op de markt bracht. De achterliggende gedachte hierbij is dat het modelrecht niet gebruikt mag worden om een technisch effect te monopoliseren.
Ligzak
Dan was er de zaak tussen de LAMZAC en de KAISR ligzak. De LAMZAC is een ligzak die door middel van luchtscheppen met lucht wordt gevuld. Voor een groot deel technische bepaald, maar belangrijke elementen van de ligzak waren niet technisch bepaald. Daar had de vormgever voldoende vormgevingsvrijheid, zodat het kopiëren van die elementen inbreuk maakte op het modelrecht op de LAMZAC. Met als gevolg dat de KAISR ligzak kon worden verboden.
SENZ paraplu
De laatste zaak was de zaak van de SENZ paraplu. Een al jarenlang razend populaire stormparaplu. Het model van de paraplu was geregistreerd. De Nederlandse paraplufabrikant Impliva, wilde ook een stormparaplu op de markt brengen. De rechter oordeelde dat de vormgeving van de SENZ paraplu grotendeels technisch is bepaald. Op de technische elementen kon SENZ geen monopolie claimen. Daar waar mogelijk had Impliva voor een andere vormgeving gekozen en de rechter kwam tot de conclusie dat de paraplu’s voldoende van elkaar afweken. In de uitspraken kwam ook naar voren dat het geen zin heeft een technisch bepaald element met een futiel of zinloos element te versieren om te proberen daar dan toch een eigen karakter aan te geven. Vertaald naar de ontwerppraktijk van architecten is het modelrecht een goed middel om de vormgeving van de voor een project ontworpen voorwerpen, of een onderdeel daarvan, te beschermen. Dit zou bijvoorbeeld een kast, een deurknop of ander meubilair kunnen zijn. Wanneer het voorwerp echter (nagenoeg) geheel technisch bepaald is, dan heeft het geen zin het te registreren.
Tekst: Ruby Nefkens, advocaat intellectueel eigendom, ICT, design, architectuur, kunst, media.
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 4 van 2016
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd