‘Maak een Hollands gebouw’, zo luidde in 2015 de vraag van de Russische projectontwikkelaar Krost aan Team Paul De Vroom + Sputnik, voor het ontwerp van twee woontorens in Moskou. De architecten vonden inspiratie in de Amsterdamse School, die ze het meest verwant achtten aan de Russische ziel. Zomer 2018 wordt Dutch House, zoals het project gedoopt is, opgeleverd en dit jaar start de bouw van meer projecten ontworpen door Team Paul De Vroom + Sputnik in Moskou. Hoe krijg je als Nederlandse architect zo’n opdracht in Moskou? En hoe zijn de ervaringen?
Waarom kwam projectontwikkelaar Krost bij Team Paul De Vroom + Sputnik met de vraag een Hollands woongebouw te ontwerpen voor een locatie in Moskou? Daar gaat een lange geschiedenis aan vooraf. Paul de Vroom bouwt sinds de jaren 90 een netwerk op in Russische academische kringen door het geven van lezingen en workshops aan universiteiten in Samara, Moskou en Nizjni Novgorod. Ook zijn rol in de tentoonstelling en documentaire over de Russische architect Konstantin Melnikow in 1999 vergroot zijn bekendheid in Moskou.
Buitenlandse architecten aantrekken
Via die academische kringen komt hij in contact met Alexei Dobashin, oprichter en CEO van Krost, van oorsprong een aannemersbedrijf. Vanaf ca 2000 wil Krost ook zelf projecten gaan ontwikkelen en gaat op zoek naar geschikte architecten. Hij wil buitenlandse architecten aantrekken die internationaal werken. In Nederland zoekt hij contact met Paul de Vroom, die toen nog partner was in het Rotterdamse architectenbureau DKV, en enige tijd later ook met Rem Koolhaas en Adriaan Geuze. In eerste instantie krijgt Paul de Vroom opdrachten voor stedenbouwkundige ontwerpen van nieuwe woonwijken in Moskou, gevolgd door opdrachten voor het architectonisch ontwerp van diverse woongebouwen.
Samenwerking met Sputnik
Krost wil zijn eigen Russische architecten onderbrengen op het bureau van DKV in Rotterdam, om daar aan de Moskouse projecten te werken, maar dat idee lijkt DKV niet productief. Het contact tussen De Vroom en Krost is daarna enige tijd verbroken, maar dan klopt Krost weer aan bij DKV. Krost heeft een eigen architectenbureau opgericht, A-projekt, dat in Moskou werkt aan de projecten van Krost. DKV gaat met A-projekt samenwerken en realiseert diverse grote woningbouwprojecten. Na het faillissement van DKV in 2013, neemt Paul de Vroom de lopende Russische projecten over. Hij gaat samenwerken met architectenbureau Sputnik.
In 2014 wordt de Vroom uitgenodigd voor een besloten prijsvraag voor woningbouw in Moskou door ontwikkelaar PIK-Group. Het gaat om 860 appartementen en voorzieningen aan de westkant van de stad op een prominente plek aan de kruising van Yartsevskaya en Rublevskoye. Dit ontwerp maakt Paul de Vroom samen met Henk Bultstra en Bert Karel Deuten van architectenbureau Sputnik. In hun ontwerpstrategie gaan zij uit van het volledig toegestane bouwvolume, aan vier zijden rond een patio en snijden daar aan de zuidkant twee wigvormen uit om te garanderen dat elk appartement minimaal 2 uur zon per dag krijgt, de standaard norm in Moskou. Het ontwerp wint de tweede prijs, de eerste prijs gaat naar de Architekten Cie en hun project Van der Park wordt later dit jaar opgeleverd.
Team Paul de Vroom + Sputnik (TPDVSP)
Desalniettemin verloopt in dit project de samenwerking tussen de Vroom, Bultstra en Deuten dermate goed, dat ze sindsdien elk project samen doen. Ze hebben alle drie een voorliefde om met typen en modellen te ontwerpen en hun ervaring en kwaliteiten vullen elkaar uitstekend aan. In 2016 fuseren beide bureaus tot Team Paul de Vroom + Sputnik (TPDVSP). Met een team van acht mensen werkt het bureau vanuit Rotterdam vooral aan stedenbouwkundige en woningbouwprojecten, niet alleen in Moskou, maar ook in Nederland en Indonesië. De Moskouse ontwerpen zijn meestal in opdracht van Krost, maar ook andere ontwikkelaars weten het bureau te vinden, zoals de reeds vermelde PIK-Group in 2014 en PSN-Group in 2017.
