Bevrijdend - Huis Deventer - Marieke Kums

Alle begin is moeilijk – zeker voor een architect die in crisistijd een bureau start. Maar nu is daar het eerste gebouw van jong talent Marieke Kums. Zo radicaal als het werk van haar leermeesters, Rem Koolhaas en Kazuyo Sejima, is de particuliere woning niet. De ruimtelijke vondsten smaken naar meer.

Het is verreweg het kleinste huis in het Deventer Havenkwartier, de nieuwe zelfbouwwijk in het voormalige havengebied van de Hanzestad. Maar tussen de oude loodsen – tegenwoordig creatieve broedplaatsen – en bonte verzameling particuliere woonhuizen trekt het de aandacht. Geregeld blijven passanten staan om te voelen aan de gevel, die de warme uitstraling en textuur van hout heeft, maar bij nader inzien van ruw beton blijkt gemaakt – inclusief de voordeur. Typische kenmerken als raamkozijnen en een dakrand kent het minimalistische ontwerp niet. De vierkante vensters lijken je aan te kijken, als grote ogen.

Belofte

Het huis maakt nieuwsgierig – ook omdat dit het debuut is van Studio MAKS, het bureau van architect Marieke Kums. Kums (1979) geldt als een belofte. Voordat ze cum laude afstudeerde aan de TU Delft, volgde ze colleges aan topuniversiteiten MIT en Harvard in Boston en al tijdens haar studie werkte ze bij OMA. Na haar afstuderen vertrok ze naar Japan, waar ze voor SANAA aan de slag ging, het bureau van Kazuyo Sejima en Ryue Nishizawa. Als projectleider vloog ze in vier jaar de hele wereld over. Eenmaal terug in Nederland, in 2009, begon ze haar eigen bureau in Rotterdam. Sindsdien verschijnt haar naam regelmatig op who to watchlijstjes.
Vorig jaar haalde ze de shortlist van de prestigieuze Prix de Rome. Ze realiseerde al een reusachtige tafel voor de Salone del Mobile in Milaan, werkte met een oud-collega aan de renovatie van een bibliotheek in Hong Kong en de verbouwing van cultuurcentrum Marres in Maastricht. En nu is daar dus haar eerste (nieuw)bouwwerk.
Het huis is gebouwd in opdracht van een jong stel. Tot voor kort woonden ze anti-kraak om geld voor huur uit te sparen, terwijl ze fantaseerden over een eigen huis met tuin in de stad. Een droom waarvan ze dachten dat die misschien wel nooit zou uitkomen, gezien de hoge huizenprijzen in het centrum. Maar toen stuitten ze op de vrije kavels in het Havenkwartier – aantrekkelijk tegen de binnenstad gelegen – waar je voor € 60.000 excl. BTW een lap grond van 150 vierkante meter kon kopen. Ze besloten hun kans te grijpen.
Kums had op dat moment net de tweede prijs gewonnen in de Europan 11 competitie voor het Havenkwartier, waarvan de inzendingen op locatie tentoongesteld werden. Zo kwam het stel in aanraking met haar werk, en kreeg de architect deze bouwopdracht. Het beperkte budget – € 120.000 excl. BTW – stelde Kums voor een uitdaging. Duidelijk was dat het huis voor dit bedrag niet veel groter kon worden dan 100 vierkante meter. Maar de opdrachtgevers, die een kindje verwachtten, wilden naast een woon- en eetruimte wel drie slaapkamers, een aparte badkamer en wc, en bergruimte.
De kennis en ervaring die Kums opdeed in Japan, kwam nu goed van pas. Tokio, met zijn miljoenen inwoners en exorbitante grondprijzen, is bij uitstek een stad van microhuizen, architectonische ‘bezemkasten’ waarin werkelijk elke vierkante centimeter benut wordt. Een bekend voorbeeld is het Plum Grove House dat SANAA bouwde voor een gezin van vijf, een kubusvormige woning van 77,68 m2 met liefst 17 kamers, opgebouwd uit flinterdunne stalen wanden.

Dikke muren

Met zijn vierkante ramen, die uit het beton lijken gesneden, doet het kleine huis in de haven enigszins denken aan het Plum Grove House. Maar verder gaat de vergelijking mank. Kums besloot de muren juist heel dik te maken, als bij een ensuite-kamer, met de gewenste bergruimte en het vaste meubilair erin geïntegreerd. Op deze manier zijn zaken als de meterkast, garderobe, wc, wasmachine, installaties en keukenkastjes weggewerkt en blijven de tussengelegen ruimtes zo veel mogelijk open.
Exemplarisch is de binnenkomst; vanaf de voordeur kijk je in een keer dwars door het huis heen. Het ontbreken van het typisch Hollandse halletje heeft iets bevrijdends. In plaats daarvan is, in de wand tussen de keuken en de entree, een grote opening gemaakt met een zitplek waar je je schoenen uit kunt trekken. Een schuifwand, verstopt in een kastenwand, biedt de mogelijkheid om de entree alsnog te scheiden van de woonruimte, aan de tuin. Van daaruit leidt een trapje naar de keuken, die door de verhoogde ligging fraai uitzicht biedt over de straat. Zo speelt Kums een spel waarbij ruimtes beslotenheid verkrijgen en in elkaar overvloeien.
In het interview dat eerder in ArchitectuurNL verscheen (ArchitectuurNL#02/2013), vertelde Kums over haar ambitie om nieuwe mogelijkheden en vrijheden te scheppen voor gebruikers: ‘Nog meer dan SANAA probeer ik vernieuwing te zoeken in typologie en gebruik.’ Om dat te bereiken is ontwerptalent vereist, maar ook goed opdrachtgeverschap; het zijn ten slotte de visie en de eigenaardigheden van de opdrachtgever die een gebouw zijn persoonlijkheid geven.

Ruimtelijke vondsten

Het avontuur dat architect en opdrachtgever hier zijn aangegaan, is nog niet op zijn eind. De komende maanden zullen de maatwerk meubels voor de verdieping worden uitgevoerd, al hebben de bewoners uiteindelijk besloten om de boekenkastwanden in de woonruimte en de overloop niet te laten plaatsen. Het concept – een huis als een aaneenschakeling van kabinetten – boet daardoor enigszins aan kracht in. Het plan kent niet de radicaliteit die ontwerpbeslissingen onontkoombaar maakt – zoals het Plum Grove House, waar ruimte, constructie en detail niet van elkaar los te koppelen zijn.
De flexibiliteit is een sterk punt. Het huis biedt de mogelijkheid om in de toekomst een tweede verdieping te bouwen; het is een kwestie van het daklicht verwijderen en een extra trap plaatsen. Bovendien omvat het ontwerp een aantal mooie vondsten.
Zoals de in het werk gestorte betongevel met de tekening van de houten bekisting, die het huis een geheel eigen uitstraling geeft terwijl het als vanzelfsprekend aansluit bij de ruige sfeer van het havengebied. Of het enorme taatsraam in de achtergevel, dat het zicht op de tuin inkadert als een schilderij, en bij mooi weer helemaal opengeklapt kan worden, zodat binnen als het ware in buiten verandert. Het zijn die bijzondere elementen die benieuwd maken naar wat Kums nog meer in petto heeft.