Drijvend architectuurcentrum ARK Friesland

Vlak bij de historische haven en de schouwburg van Leeuwarden ligt een geschubde metalen ark aangemeerd, die de gemoederen van passanten bezighoudt. Het markante en geheimzinnige uiterlijk van het gevaarte geeft stof tot nadenken. Dit architectonische statement heeft in ieder geval de discussie op gang gebracht over wat mooi is en wat lelijk. En dat is precies de bedoeling met het drijvende platform van Stichting ARK fryslân.

Het drijvende centrum ARK (Architectuur & Ruimtelijke Kwaliteit) fryslân, ligt op een centrale plek tegen het stadscentrum bij de historische haven, waar tot voor kort het Leeuwarder skûtsje te vinden was. De locatie wordt omgeven door de centrale bibliotheek, het voormalige huis van bewaring en het in aanbouw zijnde Fries Museum. Een levendige plek waar veel verkeer omheen circuleert.
Het heeft even geduurd voordat de ark gerealiseerd kon worden. Negen jaar geleden won Gunnar Daan de ontwerpprijsvraag, die destijds was uitgeschreven door de Stichting Bouwkunst, de voorloper van ARK, voor de huisvesting van een drijvende expositieruimte. De stichting organiseerde al een tijd activiteiten op verschillende locaties, en de wens voor een eigen onderkomen groeide. Met nog weinig bewezen bestaansrecht duurde het enige tijd voordat de stichting de financiën van de grond kreeg om het ontwerp te laten uitvoeren. Nu is de opvallende behuizing dan uiteindelijk gereed.

Mobiel platform
Leeuwarden is wel de thuishaven, maar niet de permanente ligplaats van de ark. De prijsvraag ging uit van een drijvend centrum voor de hele provincie. Hoewel Leeuwarden officieel de hoofdplaats is van Friesland, is de bestuurlijke kracht over de provincie verdeeld. Daarbij bestaat Friesland voor 40 procent uit water, dus werd een ontwerp gevraagd voor een varend centrum. De schuit vaart langs diverse locaties in Friesland, waaronder de bekende elf Friese steden. In elke ligplaats wordt in samenspraak met plaatselijke betrokkenen een lokaal programma georganiseerd dat input geeft aan de discussie over het uiterlijk en de ruimtelijke inrichting van Friesland.

IJzeren uiterlijk
De parabolische gevormde, praktisch gesloten ark straalt een zekere geheimzinnigheid uit, die nog wordt versterkt door de geschubde huid. Aan de lange zijden van de ark zijn twee schubben omhoog geklapt ten behoeve van de daglichttoetreding, en in de kopgevels als afdakje boven de hoofd- en nooduitgang. De huid lijkt te bestaan uit reusachtige leien. In werkelijkheid zijn het aluminium platen, gecoat met een blauwgrijze verflaag, die meekleurt met de verschillende weersomstandigheden. Op een staalblauwe winterdag krijgt de ark een lichtblauwe fonkeling. Het ontwerp ging uit van een stalen huid, gemoffeld in een metaalkleur om op te vallen. Deze bleek echter te zwaar voor de bak, waarna is gekozen voor de aluminium platen. Bijna elke plaat is anders van vorm, een uitdaging of nachtmerrie voor de constructeur. De productie, de montage en het dichtmaken van de huid zorgde dan ook de nodige hoofdbrekens en herkansingen.

Metalen gebogen spanten
De constructie van de ark is in het interieur in het zicht gelaten, evenals de buizen van de dieselgestookte heteluchtverwarming. Op een drijvend ponton, een betonbak van 6 bij 25 meter, zijn negen metalen spanten met de vorm van een beukenblad geplaatst, die net onder de top door twee horizontale stangen worden gestabiliseerd. De spanten zijn licht naar elkaar toe gebogen om de expositiemogelijkheden van de wanden te vergroten. De keuze voor transport over water leverde beperkingen voor de hoogte, anders past de ark niet onder alle bruggen door. Dit is echter nauwelijks van invloed op voor de ruimtebeleving van het interieur, dat veel groter is dan verwacht. De ark is alleen toegankelijk via een loopbrug die aansluit op een klein balkon. De dubbele voordeuren zijn voorzien van een klein scheepsruitje en geven toegang tot de entreeruimte waarin de basisvoorzieningen zijn ondergebracht, zoals een garderobe, toiletruimte en een balie annex bar. Een stalen wenteltrap leidt naar de boven gelegen werkruimte, waar de koekoekramen een prachtig uitzicht bieden over de omgeving.

Multifunctioneel neutraal interieur
De uiteenlopende programmering met films, tentoonstellingen, workshops, lezingen en discussies vraagt om een multifunctionele en neutrale ruimte. Gunnar Daan heeft die neutraliteit letterlijk opgevat en het hele interieur metallic grijs laten schilderen. Mensen en exposities moeten wat hem betreft kleur geven aan de ruimte. Door het aantal ramen te beperken is een maximaal wandoppervlak voor tentoonstellingen beschikbaar. Het is jammer dat je daardoor binnen de connectie met de prachtige omgeving mist. Daar staat tegenover dat de ark in allerlei situaties en op diverse ligplaatsen terecht komt met verschillende soorten lichtinval. De aanwezigheid van ramen ontneemt dan de mogelijkheden voor een specifiek belichtingsplan voor tentoonstellingen. Het interieur is niet alleen verrassend ruim maar ook veel lichter dan het geringe aantal ramen doet vermoeden. Over de hele lengte van de ark is de nok voorzien van glas. Deze glasstrook kan naar behoefte met een horizontaal verduisteringsgordijn voor invallend licht afgesloten worden.

Met kleine maar doordachte details kan op het wisselde gebruik van de ruimte worden ingespeeld. Het trappetje naar de nooduitgang is verplaatsbaar en doet een slag gedraaid als katheder dienst. Erboven hangt een rond, opgespannen scherm dat in een verticale stand gebruikt wordt als projectiescherm. Van voor naar achteren loopt de ruimte langzaam af, als ware het een extreem luie trap, zodat toehoorders ook zicht op de spreker hebben. Meubilair kan desgewenst via een luik in de opslagruimte onder de vloer worden weggeborgen.

De weg van de meeste weerstand
Als kantoor lijkt de ark niet het meest geschikt. Een mobiel kantoor betekent voor de coördinator dat je werkplek opeens aan de andere kant van de provincie kan liggen. Met een drijvend en mobiel onderkomen kiest ARK fryslân duidelijk niet voor de makkelijkste weg. Een architectuurbus had wellicht minder voeten in de aarde, maar zou ook veel minder spraakmakend zijn. Het transport met sleepboten – de ark heeft zelf geen motor – zorgt voor veel tamtam bij de verplaatsing en de intocht van de ark. Op elke locatie zal de ark ongeveer twee maanden lang aanleggen. De eerstvolgende stop is Drachten, voor wie een kijkje wil gaan nemen. Het programma wordt bekend gemaakt op de site www.arkfryslan.nl

Per 2009 heet GDA architecten TWA architecten

Gerelateerd

• Kantoorgebouw Willemswerf
• Meditatiecentrum in een watertoren Delft
• Woningbouw Holtenbroek Zwolle
• Bestek voor elk gerecht uit de westerse keuken
• Talking to Aldo
• Opvallend interieur Panta Rhei Amstelveen