Broedplaatsen de buurt in

In Nederland verschijnen steeds meer al dan niet creatieve broedplaatsen, meestal in leegstaande scholen en bedrijfsgebouwen. Het worden bedrijfsverzamelgebouwen voor veelal startende bedrijven en zzp-ers die er tegen een betaalbare huur een vaste werkplek en veel interactiviteit kunnen vinden. Twee recente voorbeelden in Amsterdam laten zien dat de broedplaats aan een nieuwe fase begonnen is.

Nederland staat inmiddels vol met creatieve broedplaatsen in oude scholen, bedrijfsgebouwen en fabrieken. Tien jaar geleden omvatten die meestal een aantal werkunits in verschillende afmetingen, vergaderruimtes en bij voldoende omvang een horecavoorziening.
De laatste jaren krijgen deze broedplaatsen steeds meer extra functies. Nieuwe Energie in Leiden huisvest bijvoorbeeld ook kantoren van Portaal en daklozenopvang, Nedinsco in Venlo biedt ook plaats aan de gemeente en diverse mediabedrijven en het onlangs geopende Volkshotel in Amsterdam (ArchitectuurNL #05/2014) omvat ook een budgethotel, restaurant, nachtclub en sauna. Wat begon als een voorzichtige aanvulling op de reguliere broedplaats wordt nu steeds vaker een menging van zeer diverse functies.
Maar het meest opvallende verschil is dat de laatste tijd broedplaatsen steeds minder in zichzelf gekeerde plekken zijn met vooral veel interactie binnen het complex. De nieuwe broedplaatsen treden juist meer naar buiten met steeds meer functies die ook op buurtniveau spelen. Met exposities, theater- en muziekvoorstellingen, die niet alleen voor de gebruikers, maar ook voor de omwonenden bedoeld zijn. Dat verlevendigt de stad alleen maar en brengt cultuur op een laagdrempelige manier naar de buurt.

WOW

Het voormalige HTS-gebouw aan de Wiltzanghlaan in de Amsterdamse Kolenkitbuurt is daar een mooi voorbeeld van. Het gebouw is in de jaren 60 van de vorige eeuw gebouwd naar ontwerp van Nielsen, Spruit & Van der Kuilen. Het stond sinds de eeuwwisseling leeg en werd tijdelijk gebruikt als onder meer een crèche, Turks buurtcentrum en asielzoekerscentrum. Vanaf 2005 was het complex antikraak in gebruik als woon- en atelierruimte.
Op initiatief van Stadsdeel West, Bureau Broedplaatsen en hotelier Sandra Chedi wordt in 2014 WOW opgeleverd in een deel van de voormalige school dat nu talrijke functies kent. Op de begane grond is een mooie open ruimte ontstaan door het verwijderen van veel tussenwanden. Daar zijn onder meer een restaurant, de receptie en de hotellobby gevestigd, en er is veel ruimte voor culturele programmering zoals tentoonstellingen, theater en muziek.
Op de binnenplaats aan de achterzijde van het gebouw, nu vooral parkeerterrein, moet een groente- en fruittuin komen, in eerste instantie voor gebruik in het restaurant. Maar dit is een project van de lange adem, want het verwijderen van delen van het asfalt en het storten van grond is een dure aangelegenheid. Ook is het plan om hier een kas te bouwen die dan gelijktijdig als expositieruimte kan worden gebruikt.
Op de eerste en tweede etage zijn 50 tijdelijke woningen voor net afgestudeerde kunstenaars die hier maximaal een jaar kunnen wonen. Het idee is deze bewoners te faciliteren op een plek waar kruisbestuiving mogelijk is en tegelijk een podium wordt geboden. Op de eerste verdieping is ook een tweede expositieruimte te vinden, evenals in het trappenhuis vanaf de eerste verdieping. De derde en vierde verdieping zijn in gebruik als hostel met ruim 300 bedden.
Opvallend is het kleurgebruik in het pand, iedere verdieping heeft zijn eigen kleur. Dat was in het oorspronkelijke gebouw ook al zo, maar het is nu verder doorgevoerd met wanden en deuren in dezelfde kleur. In het hotelgedeelte is zelfs meubilair in een passende kleur toegepast.
WOW is erg gericht op interactie tussen de gebruikers van het pand zelf én de buurt er omheen. Met name de expositieruimtes, de evenementen en het restaurant zijn hiervoor uitstekend geschikt. Om een en ander ook naar buiten toe zichtbaar te maken is op het plein voor het gebouw een verplaatsbaar podium gemaakt, bestaande uit verrijdbare blokken van verschillende hoogte.
Dit podium was een van de eerste projecten van WOW, gerealiseerd toen de verbouwing nog gaande was en is geschikt voor muzieken theatervoorstellingen. Daarnaast wordt het ook gebruikt als zit- en speelplek voor buurtbewoners. En dan is de stap naar binnen, het gebouw in helemaal niet meer zo groot. Op het plein staat ook het beeld ‘Onze Stad’ van André Volten, dat hier al in 1967 is geplaatst en nog steeds een prominente plaats inneemt. Het podium is een ontwerp van studenten van de Academie van Bouwkunst in Amsterdam.
De verbouwing van het pand zelf is gerealiseerd door MMX-architecten – waarvan projectarchitect Arjan van Ruyven zelf nog op de verbouwde school gestudeerd heeft – in samenwerking met interieurarchitect Edward van Vliet.

