Architectenbureau Onix op zoek naar ideale school

Een vertrouwde, lichte omgeving, opgeruimde lokalen en plekken om je terug te trekken, een gezond binnenklimaat, buitenlokalen, een avontuurlijk schoolplein en bijzondere chillplekken. Een greep uit hoe leerlingen en leerkrachten hun ‘ideale’ school zien.

Er blijkt volgens experts ook veel te kunnen omdat het eigenlijk wel meevalt met alle regels voor scholenbouw. Dit alles en meer kwam naar voren tijdens de Gezond Verstand kringgesprekken die architectenbureau Onix organiseerde.

In de tentamenhal van het Zernikecollege in Groningen is het gezellig druk. Basisschoolleerlingen, middelbare scholieren, studenten en diverse onderwijsexperts lopen rond, eten een broodje en praten even bij, voordat de kringgesprekken van start gaan. Ze zijn er op uitnodiging van het Groningse architectenbureau Onix. “We willen de hoofdgebruikers zelf, de leerlingen, studenten en leerkrachten, ook aan het woord laten en niet alleen met experts erover spreken”, aldus architect Karlijn Toebast van Onix.

Basisschoolleerlingen
“Je wordt wakker en je gaat naar de ideale school. Wat valt dan op als je bij die school aankomt”, zo begint discussieleider Bernard Maarsingh met de leerlingen van basisschool de Kromme Akkers uit Garnwerd. “Warme kleuren en grote ramen voor licht en omdat het mooi is, maar wel met zonwering”, vindt een meisje. Haar buuman vult aan: “Een avontuurlijk schoolplein met veel speeltoestellen en een doolhof.” Binnen moet het vertrouwd en gezellig zijn met warme materialen.

De kinderen hebben een maquette gemaakt van hun ideale school. Opvallend is een groot overstek. “Een mooie plek voor drama, theater of handvaardigheid. En als het regent, ben je toch buiten, maar blijf je droog.” Ook willen ze graag een plek om zich terug te trekken. “Voor als je klaar bent met je werk, of als je je in de klas niet kunt concentreren. En een plek om in de pauze even rustig te lezen.”

Middelbare scholieren
De middelbare scholieren willen in hun ideale school vooral veel glas en hout. Ook voor hen moet de school een vertrouwde, ruimtelijke omgeving zijn met veel licht en mooie kleuren, maar niet alleen glas – “dat is weer minder vertrouwd” – en niet teveel kleuren in de lokalen. “Dat is te druk.” De scholieren willen voor de pauzes graag voldoende banken om te chillen, binnen en buiten, mits ze bijzonder zijn. “Niet van die simpele bankjes.” En ze willen graag brede gangen, zodat ze ruimte hebben als ze van ene les naar de andere moeten, eventueel zou dat ook buitenom kunnen.

De scholieren hechten aan de vertrouwde klaslokalen. “Dan ben je met je eigen klas. Dat is gezellig, je kunt je beter concentreren en beter met elkaar samenwerken, overleggen en dingen uitleggen dan in een grote open ruimte.” En dat laatste is belangrijk, zo weet een expert. “Uit onderzoek blijkt dat leerlingen meer leren van elkaar dan van een leraar. Wel moeten er goede plekken zijn voor scholieren die meer in de stilte willen werken.

Studenten
Bij de studenten is er meer discussie over hun opleidingsgebouw. Voor de een is de identiteit belangrijk. “Je kiest bewust voor een opleiding en dan is het inspirerend dat in je studieomgeving terug te vinden.” Voor de ander is juist die keuze van belang en de omgeving minder.

Ook verschilt het per opleiding of studenten vooral in grote, open ruimtes met elkaar werken, overleggen en elkaar ontmoeten, of in de daarvoor bestemde projectkamers. Wat de studenten bovenal willen zijn frisse ruimten. “Zorg voor ramen die open kunnen en een installatie die reageert op het CO2-gehalte.”

