Onderwijsmuseum De Holland

Sybold van Ravesteyn ontwierp het gebouw in 1939 als kantoor voor verzekeringsmaatschappij De Holland. In 1988 kwam er een supermarkt in en werden zowel interieur als exterieur ernstig aangetast. Sinds afgelopen zomer is De Holland in Dordrecht het nieuwe onderkomen van het Onderwijsmuseum. Daarvoor blijkt het na een respectvolle restauratie en transformatie door Bierman Henket Architecten uitstekend geschikt.

Architect Janneke Bierman omschrijft De Holland als ‘een taartje’: een brede, rijk gedecoreerde basis met een kleinere halfronde, ook versierde opbouw, als laag erboven. Daar weer bovenop stond in het oorspronkelijke ontwerp een schoorsteen met een ring van letters eromheen, als uithangbord en blikvanger. ‘Die schoorsteen moet er nog op, dat is echt de spreekwoordelijke kers.’ Bierman Henket Architecten verwierf als restauratiearchitect onder meer naam en faam als hoeders van het modernistisch erfgoed. De barokke stijl van Van Ravesteyn is wel even wat anders, erkent Bierman en het is voor het eerst dat het bureau met een ontwerp van hem aan de slag ging. ‘Dit is vrolijke architectuur, heel rijk gedecoreerd en in die zin afwijkend van het modernisme. Maar Van Ravesteyn gebruikte wel moderne bouwtechnieken, bouwde in beton en met stalen kozijnen.’

Nieuw interieur

Vooral door de verbouw tot supermarkt in 1988 werd het oorspronkelijke ontwerp van De Holland totaal verknald. Aan de zijkanten kwamen nieuwe aanbouwen, de kelder werd parkeergarage, ornamenten verdwenen en het originele interieur werd er helemaal uit gesloopt. Hoe het kantoor er ooit uit had gezien, was wel bekend. Bierman: ‘Dat is dan weer het voordeel van een 20e eeuws monument: er was al fotografi e.’ Ook waren er nog veel originele bouwtekeningen en schetsen in archieven terug te vinden. Het interieur van De Holland kenmerkte zich door een grote open kantoorvloer, met links en rechts kamers voor de directie. Die ruimtelijkheid werd het uitgangspunt voor de nieuwe indeling. De museumdirectie kon zich daar ook goed in vinden. Ook ingericht met een veelheid aan tentoongestelde objecten, heeft de ruimte daarom nog steeds een open karakter.

Transparantie en daglicht  

Om meer tentoonstellingsvloer te creëren werd de kelder uitgediept, het leverde een verdiepingshoogte op van 3.00 meter. Er kwam een grote vide in de vloer van de bel-etage, zodat er beneden nu meer daglicht is. Het Nationaal Onderwijsmuseum heeft nu 1000 m2 tentoonstellingsruimte. Links en rechts naast de monumentale entree op de bel-etage, kwamen een nieuwe educatieve ruimte en een museumcafé. Transparante ruimtes, karakteristiek met gebogen lijnen, glas en stalen kozijnen. Er is niets origineels meer aan, maar qua vormentaal is het 100% Van Ravesteyn. ‘We hebben ons door hem laten inspireren’, aldus de architect. Achter in de open ruimte op de bel-etage is een nieuwe trap gekomen die om de lift (een open, ronde heff er) heen loopt. Het architectenbureau gebruikte datzelfde principe eerder bij begraafplaats De Nieuwe Ooster, waar de kist vanuit de aula omhoog wordt geheven. Op de bovenste verdieping van De Holland bevindt zich de prachtige lichte Commissarissenkamer, destijds de plek voor de Grote Beslissingen, nu – met een eigen pantry en garderobe – in trek voor commerciële verhuur zoals lezingen en recepties. Opvallend zijn de ronde en ovale daklichten. Ze waren deels gesloopt, deels verdwenen onder bitumen, nu zorgen ze weer voor extra daglicht.

