Architect Frank Marcus van marcus architecten uit Leeuwen woont en werkt in een oude fruitboomgaard in het Land van Maas en Waal. Vanuit verbondenheid met deze plek is hij naast architect en erfgoeddeskundige, ook fruitboer en imker. In zijn kwaliteit als ontwerper realiseerde hij in opdracht van de gemeente Nijmegen een biobased bijenpaviljoen in Volkspark de Goffert.
Vanuit de combinatie architect, fruitboer en imker leeft en werkt Frank Marcus vanuit een sterk besef van de wisselende seizoenen en tijd. Dat besef komt ook tot uitdrukking in het biobased ontwerp dat hij maakte voor het bijenonderkomen in Volkspark de Goffert in Nijmegen. Het ontwerp is van eerste analyse en schetsen tot aan de uitvoering biobased benaderd. Zowel ontwerp als gebouw en materiaal ontlenen hun oorsprong en argumenten aan het leven van en met de natuur.
Tijd als concept
De spanning tussen de mensenwereld en die van het dier is in het ontwerp zichtbaar gemaakt door de noord-zuid-plaatsing van de bijenstal en de zonnewijzer en -wende in de bijentuin die hiervan afwijkt. De wereld van de natuur in de kosmos (in dit geval de bijenwereld) en de wereld van de mens op aarde (cultuur, architectuur en samenleving) beleven tijd vanuit een andere substantie. Het ontwerp maakt dit verschil zichtbaar en ervaarbaar. Imkers van Imkervereniging Nijmegen en Omstreken huisvesten hun bijenvolken in het park. Daarnaast fungeert het paviljoen als ontvangst- en lesruimte. Het initiatief voor deze nieuwe bijenstal nam Frank Marcus al in 2012 – het Jaar van de Bij – in het kader van het door de Gemeente Nijmegen in het leven geroepen actieplan: ‘Een bij hoort erbij’.
De seizoenen
De tijd van de bijen wordt bepaald door de natuur: de stand van de zon en het verloop van de seizoenen. Dat is de enige tijd waarmee bijen rekenen. Ze leven ernaar, bijen baseren er hun dag- en jaarritme op. Zodra de zon de luchttemperatuur op 12 graden Celsius brengt, komen de bijen in het voorjaar uit hun kast. Vanuit die plek en de zon vindt hun oriëntatie en navigatie plaats. De menselijke oriëntatie en tijd, de kloktijd, is gebaseerd op technologische ontwikkeling en daaruit voortkomende afspraken van samenleving. Het menselijk ritme wordt weliswaar bepaald door dag en nacht, maar is gecultiveerd en komt zeker niet overeen met dat van de bijen. Het verschil tussen de twee tijden: de bijentijd en de mensentijd, natuur en cultuur, wordt in het bijenpaviljoen getoond. Een zonnewijzer in de bijentuin geeft dagelijks de tijd weer, de kloktijden 9, 12, 15 en 18 uur in dikkere banden met opstaande piket. De zonnewende in de tuin van het paviljoen maakt het verloop van de seizoenen zichtbaar, door de lengte van de schaduwen aan te geven, op de langste en kortste dag en op equinox (21 maart en 21 september). De middenas van het gebouw is noord-zuid georiënteerd. De parkbezoeker die deze wijzer en lijnen bestudeert, zal ontdekken dat 12 uur Nederlandse (afgesproken) tijd niet overeenkomt met het natuurlijke midden van de dag; Hier zijn natuur en cultuur bijna een half uur van elkaar verwijderd. Waarmee de ‘tijd’ onderwerp van gesprek in het park wil zijn.
Tijd en locatie
De benadering van tijd en locatie (de zonnewijzer en de noord-zuidoriëntatie) zijn leidend in het ontwerp. De noord-zuidas loopt als een middenlijn door het paviljoen. In het gebouw is vanuit het programma in de plattegrond voor elke functie een aparte geleding ontworpen. De bijen leven bij voorkeur als een concentrische schil om hun koningin, dit geeft het minst verlies van warmte. Daarmee houden ze als volk in een cocon om de koninginnenbij de voorplantingstemperatuur constant. Geïnspireerd door dit ritueel en de geleding van het lichaam van één insect zijn de bouwdelen – ontvangstruimte, lesruimte en bijenstal – als ovale ruimtes achter elkaar op de middenlijn ontworpen.
De mens en de bij kennen op het einde van die middenlijn ieder een eigen toegang. De hoogteverschillen van de bouwdelen onderscheiden de functieverschillen in het gebouw. Tevens verzorgen dakvlak-richtingen zonlicht- en energievangst. Dit resulteert in ruimtelijke samenhang in vormen en een autonome verschijning in het park voor het specifieke programma.
Aan de zuidzijde is een enorme opening die vanuit de oriëntatie en invallend zonlicht per bijenkast bijdraagt aan comfort voor de bijenvolken. De geopende zuid-façade levert, naast een publieke contactplaats voor de parkbezoekers, direct invallend zonlicht (= energie voor de bij) op de bijenkasten. De cirkelvormige tuin met bijenplanten rondom het bijenpaviljoen is bestemd voor de bijen, niet voor parkbezoekers. De voor de bij in hoogte oplopende en in bloeitijd opvolgende planten, behoeden ook de wandelaar in het park voor een confrontatie met de insecten in de aanvliegroute.
Uitleg foto1: De noord-zuidas loopt als een middenlijn door het paviljoen. Van onder naar boven: De entree (1), het leslokaal annex bezoekersruimte (2), de bijenstal (3) en buiten de zonnewende (4) en de zonnewijzer (5). De rechte stippellijn geeft de schaduwlengte aan rond 21 maart en september, de twee hyperbolen zijn de lijnen rond 21 juni en 21 december.
Tekst en fotografie: Frank Marcus
Dit artikel werd gepubliceerd in ArchitectuurNL nummer 1 van 2016
Gerelateerd
Tags:
biobased,
Frank Marcus,
Goffertpark Nijmegen,
marcus architecten