Ateliers NDSM Kunststad Amsterdam

In 1984 kwam een einde aan de decennialange bloeitijd van de scheepswerf de Nederlandsche Droogdok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM). Het bedrijf liet een uitgestrekt terrein aan het IJ in Amsterdam-Noord achter, dat met behulp van een prijsvraag is herbestemd. Het winnende plan van stichting Kinetisch Noord, een initiatief van ex-krakers, kunstenaars, skaters en architecten, omvat een centrum voor kunst en cultuur, waar betaalbare ateliers en werkruimtes worden gecombineerd met culturele activiteiten.

De voormalige scheepsbouwloods kreeg daarin de rol van cultuurhal. Deze overdekte productiestraat van 160 bij 125 meter, bestaat uit een deels Duitse vakwerk staalconstructie met geklonken verbindingen uit 1920. Grote vakwerkkolommen dragen zware kraanbaanliggers en een lichte dakconstructie. De hal is voorzien van zeven lichtstraten die een zee van daglicht binnenlaten op de kraanstraten die dwars door de hal lopen. Het interieur is een praktisch ononderbroken ruimte met een hoogte van 15 meter en een vloeroppervlak van ca. 20.000 m2.

Westelijk in de hal hangt een door de stichting Sk8park gerealiseerde skatebaan (zie BOUW #04 2006). In het oostelijke deel van de loods werden, 12 hoge ateliers met vides ondergebracht, bedoeld voor locatie- en decorbouwers en kunstenaars die groot werk vervaardigen. De grote garagedeuren aan de buitenzijde kunnen helemaal worden opengeklapt.

Om ook in gesloten toestand genoeg licht binnen te laten, zijn de deuren opgevat als ramen en uitgevoerd in transparant materiaal met heldere doorkijkjes. Vanuit de loods komt het daglicht binnen door ruimbemeten bovenlichten. De rest van deze wanden zijn door de huurders afgebouwd en desgewenst van meer ramen voorzien.

Centraal in de loods is de Kunststad gerealiseerd, een casco-inbouw waarbinnen culturele ondernemingen hun eigen werkplaats kunnen realiseren. De loods heeft een rijksmonumentale status, wat onder andere inhoudt dat het vroegere productieproces zichtbaar moet blijven. Deze eis was van invloed op de indeling van de Kunststad. Er werd gebruik gemaakt van de drie belangrijke ‘stedenbouwkundige’ elementen die de hal bood. Zo bepalen de rails met lichtstraten de oost-westoriëntering van de atelierblokken, die gescheiden worden door straten, die het patroon van de lichtstraten volgen.

Kleinere van noord naar zuid lopende stegen houden delen van de dragende constructie vrij. Een diagonale verbinding tussen de zuidelijke en oostelijke entree vormt een stedelijke hoofdstraat tussen de atelierblokken. Verder is ruimte vrij gehouden voor een openbaar plein. Door alle doorsnijdingen is elk bouwblok uniek.

De monumentale status houdt ook in dat alle industriële relicten zichtbaar en in hun oorspronkelijke context behouden moeten blijven. Nagelvaste zaken zoals kranen, haken en een kraancabine werden in het plan betrokken of vakkundig omzeild. Om aan de strikte veiligheidseisen van de gemeente en brandweer te voldoen werden hangende scheidingswanden (zeilen) van brandwerende stof aangebracht en beweegbare glazen delen in de lichtstraten, die bij brand openen om de loods rookvrij te houden.

Cascoframe brengt orde in de chaos
Het cascoframe van Dynamo architecten waarbinnen de werkruimtes kunnen worden afgebouwd, heeft een eenduidig uiterlijk dat voor herkenbaarheid zorgt in de oogverblindende chaos van de loods. Het is een uitwendig staalskelet met een eigentijdse staalconstructie van kokerprofielen met gemoffelde en verzinkte afwerking, en geboute verbindingen. De zwarte kleur van het frame wijkt af van de overwegend groene, bestaande constructie.

Het zwarte staal is een knipoog naar de schepen die hier gefabriceerd werden. Hier en daar zijn opvallende accenten aangebracht in signaalkleuren die deel uit maken van de oorspronkelijke taal van de hal, zoals een heloranje lift en de gele, fragiele stabiliteitsverbanden. Het cascoframe bestaat uit twee bouwlagen. De hogere bouwlaag op de begane grond biedt plaats aan bedrijfjes met een werkplaatsachtig karakter.

Huurders op de tweede bouwlaag hebben de mogelijkheid om door te bouwen op het derde niveau. De trapgaten zijn daartoe al uitgespaard in de verdiepingsvloeren. De ateliers worden op de verdieping verbonden door transparante vloeren van persroosterplaten, die daglicht doorlaten op het niveau eronder en door hun brede opzet ruimte bieden voor ontmoetingen en exposities.

Vloeren, plafonds en de aansluiting op basisvoorzieningen moeten door de huurders worden geregeld. De meeste voorzieningen zijn via een plug-in systeem toegankelijk. De rode keteltjes onder de straten bijvoorbeeld leveren de verwarming. Het is fascinerend om te zien hoe de Kunststad langzaam op organische wijze vorm begint te krijgen. Fantasievolle creaties in gipsplaat worden afgewisseld door dichtgemetselde degelijkheid zonder franje. Het project heeft een looptijd van 20 jaar. De transformatie van de ateliers is dus nog in volle gang. De transformerende stad is in werking gesteld.

Gerelateerd

• West 8 maakt update van Cuypers
• Recht volgens Ruby: Morele rechten en erfgenamen
• De bouwkeet voorbij
• Techniek ontmoet esthetiek
• Sonsbeekpaviljoen Rietveld herbouwd met nieuwe detaillering
• Kinderdagverblijf De Kikker Utrecht