Reconstructie exterieur

De restauratie van het exterieur was intensief. Veel betonnen decoraties waren beschadigd of verdwenen en zijn gereconstrueerd. Zelfs de beeldengroep op het dak – oorspronkelijk van relatief zacht tufsteen – is helemaal nieuw gebeeldhouwd van Peperino Duro, een hardere steensoort. Deels met moderne lasertechnieken gesneden, door een steenhouwer met de hand afgewerkt. De oorspronkelijke prefab betonnen buitengevel werd van binnen geïsoleerd en aan de buitenkant gerestaureerd. Dat was een hele puzzel want Van Ravesteyn gebruikte hier, net zo als in diergaarde Blijdorp, Articon pleisterwerk (sierpleister met een natuursteen toeslag). Door de tijd kreeg dat een heel eigen patina dus het was zoeken naar een mix die qua kleur en samenstelling goed aansloot bij de gewenste doorleefde uitstraling.

Energielabel A

Stalen kozijnen werden deels gerestaureerd en voorzien van isolerend monumentenglas en deels vervangen door isolerende renovatieprofielen met dubbel glas. Er wordt gebruik gemaakt van warmte-koude opslag en het gebouw heeft al een duurzaamheidsprijs gescoord vanwege de behaalde GPR-score. Het toegekende energielabel A is uitzonderlijk voor een museumgebouw. Dat lukte mede omdat het museum de klimaateisen wat heeft ‘getemperd’, zegt de architect. ‘In de meeste musea zijn de klimaateisen erg streng in verband met bruiklenen, dat is hier niet aan de orde, dus de marge voor bijvoorbeeld de luchtvochtigheid kon wat ruimer zijn.’

Geliefd gebouw

Om goede kantoorruimtes voor de medewerkers te kunnen maken werden de oorspronkelijke ronde en hoog in de zijgevel geplaatste ramen op de kelderverdieping vervangen door rechte en grotere exemplaren. Zo komt er meer daglicht binnen en heeft het personeel contact met de buitenwereld. Het Onderwijsmuseum is sinds juli open en trekt meer bezoekers dan verwacht. De verhuizing van Rotterdam (waar nu het University College in het voormalige onderwijsmuseum zit) naar Dordrecht, pakt positief uit. Dit gebouw is bijzonder geschikt om als museum te gebruiken, maar de vestigingsplaats doet ook goed. Veel Dordtenaren hebben een hechte band met het gebouw, merken ze in het museum. ‘Veel mensen hebben hier gewerkt. Toen het nog kantoor was, of later toen er een Albert Heijn en een Kwantum in zat. Dat het leeg stond, geen bestemming had en verpauperde, vonden Dordtenaren echt erg. De gemeente is trots op hoe het er nu uitziet.’ Dat is terecht. Er is met veel liefde aan gewerkt: dat zie je niet alleen aan de architectuur, maar ook aan bijvoorbeeld de Van Ravesteyn-koekjes in het museumcafé, aan de belettering, de vormgeving van het sanitair, de speciale kasten voor schooltassen in de garderobe en educatieve ruimte.

Toekomst

Maar er is nog wel wat te wensen over. Op oude ansichtkaarten is De Holland in al haar vroegere glorie te zien, met schoorsteen op de Commissarissenkamer én rondom een flinke tuin. ‘Dit gebouw hoort echt ín een tuin te staan’ vindt de architect. Aan de westkant heeft ze alvast een brede nieuwe trap gemaakt, die vanuit het café naar de tuin leidt. Het museum heeft inmiddels via crowdfunding financiering voor de schoorsteen rond gekregen, leerlingen van het Da Vinci College gaan via een leerwerktraject de bouw realiseren. Voor de tuin ligt al een ontwerp klaar, van Delva Landscape Architects in samenwerking van Michael van Gessel, maar daarvoor is (nu nog) geen geld. Die twee dingen maken het taartje straks helemaal af.

Tekst: Anka van Voorthuijsen
Fotografie: Joep Jacobs

Dit artikel is gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 8 van 2015.

Gerelateerd

• Design & Hospitality
• Interieurinnovaties met print
• Versseput architecten geeft kleur aan parkeergarage
• Groen interieur Hyatt Regency Amsterdam
• Kast en behang in één
• Restauratie plafond Cuypershuis

Tags: daglicht, De holland, interieur, onderwijsmuseum, restauratie, sybold van ravesteyn, transparantie