Tanken in stijl, ontwerp Knevel Architecten

Tankstations zijn decennialang stiefmoederlijk behandeld. Voor goedkoop en efficiënt was meer aandacht dan voor een esthetisch verantwoord ontwerp. Ooit was dat wel anders. Beroemdheden als Jean Prouvé en Frank Lloyd Wright, maar ook onze eigen Willem Dudok drukten hun stempel op de vorm van benzinestations. Recentelijk trad Benjamin Robichon van Knevel Architecten met een tankstation vlakbij de Afsluitdijk in Den Oever in de voetsporen van zijn illustere voorgangers.

Knevel Architecten uit Amsterdam werd gevraagd een Masterplan te ontwikkelen voor de Historische Havens Den Oever. Bij de visie die Knevel Architecten op papier zette, werden ook de oude dorpskern en de periferie betrokken. Onderdeel van de opdracht was een duurzaam tankstation met architectonische kwaliteit en bijbehorend programma te ontwerpen voor Avia Marees. Het tankstation ligt op een prominente locatie op het bedrijventerrein tussen provinciale weg N99 en de toegangsweg naar het dorp. Vanwege de potentie van de regio is een ordening geïntroduceerd die de wekelijkse of zelfs dagelijkse gewoonte van het tanken vermengt met bezoek aan de tankshop, carwash, (vis-) winkel en kantoorruimte.

Grote namen

Op de vraag of een tankstation een tweederangs ontwerpopdracht is, zegt projectarchitect Benjamin Robichon dat de opdracht van Avia Marees weliswaar het eerste tankstation van zijn hand is, maar dat in het verleden grote namen zich verbonden aan oliemaatschappijen. Mies van der Rohe en Dudok ontwierpen tankstations voor Esso, maar ook Albert Frey, Arne Jacobsen, Jean Prouvé en Frank Lloyd Wright verdiepten zich in de vraag van welke architectonische kwaliteiten ze aan een tankstation konden meegeven. Met zijn illustere voorgangers wil Robichon zich niet direct vergelijken, maar de vraag een tankstation te ontwerpen is beslist niets om je voor te schamen.

En passant wijst hij op België waar men de concessieverlening van de tankstations aan de snelwegen zo geregeld heeft dat de partij die de vergunning wil krijgen om het tankstation voor een bepaalde periode te exploiteren naast een goed bod, ook een bijzonder ontwerp moet aanleveren en voorstellen moet doen om duurzaam te bouwen. Daarbij wordt volgens Robichon architectonisch alles uit de kast gehaald om de opdracht binnen te halen. Nederland kwam er op dat gebied erg bekaaid vanaf de laatste jaren. Tankstations leken uit de gratie. Bij het ontwerp stonden goedkoop, zakelijk en efficiënt voorop. Om de vorm leek niemand zich druk te maken. Het tankstation in Den Oever is dus een stap in de goede richting.

Inspiratiebron

Gevraagd naar wat hem inspireerde toen hij nadacht over welke vorm hij het tankstation wilde geven, blijft Robichon het antwoord schuldig. Een inspiratiebron past niet zo bij zijn manier van werken. ‘Ik begin bij voorkeur niet met een poëtisch of romantisch gegeven, maar met feiten. De basis van mijn ontwerp is een goede plattegrond. In het geval van het tankstation was dat een ondubbelzinnige lay-out die optimale manoeuvreerruimte biedt aan de af- en aanrijdende auto’s. Pas toen dat op papier stond, kon ik er een huid omheen vouwen die de uiteindelijke vorm zou bepalen.’

De envelop is door Robichon ontworpen als een gelaagde gevel, met gekleurde beplating en houten delen. Die opbouw maakte het mogelijk reliëf aan te brengen en de voor Avia kenmerkende rode bedrijfskleur er op een subtiele manier door te laten schemeren. Volgens de architect is er bij bepaalde weersomstandigheden zelfs sprake van een mystiek spel van schaduw en licht tussen het rood en vergrijsde hout.

Overigens is de hoofddraagconstructie opgebouwd uit kruislings gelamineerde houten wanden en houten ribbenvloeren. Voordeel van deze geprefabriceerde elementen is de relatief korte bouwtijd. Daarnaast geven ze het interieur een bijzondere uitstraling. Voor de isolatie viel de keuze op vlas, een natuurlijk en vernieuwbaar product. Met zijn houten draagconstructie, isolatiemateriaal en hoogwaardige installaties, realiseerde Robichon een CO₂-neutraal tankstation met een ontwerp dat de aandacht trekt.

Gevoelsactie

Het commerciële succes van een tankstation wordt volgens hem in hoge mate bepaald door vorm en zichtbaarheid. ‘Tanken is voor de meeste mensen een gevoelsactie. Een passerende automobilist beslist in een split-second of hij stopt of doorrijdt. De vorm moet dus nadrukkelijk tot stoppen verleiden. En dan heb ik het over de onderlinge samenhang tussen luifel, shop, de tankeilanden en de borden met prijzen per liter. Als je daar één expressief, samenhangend geheel van weet te maken dat de automobilist het gevoel geeft dat je hem gastvrij ontvangt, dan wordt tanken een prettige gebeurtenis.’ Knevel Architecten lijkt in zijn opdracht geslaagd. Sinds de opening in september 2012 heeft Avia Marees over klandizie aan de Afsluitdijk niet te klagen. Het ontwerp van Robichon (b)lijkt te verleiden.

Tekst Peter de Winter Fotografie John Lewis Marshall