Afgelopen weekend opende het nieuwe muziekpaleis TivoliVredenburg in Utrecht haar deuren. Onderdeel van het openingsfestival was een Architectenestafette waaraan vijf architecten deelnamen, die samen het nieuwe theater hebben ontworpen: Achtereenvolgens kregen Patrick Fransen, Pieter Bannenberg, Jo Coenen, Thijs Asselbergs en Herman Hertzberger elk 15 minuten spreektijd in de ‘oude’ grote zaal, waarna men de nieuwe zalen kon bezichtigen. Stichting Archiprix organiseerde de estafette, in aansluiting op de prijsuitreiking eerder die middag.
Intieme hoekjes
Patrick Fransen (Architectuurstudio HH/NOAHH) beet de spits af en betoonde zich zeer verheugd over wat hij de dag ervoor had zien gebeuren: de bezoekers zijn niet in een cultureel gebouw maar in een stad, de mensen nemen het gebouw in bezit. Met Herman Hertzberger ontwierp hij de hoofdopzet, de pleinen en de schil van het gebouw, incorporeerde de oude grote zaal in het nieuwe complex en gaf vorm aan Hertz, de zaal voor kamermuziek, een warme ovale zaal, waar de afstand tussen publiek en artiesten klein is. Via een venster is daar visueel contact met het centrale plein mogelijk, en met schuifdeuren kan de artiest zelf bepalen hoeveel. En dat is een van de bedoelingen van het muziekcentrum: contact leggen tussen verschillende publieksgroepen, en mensen nieuwsgierig maken naar andere optredens. Fransen vertelde een anekdote over een gesprek in het oude Tivoli aan de Oudegracht, waar een meisje hem duidelijk maakte dat het nieuwe Tivoli nooit zo leuk kon worden als het oude. Waarom? De gang, waar ze tijdens concerten net zo veel tijd doorbracht als in de zaal, ontbrak. Een plek waar je met een of meer vrienden even afstand kon nemen van de menigte en de drukte. Dat knoopte Fransen in zijn oren en het nieuwe TivoliVredenburg heeft nu allerlei hoekjes en ruimtes rond de vijf zalen voor bezoekers. Het theater telt maar liefst 28 bars en er stroomt 20.000 liter bier door het gebouw.
NL Architects: doos met uitstulpingen
De volgende spreker was Pieter Bannenberg die met zijn kompanen van NL Architects Pandora heeft ontworpen, de cross-overzaal waar – de naam zegt het al – allerhande optredens en bijeenkomsten kunnen plaatsvinden. Het is een doos met uitstulpingen, met balkons en verkeersruimtes, en visuele en fysieke verbindingen naar de popzaal, Jazz-zaal, de stad en de hemel. Het lijkt een abstracte compositie, maar het is ontworpen volgens het adagium ‘Form follows function’. Vanuit een rechte doos is door toevoegen en uitsnijden op basis van functie de grillige vorm ontstaan. Hij paste slechts drie kleuren toe, wit aan de buitenkant, een lichtblauw voor de ruimtes rondom de zaal en donker paars voor de zaal en balkons. Over de kleurkeuze is lang gewikt en gewogen. Bannenberg toonde een foto van een optreden in de zaal de avond ervoor, van de kleuren en de vormen was niets te zien. Hij verzuchtte:‘Dit kan echt overal zijn!’.
Popzaal: functioneel maar gezellig
Daarna was het woord aan Jo Coenen die al in 1997-98 door Tivoli werd benaderd om mee te denken over de combinatie van een nieuw poppodium Tivoli met muziekcentrum Vredenburg. Later kwamen de andere drie zalen bij. Aanvankelijk was het een puzzel waarbij de ordening van publiekstromen centraal stond. Uiteindelijk werd het een ovaalvormige zaal met het podium aan de lange zijde, zodat de afstand tussen publiek en artiesten overal zo klein mogelijk is en de zichtlijnen goed en kort. Terwijl Jo met zijn bureau Jo Coenen & Co Architects zich eerst op de inpassing in het geheel en de vorm van de zaal bezighield, kwamen de mensen van Tivoli bezorgd langs: ‘Het moet wel gezellig worden’. Hoe maak je het gezellig? Coenen zag het in een mysterieuze sfeer die bereikt wordt met warme kleuren en een oosters patroon in de wandbekleding. En door de ronde vormen, die in één beweging de zaal omsluiten, doorlopend van balkon in bar. De intieme zaal, toch groot genoeg voor een publiek van 2.000, kreeg de toepasselijke naam Ronda.