Dutch House in Moskou
In 2015 wordt TPDVSP uitgenodigd een ontwerp te maken voor een project met 360 appartementen in twee woontorens met parkeergarage in Moskou. De Vroom licht het ontwerp toe: ‘De vraagstelling van opdrachtgever Krost was: maak een Hollands gebouw. Als antwoord hierop zochten wij inspiratie in de Amsterdamse School, omdat wij denken dat deze stroming veel verwantschap heeft met de Russische ziel. De vormgeving, materialisatie en detaillering kan gezien worden als een referentie aan de architectonische principes van de Amsterdamse School, maar dan wel heel duidelijk als een hedendaagse interpretatie hiervan.’ Dit is goed terug te vinden in de plastische gevels met ronde erkers en de detaillering van het metselwerk. Bultstra vult aan: ‘Aanvankelijk dachten we aan ronde balkons, maar aangezien in Rusland balkons vaak door de bewoners zelf dichtgezet worden, met een rommelig resultaat, hebben we ze omgevormd tot erkers, die zijn dichtgezet met rond glas.’
Bijzondere baksteenoplossing
‘Bijzonder detail is het metselwerk aan de onderzijde van de erkers. Dat is het mooie van het werken met een opdrachtgever die ook de uitvoering doet. Waar veel opdrachtgevers problemen zien, denkt Krost heel praktisch mee met het vinden van nieuwe technische oplossingen. De bakstenen onder de erkers hebben inkepingen en zijn geschoven op stalen T-profielen, die zitten zo vast als een huis.’
Zaagtand in de gevel
Dankzij de hoofdopzet met een zaagtand in de gevel – deze vorm had De Vroom al bij DKV bedacht voor twee woontorens in Navaya Skhodyna – vangen de appartementen meer zonlicht. De bouw verliep overigens niet gelijk vlekkeloos. De bouwer had een proefstuk – van wel vier verdiepingen – gemaakt voor het metselwerk, waarbij de stenen niet goed uitkwamen op de hoeken en bij vensters. En dat terwijl de architecten alle stenen op koppenmaat hadden uitgetekend. De oorzaak lag in het feit dat Krost de prefab betonnen binnenspouwbladen al had geproduceerd, voordat de definitieve steenkeuze had plaatsgevonden. De drie heren werden toen ingevlogen vanuit Rotterdam om met de metselaars te overleggen. ‘Gelukkig begrepen ze hoe het beter uitgevoerd kon worden. Krost was wel bekend met de Amsterdamse School, omdat enige tijd daarvoor op ons advies een delegatie van Krost langs de gebouwen van de Amsterdamse School gegaan. Daar hebben ze de vormentaal en het mooie metselwerk met eigen ogen kunnen aanschouwen. We gingen in Moskou met de hoofdmetselaars in overleg, dat ging uitstekend. Daarna is prima werk geleverd.’ Om te voorkomen dat aircobakken de gevel ontsieren is de airconditioning centraal geregeld in het complex.
Tolken
Bij overleg met de opdrachtgever en uitvoerders zijn altijd tolken aanwezig. Bultstra: ‘De meeste jongere medewerkers spreken Engels, maar het is niet de voertaal. Iedereen aan tafel moet goed kunnen begrijpen wat er besproken wordt. Zelf hebben wij een Russisch sprekende architect in dienst, die oorspronkelijk uit Oekraïne komt, dat is zeer bevorderlijk voor de communicatie, want zij kan ons ook de subtiliteiten uitleggen, die de tolk niet vertaalt. Andersom merken we dat onze toelichting soms wel heel summier wordt vertaald. Maar dat laten we niet aanvullen door onze architect, we moeten niet de eigenwijze Nederlanders uithangen, daar zijn ze niet van gediend.’ De Vroom vult aan: ‘Ik wil altijd graag met Alexei Dobashin, de grote baas, aan tafel, want hij is degene die uiteindelijk de besluiten neemt. De omgang met onze Russische partners is een spel tussen meegaandheid waar het kan en standvastigheid waar het moet.’