Experts
De experts zijn het erover eens dat het binnenklimaat gezond moet zijn en vooral beïnvloedbaar. Het moet onderdeel zijn van het integraal ontwerp. En bij de keuze moet niet worden uitgegaan van investeringskosten, maar op levensduurkosten. “Dat vraagt een andere manier van ontwerpen en financieren.”

Een duurzaam gebruik van materialen zonder chemische bestanddelen, draagt eveneens bij aan een goed klimaat en comfort. “Bovendien zijn de kosten van organische materialen aan het einde veel lager, omdat ze geschikt zijn voor hergebruik.”

Ook moet een school zo worden ontworpen dat de ruimtes flexibel zijn. “Geen vakgebied is zo aan verandering onderhevig dan het onderwijs. Daarnaast verschillen de klassen per jaar in grootte. Bovendien zijn er binnen een klas verschillende typen leerlingen, waaronder een toenemend aantal dat zich moeilijk kan concentreren. Voor ontwerpers ligt ook daar een uitdaging”, vindt een docent.

Voor de buitenruimte is het wenselijk deze zo te ontwerpen dat ze geschikt zijn voor zowel lessen als pauzes en buitenschoolse opvang.

School in omgeving
De school is onderdeel van het weefsel van een stad of dorp en mag geen eiland zijn in zijn omgeving. Het moet sociaal, functioneel en architectonisch kloppen. Daarvoor moeten partijen in een integraal proces zorgen, en een programma van eisen maken dat niet sec kijkt naar de onderwijsfunctie, maar ook naar de sociale functie. Creëer een overmaat voor flexibiliteit en multifunctionaliteit, zodat een schoolgebouw ook ’s avonds en in de weekenden kan worden benut. En ga de geldstromen zo genereren dat elke vijf jaar weer een aanpassing mogelijk is.

Kansen en regels
Algemeen wordt aangenomen dat er voor scholenbouw veel belemmerende regels en kaders zijn, waardoor er weinig ruimte overblijft voor creativiteit en functionaliteit.

Louk Heijnders, directeur Service Centrum Scholenbouw, geeft echter aan dat er eigenlijk geen kaders bestaan. “Geen wet die iets zegt over vierkante meters. Er zijn twintig jaar oude richtlijnen, waarnaar gemeenten grijpen, veelal vanuit gebrek aan eigen deskundigheid.”

De ondeskundigheid bij gemeenten en scholen is ook vaak de reden dat scholen niet krijgen wat ze willen. Dat dit niet hoeft, bewijst de Michaëlschool in Leeuwarden. De schoolleiding daarvan heeft een jaar nagedacht over hun ideale school. “En het lijkt erop dat ze krijgen wat ze willen”, aldus Onix, die het ontwerp heeft gemaakt.

Dat er vanuit een ander concept en invulling van een schoolgebouw veel mogelijk is, vertelt Bertolt Deams van adviesbureau RnR Group. Hij wijst naar de in aanbouw zijnde nieuwbouw van ROC Leiden, ontworpen door Rau Architecten. “Dat wordt een community college, waarin naast onderwijs ook een sportcentrum, supermarkt, restaurant, bank en een parkeergarage worden ondergebracht, waar de leerlingen hun vak ook in de praktijk kunnen leren. Zo blijft het gebouw continu ademen.”

En de financiering? Volgens Deams hoeft dat geen probleem te zijn, mits het concept klopt. “Vastgoedbeleggers zijn op zoek naar duurzame investeringen.”

Nominatie voor Onix
Onix is sinds tien jaar actief in het ontwerpen van scholen. De eerste was de Vensterschool, de eerste brede school in de vorm van een boomhut. Momenteel is in Leeuwarden de Michaelschool, een vrije school in aanbouw. Hierbij heeft Onix gekozen voor een ontworp zonder gangen, maar met een vloeiende ruimte tussen de lokalen en met binnen- en buitenlokalen.

Voor Onix is de relatie binnen/buiten belangrijk en die eenheid komt terug in hun ontwerpen. Dat geldt ook voor de School voor Praktijkonderwijs in Assen, die is genomineerd voor de BNA prijs Gebouw van het jaar 2010.