Op 21 januari 2022 verdedigde Erica Smeets-Klokgieters haar proefschrift ‘Hulde aan onze kranige architecte!’ De opkomst van de eerste vrouwelijke architecten van Nederland. Zij voerde haar promotieonderzoek uit aan de Universiteit van
Utrecht en concludeerde onder meer dat de uitoefening door vrouwen van het door mannen gedomineerde architectenvak verre van vanzelfsprekend was.
Smeets-Klokgieters richt zich in haar onderzoek op de 21 vrouwen die tussen 1917 en 1946 professioneel zijn opgeleid in het architectenvak. Dertien van hen doorliepen een succesvolle loopbaan. “Het is opmerkelijk dat de geschiedschrijving de meesten van deze vrouwelijke gediplomeerde architecten nooit eerder voor het voetlicht heeft gebracht,” aldus Smeets-Klokgieters.
Architect onaantrekkelijk vak voor vrouwen
Het Nederlands Dagblad schrijft Rimme Mastenbroek: ‘In de eerste helft van de twintigste eeuw werd het vrouwen ten zeerste afgeraden om architect te willen worden. Een vrouw die een steiger beklimt om de bouw te overzien? Ondenkbaar. Dat ruwe werkvolk aansturen: geen doen. Zelfs vrouwen onderling waren het daarover eens.”
Voor haar onderzoek doorzocht Smeets-Klokgieters tal van archieven, waarvan een deel nog nauwelijks eerder geraadpleegd of zelfs nog helemaal niet ontsloten was. Bijvoorbeeld het persoonlijke archief van Wil Jansen, ondergebracht in het Gemeentearchief Schiedam. Veel materiaal vond ze bij Het Nieuwe Instituut in Rotterdam, maar voor het werk van Riné Boerée voor de Genie ging ze ook op zoek bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie in Den Haag en het Geniemuseum in Vught. Bovendien bezocht ze familieleden van diverse vrouwelijke architecten en kreeg ze toestemming om persoonlijke archieven te raadplegen.
Voor- en tegenstanders
Een andere conclusie uit het rapport luidt dat alle 21 vrouwen werden gesteund door hun ouders. Zij waren voornamelijk afkomstig uit gegoede milieus maar zelf geen architect. De ouderlijke steun stond in schril contrast met wat de vrouwen binnen hun opleiding ervoeren: zowel de Technische Hogeschool (TH) in Delft als het Voortgezet Hooger Bouwkunst Onderricht (VHBO) in Amsterdam droeg uit dat vrouwen niet geacht werden de architectenopleiding te volgen.
Smeets-Klokgieters: “Een aantal hoogleraren van de TH gaf openlijk blijk van een antihouding jegens vrouwelijke studenten. Dat kwam onder meer tot uiting in de bejegening tijdens colleges en praktijklessen en de advisering over het al dan niet voortzetten van de studie.” Dat de studie aan de TH een aantal van de vrouwen zwaar viel, blijkt uit de studieduur die in sommige gevallen opliep tot meer dan het dubbele van de vijf jaar die ervoor stonden.
Beroepspraktijk in een mannenwereld
Slechts dertien professioneel opgeleide vrouwen maakten succesvol carrière als architecten. Wil Jansen was de enige onder hen die erin slaagde zelfstandig een eigen praktijk te voeren met een substantiële orderportefeuille. Vijf vrouwen werkten samen met hun echtgenoot op een eigen architectenbureau, en zeven vrouwen die ongehuwd bleven maakten carrière bij de overheid. De acht resterende vrouwen uit de onderzoeksgroep, allen bouwkundig ingenieur, oefenden hun beroep (nagenoeg) niet uit wegens huwelijk of omdat ze gewoon niet aan werk konden komen binnen hun vakgebied, zoals Grada Wolffensperger.
De samenwerkingsmodellen van de meeste architectenechtparen vertonen een verrassend geëmancipeerd beeld, stelt Smeets-Klokgieters vast: “Deze getrouwde vrouwelijke architecten leunden niet op de naam en faam van hun echtgenoot, maar waren zeer wel in staat om hun eigen loopbaan succesvol vorm te geven.”
Het volledige proefschrift is beschikbaar op de website van de Universiteit Utrecht.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
Erica Smeets - Klokgieters,
promotie,
Universiteit Utrecht,
vrouw