Renovatie en uitbreiding Station Amsterdam Amstel

Het Station Amsterdam Amstel dateert uit 1939 en is een ontwerp van de architecten Schelling en Leupen en stedenbouwkundige Van Eesteren. Het rijksmonument werd gezien als het meesterwerk van Schelling, die van grote invloed is geweest op de twintigste-eeuwse spoorarchitectuur. De renovatie en uitbreiding van het station zijn gericht op herstel van de monumentale waarden en het aanpassen van het station aan het groeiende aantal reizigers. Het ontwerp van het vernieuwde station is van architectenbureau Office Winhov, in samenwerking met Gottlieb Paludan Architects. Op 28 oktober wordt het station feestelijk geopend.

Het oorspronkelijke functionalistische idee van de ‘geoptimaliseerde vervoersmachine’ is daarbij een waardevol en nog steeds actueel uitgangspunt voor het ontwerp van de renovatie. Na de afronding van de renovatie van de historische oostzijde zullen in de komende jaren nog diverse aanpassingen plaatsvinden in het reizigersdomein. Op termijn zal het station voorzien worden van een nieuwe stationshal aan de westzijde.

Verfijnde baksteen, staal en natuursteen

Het Amstelstation begon als werkverschaffingsproject in de crisisjaren. Die idealistische oorsprong is nog altijd zichtbaar in de centrale hal, waar twee onlangs gerestaureerde sociaal-realistische wandschilderingen van Peter Alma de democratische kracht, de romantiek en de dynamiek van de spoorwegen verbeelden. Dankzij de bijzondere combinatie van een aan de industrie gerelateerd functionalisme en een bijzonder materialenpalet – onder meer verfijnde baksteen, staal en natuursteen – was dit gebouw zijn tijd ver vooruit.

Het gebouw bleef indrukwekkend tot ver in de 21ste eeuw, maar de grandeur verwaterde in de loop der tijd: vele grote en kleine interventies hadden geleid tot afgebroken zichtlijnen, verrommeling en het verlies van de ruimtelijke sequentie: de oorspronkelijke kleuren werden overgeschilderd en eigentijdse eisen aan de vervoersmachine werden ad hoc en met weinig gevoel voor de oorspronkelijke kwaliteiten ingepast. Het station functioneerde niet meer zoals het ooit bedoeld was.

Rol van architect

Bij zo’n project is het de rol van de architect om onzichtbaar te zijn. Het gaat in essentie over het herstel van de monumentale kwaliteiten en elementen en het tegelijk zorgvuldig inpassen van comfortverbetering en nieuwe functies die aan de verwachtingen van de reizigers voldoen. Dat vraagt om een zeer terughoudende aanpak, waarbij nieuwe toevoegingen ontworpen worden binnen het historische, ruimtelijke en vormgevingsidee van het bestaande gebouw. Het is verder bouwen met de historische gereedschapskist die door Schelling en Leupen is aangereikt.

Bijzondere samenwerkingen

Net als de oorspronkelijke bouw kende de renovatie bijzondere samenwerkingen. Bij het project waren onder meer ProRail, de NS en de Gemeente Amsterdam betrokken. Office Winhov bracht ook de expertise in van Gottlieb Paludan Architects, bekend van projecten als het Nørreport Station en het Centraal Station in Kopenhagen. De verbindingen tussen de verschillende vormen van vervoer werden aangepakt, en ook met de directe omgeving en de snel veranderende stad die er inmiddels omheen ontstaan was, moest het Amstelstation een hernieuwde verbinding aangaan.

Renovatie historische vertrekhal, overkapping busstation, herinrichting voorplein en uitbreiding fietsenstalling

Anders dan bij projecten met één specifieke opleverdatum bestond de renovatie uit een serie discrete interventies: vanaf de reconstructie van de historische overkapping van het busstation, via de uitbreiding van de fietsenstalling, naar de herinrichting van het voorplein en uiteindelijk de renovatie van de historische vertrekhal.

Transformatie die zich stap voor stap voltrekt

‘Ik vergelijk ons werk als stationsarchitect vaak met tuinieren. Het gaat over de verantwoordelijkheid nemen om ergens langere tijd voor te zorgen. Een transformatie die zich stap voor stap voltrekt. Voor ons was dit een unieke ervaring,’ zegt Office Winhov-partner Jan Peter Wingender. ‘Dit proces helpt ook om een antwoord te formuleren op de grotere vraag hoe we moeten omgaan met bestaande, historische gebouwen in een dynamische, snel veranderende omgeving. Bij het uitstippelen van de toekomst van deze gebouwen is adaptief hergebruik een sterk uitgangspunt. Het is een volwaardige architectonische opgave, die van de architect een andere aanpak en houding vergt.’

Met de opening van de historische hal is de eerste serie ingrepen in het station gereed. In de volgende fase komen aanpassingen aan de reizigerstunnel en de toegangen naar de perrons aan bod. Als laatste zal aan de westkant van het station een nieuwe hal worden gerealiseerd, waarmee Station Amsterdam Amstel een eigen, herkenbaar gezicht krijgt.

Projectgegevens

Renovatie en uitbreiding van het rijksmonument Station Amsterdam Amstel
Adres: Julianaplein Amsterdam
Opdrachtgever: ProRail, NS stations, Gemeente Amsterdam
Ontwerp: Office Winhov in samenwerking met Gottlieb Paludan Architects (DK)
Restauratie muurschildering: Davique Sierschilderwerken (Jojanneke Post)
Fotografie: Lucas Hardonk, Wijnanda Duits, Jean-Pierre Jans, Stefan Mülle