De Ceuvel

Een heel ander verhaal is dat van De Ceuvel in Amsterdam Noord. Op de plaats waar eens de scheepswerf Ceuvel Volharding was gevestigd is nu een tijdelijke broedplaats gevestigd. De grond is sterk vervuild en wordt op natuurlijke wijze gereinigd door er een ‘verboden’ tuin aan te leggen. Over tien jaar moet de grond dan schoner zijn.
Onder auspiciën van de Gemeente Amsterdam, Projectbureau Noordwaarts en Bureau Broedplaatsen, is het terrein in de tussentijd ter beschikking gesteld aan het meest innovatieve plan voor het gebied. Winnaar van de door de gemeente uitgeschreven prijsvraag voor het tijdelijke gebruik (10 jaar) van de voormalige scheepswerf werd uiteindelijk De Ceuvel, een plan waarbij afgeschreven woonboten op het land werden gelegd, waar nodig opgeknapt en verbonden door bamboe steigers.
Het plan komt van een gevarieerde groep mensen, bijeengebracht door architect space&matter en Marjolein Smeele, die van dit stukje Amsterdam Noord een geweldige actieve en creatieve plek wil maken. De groep bestaat uit (landschaps-)architecten, kunstenaars, ambachtslieden en horecaondernemers. Iedereen knapt zijn woonboot naar eigen kunnen en vermogen op tot een kantoor, atelier, werkplaats of horecauitspanning.
Space&matter is verantwoordelijk voor de stedenbouwkundige opzet en een deel van de architectuur van de boten, Delva Landscape Architects zijn dat voor de tuin. Zij zorgden voor de aanplant van grassen en wilgen die in het voorjaar kort geknipt en gesnoeid worden. Op deze manier verdwijnt de vervuiling langzamerhand uit de grond. Over tien jaar gaan de woonarken op zoek naar een nieuwe ligplaats op een ander stuk vervuilde grond en is het terrein van De Ceuvel aanzienlijk schoner geworden.
Op dit moment wordt er nog hard gewerkt op het terrein, maar een aantal zaken draaien al volop. Het Café de Ceuvel is al een tijdje met succes open. Niet alleen voor de gebruikers van De Ceuvel, ook omwonenden weten het café te vinden. En er zijn (nog niet geheel concrete) plannen voor bijvoorbeeld een restaurant en een bed & breakfast.
Space&matter was aanvankelijk van plan zich hier te vestigen, maar de aangeschafte boot, de Crossboat, bleek uiteindelijk te klein voor het groeiende bureau. Vanaf half december is de boot daarom te huur voor lezingen en workshops. Er wordt op dit moment sowieso nog hard gewerkt op De Ceuvel, zo zijn er onlangs nog zonnepanelen op de boten geplaatst. Architect Sacha Glasl verwacht dat er de komende tien jaar altijd wat te doen is, want het streven is het hele project zo duurzaam mogelijk te maken, binnen de beperkte middelen die er zijn.
Het is goed en interessant om te zien hoe culturele broedplaatsen zich aan het ontwikkelen zijn. Van vrij introverte, ons-kent-ons-complexen tot projecten die een meerwaarde betekenen voor de buurt, de wijk en zelfs de stad.

Tekst Peter Visser
Fotografie Marcel van der Burg, Cloud Mine en Peter Visser