Presentatie Jaarboek 2010/2011

Afgelopen donderdag werd het Jaarboek Architectuur in Nederland gepresenteerd. Redacteur Samir Bantal liet tot de verbeelding sprekende beelden zien die de ruimte en de stad vanuit een heel ander oogpunt bezien. Die verbeelding zoekt de redactie ook in de projecten en architecten voor het Jaarboek.

De locatie van de presentatie op 21 april is de nieuwe bibliotheek in Almere van Meyer en Van Schooten architecten, een van de projecten in het Jaarboek. Jeroen van Schooten, die het eerste exemplaar overhandigd kreeg, gaf een korte toelichting op de lange en woelige ontstaansgeschiedenis van de bibliotheek. In de periode 2002-2010 wisselden wethouders, colleges en bibliotheekdirecteuren elkaar af en was de architect de enige constante partner in het proces. Een sterke positie, waarvan Meyer en Van Schooten goed gebruik hebben gemaakt, getuige het fraaie resultaat. Een positie overigens die in het Jaarboek zelf volgens redacteur JaapJan Berg in het essay “The architect has left the building“ uitgespeeld lijkt te zijn.

Voor de overhandiging van het eerste exemplaar nodigde Eelco van Welie, directeur van NAi publishers, Samir Bantal uit om namens de redactie toe te lichten hoe de selectie van projecten voor het boek tot stand was gekomen. In plaats daarvan toonde Bantal beelden die de essentie van architectuur moesten duiden, het creëren van ruimte met verbeelding. Zoals Slinkachu dat doet in zijn ensceneringen van miniatuurpoppetjes in de stad, of Christopher Nolan met de gedroomde stad in zijn film Inception. Beelden die de toeschouwer met nieuwe verwondering naar de omgeving doen kijken. Het Jaarboek bundelt de 30 – naar het oordeel van de redactie – beste architectonische ruimten met verbeelding. Projecten die overigens ook bijna allemaal zijn gepubliceerd in het blad ArchitectuurNL of op de gelijknamige website.

Architect in moeilijke tijden
Na de toelichting van Samir, die weinig over het selectieproces prijsgaf, werd het podium beklommen door vier jonge architecten (in leeftijd variërend van 39 tot 50 jaar!), die met projecten in het jaarboek staan. Peer Glandorff (Fact) , Marnix van der Meer (Zecc), Haiko Meijer (Onix) en Dirk Jan van Wieringhen Borski (BNB) werden gevraagd naar hoe ze zich in deze moeilijke tijden onderscheiden, of ze zich een pionier voelden en waarin hun vernuft zit. Zowel Marnix als Dirk Jan waren bij de projecten in het jaarboek ook als opdrachtgever betrokken. Het gelijktijdig werken aan dergelijke kleinschalige experimenten enerzijds en aan grootschalige projecten anderzijds werkt goed, die twee versterken elkaar juist, aldus Marnix. Voor hem zit het vernuft in slimme oplossingen voor herbestemming en dubbelgebruik van bestaande gebouwen. Het vernuft van Dirk Jan zit vooral in zijn vakmanschap en ondernemerschap. Peer Glandorff ziet zichzelf geheel niet als pionier, hij gaat gewoon zijn eigen weg. Zijn vernuft zit hem in zoveel mogelijk gedaan te krijgen voor zo min mogelijk geld, waarbij hij let op zowel de bouw- als onderhoudskosten. Haiko Meijer pioniert in zijn experimenten waarin hij met groepen samen bouwt. Die experimenten leveren nieuwe inzichten die hij weer in echte bouwprojecten verwerkt. De multifunctionele schoorsteen is een recent voorbeeld hiervan.

Peer Glandorff, Haiko Meijer, Marnix van der Meer, Dirk jan van Wieringhn Borski

Het Jaarboek
In het Jaarboek is de jongste generatie architecten nauwelijks te vinden: alleen MoedersheimMoonen met het sportgebouw Zestienhoven.
Het Jaarboek volgt het al jaren beproefde format. De projecten vormen het hart van het boek. Uit ruim 400 ingezonden projecten heeft de redactie er 60 bezocht. De 30 afvallers staan architectloos op twee pagina’s samengeperst, terwijl de verkozen 30 projecten elk vier pagina’s zijn toebedeeld met veel fraaie foto’s, helaas zonder bijschriften. De projecten variëren van klein (kubusatelier in Veendam van Onix 36 m2) tot groot (NHL Hogeschool Leeuwarden van Hertzberger 42.000 m2), van hergebruik (Politieacademie Apeldoorn van PRO, Lichttoren Eindhoven van AWG, Glasmuseum Leerdam van SLA en het zwarte huis in Utrecht van Bakers) en renovatie (Dillenburg Leidschendam van Heren 5, Rechtbank Haarlem van Bakers en de Zwarte Parel in Rotterdam van Zecc) tot nieuwbouw (het overgrote deel met 23 projecten). Ook qua functie biedt het boek een breed scala aan projecten: onderwijsgebouwen, een bibliotheek, een gemeentehuis, een rechtbank, twee sportvoorzieningen, een synagoge, een hotel, een ateliercomplex, een museum, kantoorgebouwen, huizen en woningcomplexen.

Eelco van Welie, Jeroen van Schooten en Chris Wiersma (directeur van de nieuwe bibliotheek Almere)

De keuze van het Intell hotel in Zaandam van WAM architecten voor de omslag is duidelijk gemaakt vanuit marketing oogpunt: het fotogenieke gebouw is gevat in een sterk en pakkend beeld dat opvalt in de boekwinkel of op de website. En het is controversieel. Maar de redactie zou ongetwijfeld een ander project op de cover hebben verkozen als beste gebouw van het jaar.
Verder biedt het boek de vaste rubrieken als een overzicht van het nieuws per maand, personalia, publicaties en evenementen in 2010, een inleiding, essays en opvallend veel advertenties. De inleiding heeft als titel “Pas op de plaats” en is zo een logisch vervolg op de inleiding uit het vorige jaarboek “Storm voor de stilte”. De stilte in de architectuur is nu toch echt ingetreden, sombert de redactie. Het architectuurklimaat verslechtert, de centrale overheid trekt zich terug en een architectuurbeleid ontbreekt, de woningmarkt zit op slot, leegstand van kantoor- en bedrijfsgebouwen en bevolkingskrimp leiden tot bouwstops en bouwbedrijven en architectenbureaus gaan failliet.

De essays gaan over nieuwe vormen van gebiedsontwikkeling, waarbij eindgebruikers een grotere rol spelen; over oplossingen voor leegstandsproblemen in Rotterdam en parallellen met Detroit; over de verandering in de rol van de architect opgetekend bij diverse architectuurdebatten in 2010. De algemene toonzetting van deze beschouwingen is pessimistisch, met uitzondering van het laatste essay, dat gaat over de vormgeving en detaillering van bijzondere trappen in de verkozen 30 projecten. Alleen dit essay gaat echt over architectuur en legt een duidelijke link met de projecten, de andere drie lijken er geheel los van te staan. Bij de projecten zelf beperkt de redactie zich tot een korte zakelijke omschrijving.

Architectuur in Nederland
Jaarboek 2010/11
Samir Bantal, JaapJan Berg, Kees van der Hoeven, Anne Luijten
www.naipublishers.nl
Nederlands/Engelse editie
ISBN 978 90 5662 806 2
€ 39,50