Ontwerpaanpak aangepast aan Russische praktijk
Ook heeft De Vroom zijn ontwerpaanpak aangepast aan de Russische praktijk. ‘Was het vroeger zo dat ik drie modellen naast elkaar presenteerde, om de opdrachtgever meer mogelijkheden te geven, nu beperken we ons tot één model. Anders wordt dit geïnterpreteerd als een blijk van twijfelachtigheid of onzekerheid.’ Begrijpt De Vroom na al die jaren contacten met Rusland zelf de taal niet een beetje? ‘Nee, de workshops en cursussen heb ik altijd in het Engels gegeven, en gesprekken met Russische opdrachtgevers en collega’s gingen ook altijd in het Engels via tolken. Mijn kennis van het Russisch beperkt zich helaas tot enkele woorden.’ Waren de werkbezoeken naar Rusland in het verleden zo beperkt mogelijk, tegenwoordig worden de architecten van TPDVSP vaker uitgenodigd voor overleg op locatie met opdrachtgevers en uitvoerders. Beide partijen zien hiervan de voordelen. Andersom ontvangt TPDVSP ook regelmatig de Russische partners in Rotterdam.
Moscow Renovation Program
Het Moscow Renovation Program wil de renovatie van buurten met vijflaagse strokenbouw, de zogenaamde Chroesjtsjovbouw (gebouwd in de periode dat Nikita Chroesjtsjov Sovjetleider was 1953-1964) grootschalig aanpakken. De sloop en vervanging van die appartementengebouwen gebeurt tot nu toe zeer gefragmenteerd. Daardoor is de ruimte rond de nieuwe woontorens rommelig, of er staan hekken omheen. Vorig jaar schreef de Architectural Council van Moskou, een soort Welstand onder leiding van stadsarchitect Sergej Kuznetsov, een prijsvraag uit voor de aanpak van vijf grote gebieden in de stad met Chroesjtsjov-blokken.
In januari 2018 zijn voor de tweede ronde van de prijsvraag voor elk van de vijf gebieden vier teams uitgenodigd. TPDVSP werd uitgenodigd om in een team met ontwikkelaar/aannemer Krost en architectenbureaus A-projekt en Carlo Ratti een plan te maken voor de stedelijke vernieuwing van vier buurten in het Khoroshevo-Mnevniki District in Moskou West. Het plan omvat behalve nieuwe woningbouw ook culturele voorzieningen en er is veel ruimte voor groen. Vooral voor het ontwerp van de openbare ruimte en langzaamverkeerroutes is TPDVSP bij het project betrokken. De uitslag wordt in de zomer verwacht.
In vervolg op dit project heeft TPDVSP op een open oproep van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in maart 2018 een projectplan ingediend voor de stedelijke vernieuwing van district 82 in Moskou, waarbij collaboratieve placemaking een belangrijk instrument is. Ze willen, samen met hun projectpartner Krost, de sociale cohesie in de buurt op de agenda zetten in Moskou.
Bewonersparticipatie
Deuten: ‘We willen graag de bewoners betrekken bij de herontwikkeling van woonwijken. Het is nu zo dat veel Moskovieten hun eigen paleisjes hebben gecreëerd, beschermd door voordeuren die ogen als dikke kluisdeuren. Daarbuiten is de jungle, de portieken en buitenruimten zijn zwaar verwaarloosd en absoluut geen verblijfsruimte. Toch kom je bij de oudere wijken wel gemeenschappelijke ruimten rondom de woongebouwen tegen, die wel functioneren, de mensen hebben blijkbaar toch behoefte aan gemeenschappelijke activiteiten.’ Bij de sloop en vervanging van de Chroesjtsjov-blokken is er geen inspraak. De bewoners verzetten zich tegen verhuizing, worden slecht geïnformeerd en vrezen dat de groene ruimten zullen verdwijnen.
Inclusieve stedenbouw
‘De stedenbouw is van oudsher top-down geregeld en inclusieve bottom-up stedenbouw staat nog in de kinderschoenen. Wij willen met onze ervaring in inclusieve stedenbouw in Nederland helpen om de renovatie van woonwijken in Moskou te verbeteren. Er zitten ook veel voordelen aan de top-down ontwikkeling, zoals daadkracht, tempo en ambitie. We proberen een goede middenweg te vinden tussen top-down en bottom-up. We leren van elkaar.’
Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 2 van 2018
Schrijf je in voor de nieuwsbrief
Ontvang iedere week het laatste nieuws en informatie op het gebied van architectuur in uw mailbox.
Gerelateerd
Tags:
baksteen,
Moskou,
Paul de Vroom,
Sputnik