Cruiseschip

Appartementencomplex Amicitia, ontworpen door voormalig Rijksbouwmeester Jo Coenen, geeft bewoners het gevoel dat ze een luxe leven aan de Costa leiden. Maar het staat midden in het nuchtere Friese Leeuwarden.

In Amicitia is het prettig thuiskomen. Met je auto draai je vanaf de straat in de autolift en met een druk op de knop zoef je naar boven, naar het parkeerdek. Vervolgens stap je uit en kom je met de personenlift bij je eigen appartement of penthouse. De royale entree brengt je in een woonkamer als een balzaal, met wijds uitzicht over de binnenstad en de stadsgracht – het water weerspiegelt via de glazen gevels in het plafond. Je opent de luiken en de grote puien en stapt op het rondom doorlopende terrasbalkon, met ranke balustrades van glas. Tijd voor een glaasje.

Toch denken veel Leeuwarders met enige weemoed terug aan de tijd dat zij een borrel dronken in de oude Sociëteit Amicitia, die in 1840 haar deuren opende. Het neoclassicistische gebouw op de hoek van de Wirdumerdijk en de Nieuweweg, ontworpen door de stadsarchitect Thomas Romein, had alles waarnaar de Friese hoofdstad nu zo naarstig op zoek is. Het was met zijn witte gevels en torentje een markante verschijning, een gebouw met allure. En tegelijkertijd paste het door zijn gelede compositie en verfijnde detaillering bijzonder goed op zijn plek en in het stedelijk weefsel.

Nog altijd is men in Leeuwarden verbolgen over de sloop van de sociëteit, die later werd omgebouwd tot hotel. In 1968 werd het inmiddels leegstaande gebouw, nadat het enkele keren van eigenaar was gewisseld, afgebroken om plaats te maken voor het ‘nieuwe’ Amicitia, een bakstenen kantoorkolos gebouwd in de functionele traditie. Hoewel het vooral stedenbouwkundig een miskleun was, werd dit gebouw later bestempeld tot het lelijkste van de stad.Ook dit pand stond uiteindelijk jaren leeg, totdat in 2007 Jo Coenen van ontwikkelaar Elbava VOF uit Twello de opdracht kreeg om het onder handen te nemen. Het pand werd tot op het betonnen casco gestript en vervolgens opnieuw opgebouwd.

Transformatie binnenstad

Het ontwerp van Coenen staat niet op zichzelf. Een groot stuk van de binnenstad van Leeuwarden ging de afgelopen jaren op de schop. Zo werd het Provinciehuis grondig verbouwd door Soeters Van Eldonk Architecten. En direct naast Amicitia, aan de overzijde van de Wirdumerdijk, wordt momenteel de laatste hand gelegd aan het project Nieuw Zaailand, dat de transformatie van het Zaailand, het Ruiterskwartier en het Wilhelminaplein omvat. Doel is, zoals in alle steden die hun centrum vernieuwen, om meer publiek te trekken door een architectonisch aantrekkelijker, autovrij winkelgebied waar commerciële functies gemixt worden met wonen en cultuur. Onder het plein is een nieuwe, veel grotere parkeergarage gebouwd. De grijze tegels zijn vervangen door rode klinkerbestrating zoals die ook elders in de binnenstad te zien is. Een stuk van het oude jaren zeventig winkelcentrum is gesloopt om plaats te maken voor woonwinkelpanden in de ‘gezellige’, nostalgische stijl die we kennen van Soeters Van Eldonk Architecten. En als klapstuk is er het nieuwe Fries Museum (architect: Hubert Jan Henket), dat volgend jaar geopend zal worden.

Architectonische en stedenbouwkundige inpassing

Met zijn ontwerp sluit Coenen aan op deze nieuwe situatie. Door de plint van het gebouw licht te draaien ten opzichte van de bestaande bebouwingsgrens en een pergola voor de voorgevel te plaatsen wordt de tweelaagse onderbouw een vanzelfsprekend onderdeel van de winkelroute. Bovendien creëert de houten pergola een welkome buffer tussen het gebouw en de drukke rotonde daarvoor. Op de plint met winkels is een parkeerdek aangelegd, waar de bewoners van de negen appartementen en drie penthouses hun auto parkeren, uit het zicht van de straat. Dit dek, bereikbaar via de autolift, vormt tegelijkertijd de scheiding tussen plint en bovenbouw.

Tot zover toont Coenen zich de vakkundige stedenbouwer – denk aan zijn jarenlange betrokkenheid bij de centrumplannen voor Tilburg en Eindhoven – die in staat is om met architectuur problematische plekken in de stad te ‘repareren’. Maar bij het ontwerp van de rest van het gebouw lijkt het ego van de architect, de behoefte om een eigen signatuur af te geven, het te hebben gewonnen. Hoewel het complex gezien vanaf het Zaailand nog oogt als een transparant geheel, roept het aan de zijde van de Nieuweweg door de golvende gevels eerder associaties op met een cruiseschip of een hotel aan een mediterrane kust. Niet dat het geen prettige associaties zijn, maar enig verband met Leeuwarden en de omringende architectuur valt niet te ontdekken.

Misgegaan

Bezien vanuit het interieur werkt de vorm wel; op de enorme balkons, die ten opzichte van elkaar verspringen, genieten bewoners van zon, het stadspanorama én privacy. Die enorme terrassen (variërend tussen 43 en 149 m²) zijn, samen met het grote woonoppervlak (vanaf 156 m²) vermoedelijk de reden dat de appartementen, op een na, allemaal verkocht zijn. Ondanks de forse prijzen (vanaf 470.000 euro) en de crisis. Commercieel mag het project dus gerust een succes genoemd worden, al zijn er tijdens de bouw wel een paar dingen behoorlijk misgegaan. Zo hebben een aantal appartementen hun entree uiteindelijk niet aan de Nieuweweg (de zijde van de stadsgracht), maar aan de achterzijde (de rosse buurt) waar door de architect alleen een nooduitgang was voorzien. Ook zijn door de aannemer in plaats van de door Coenen bedachte houten luiken met beweegbare louvres, gesloten aluminium luiken geplaatst in de kleur oranje. Deze fouten kunnen de architect, die door zijn opdrachtgever niet betrokken werd bij de uitvoeringsfase, moeilijk aangerekend worden. Het gebrek aan gevoel voor deze plek wel. Het nieuwe Amicitia is ten opzichte van het kantoor dat er stond wellicht een verfraaiing, maar geen fundamentele verbetering. Menig Leeuwardernaar zal met weemoed blijven terugdenken aan de oude sociëteit.

Tekst: Kirsten Hannema
Fotografie: Rob de Jong SAPh