Jazz kapel in de wolken van aTA
Ook Thijs Asselbergs wilde de afstand tussen publiek en musici zo klein mogelijk maken. Ooit trad hij zelf als zanger en pianist op (later brengt hij in de jazz-zaal “On the Sunny Side of the Street” ten gehore, zie filmpje hieronder) en ziet zichzelf als gebruikersdeskundige. De voorkeur ging uit naar een jazzkelder, dichtbij de mensen. De kelder is geheel nodig voor expeditie en andere functies en uiteindelijk is de jazz-zaal helemaal bovenin het gebouw gekomen, op de achtste tot de tiende verdieping en kreeg de naam Cloud Nine. Architectuurcentrale Thijs Asselbergs ontwierp drie strakke ruimtes met donkere hout vloeren en witte wanden, waarin de muzikanten en publiek zich kunnen uitleven. ‘Je voelt het ding schudden in zijn staalconstructie’. Het totale complex ziet hij als een muziekkathedraal, met zijn jazz-zaal Cloud Nine en de jazz-club als een soort kapellen en de workshopruimte als sacristie. Binnen dat totaal zaten alle architecten op basis van gelijkwaardigheid in het team, hij illustreerde dit met een schetsje van een roeiboot: ‘Het is alsof je samen in een roeiboot zit, maar Hertzberger heeft wel de regie. Waarbij je je overigens wel kunt afvragen: is de positie van Hertzberger nu de voor- of achterkant van het bootje?’.
Roerganger Hertzberger
Die vraag van Asselbergs mocht Herman Hertzberger zelf beantwoorden: ‘Ik zat aan het roer, de anderen moesten roeien.’ In dat bootje zat eerst hijzelf, Tivoli bracht Jo Coenen in en de SJU Thijs Asselbergs. Toen het programma verder uitbreidde in 2003, heeft hij er jong bloed bij gezocht, de jongens van NL Architects, en Patrick Fransen van zijn eigen Architectuurstudio HH. 36 jaar geleden stond Herman hier voor het eerst, met de bouw van het Muziekcentrum Vredenburg, en het doet hem deugd hier nu weer te staan. Op de vraag of hij het gebouw nu mooi vindt antwoordt hij: ‘Nou, ach….. Je moet naar de binnenkant kijken, niet naar de buitenkant.’ Om daar meteen aan toe te voegen: ‘Maar dat zeggen ze ook van vrouwen en dat gaat toch ook niet helemaal op.’ Die schil is wat groots en kil. Dat alle architecten daar per se door heen wilden steken, en dat Hertzberger daarvoor ook de ruimte gaf en zelf ook nam, is maar goed ook.
Prijsvraag rookruimtes
Vlak voor de opening van TivoliVredenburg zijn er door de organisatie toch nog rookruimtes geplaatst, om te voorkomen dat rokers rond het gebouw op straat gingen rondhangen. Standaard transparante doosjes zijn lukraak neergezet, zonder recht te doen aan de ruimtes waarin ze staan. Een doorn in het oog van Patrick Fransen (HH), die, na spoedoverleg met zijn opdrachtgever, als slot van de architectenestafette een prijsvraag aankondigt voor de deelnemers van Archiprix, om rookruimtes op maat te ontwerpen voor TivoliVredenburg. Net als de zalen moeten dit gebouwtjes in het gebouw worden. Stichting Archiprix was, uit monde van voorzitter Madeleine Maaskant, zeer blij met deze prijsvraag.
Lees ook eerder bericht over het Muziekpaleis.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Coenen,
evenement,
Hertzberger,
interieur,
jcau,
nieuwbouw,
NL Architects,
NOAHH,
prijsvraag,
tivoli,
transformatie,
Vredenburg