De verre horizonten en eindeloze luchten in het vlakke polderlandschap zijn bepalend geweest voor het ontwerp van het nieuwe hoofdgebouw van het Europees Octrooibureau. Ook de richting van de kust, de omliggende wegen en de bebouwing spelen een belangrijke rol. Met zijn afmetingen en grandeur moet het slanke hoge gebouw zich als een vlaggenschip in de vloot van kantoorgebouwen in Rijswijk manifesteren. Enorme dubbele glasgevels maken het gebouw transparant en weerspiegelen de Hollandse luchten.
De Franse architect Jean Nouvel, met Diederik Dam verantwoordelijk voor het architectonisch ontwerp van het nieuwe hoofdkantoor van het Europees Octrooibureau (EOB), vertelt dat hij is geïnspireerd door het vlakke land met de verre horizons en eindeloze luchten. In deze omgeving plaatst hij ‘a flagship of noble scale and proportion whose materiality is unsettling and whose geometric abstraction, total. This building is calm and serene, nothing can touch it, it’s part of the sky. It takes on the colour of the sky through the slightly iridescent clear glass of its façades and the stainless steel of the horizontal lines that give it rhythm.’ Aan die strakke horizontale lijnen zijn aan de zeezijde rvs vinnen toegevoegd, die van buitenaf de gevel een golvend effect geven, en in de toekomst het water in de bekkens rond de nieuwbouw naar binnen toe moeten spiegelen.
Samenwerking
De samenwerking tussen de architecten Diederik Dam en Jean Nouvel komt voort uit een persoonlijke vriendschap tussen beide architecten, ontstaan in Saint Paul de Vence in Zuid Frankrijk, waar beiden een vakantiehuis hebben. Toen in 2012 de prijsvraag voor het nieuwe hoofdkantoor van het EOB werd uitgeschreven, leek dit Diederik Dam een ideale opdracht om samen te werken met Jean Nouvel. Om een team met de uitvoerende partijen te smeden, nodigde Jean Nouvel de toekomstige bouwteamgenoten van TBI uit in restaurant La Colombe d’Or en tijdens een potje petanque op het dorpsplein viel het besluit: We gaan het samen doen! Ze deden een aanbieding en tekenden in 2013 het Design & Build-contract voor de nieuwbouw. Het is een harmonieuze en vruchtbare samenwerking geweest, mede dankzij de vriendschap.
Groei Octrooibureau
In 1972 wordt in Rijswijk het oude hoofdkantoor van het EOB in gebruik genomen, een toren van 68 meter naar ontwerp van architect R.D. Bleeker. Het EOB groeit gestaag. In de 90-er jaren is het hoofdgebouw uitgebreid met vierlaagse vleugels rond de toren. In 1997 koopt het Octrooibureau het voormalige Shellkantoorcomplex naast hun terrein. In 2002 wordt naar ontwerp van architectenbureau HMADP the Hinge gebouwd, als scharnier tussen beide kantoorcomplexen. In 2012 volgt de prijsvraag voor een nieuw hoofdgebouw, omdat het oude niet meer aan de eisen voldoet. In 2014 start de sloop van de lage vleugels en een deel van de Hinge, gevolgd door de bouw van het nieuwe hoofdgebouw (the New Main) en een nieuwe vleugel tussen de Hinge en de nieuwbouw (the New Hinge), beide naar ontwerp van Ateliers Jean Nouvel en Dam & Partners architecten. De nieuwbouw is in juni 2018 voltooid.
Waterbekkens
Het zal nog tot 2020 duren voor het hele project af is: na verhuizing van de medewerkers naar de nieuwbouw (najaar 2018) wordt de oude kantoortoren laag voor laag gesloopt. Daarna worden de enorme waterbekkens (16.275 m2) rond de nieuwbouw voltooid en met water gevuld. De waterbekkens bevinden zich van de straat af gezien boven ooghoogte. Voorbijgangers zien wel het water dat continu langs de buitenwanden uit de bekkens stroomt. Een grote spiegelende RVS luifel kraagt 19,5 meter uit de gevel en markeert de hoofdentree. In de toekomst doorsnijdt de entree het water. Via een flauwe hellingbaan onder de luifel daalt de bezoeker af naar de 6 meter hoge entreehal. In de entreehal moet een glanzende wandbekleding met reliëf de suggestie wekken dat ook hier het water langs de bekkens stroomt. Daarboven is veel glas en op het plafond zijn de kleuren aangebracht uit de vlaggen van de 38 Europese landen waarvoor de patenten worden onderzocht en verleend op dit octrooibureau. Vanuit de entreehal leiden twee royale trappen naar de mezzanines waar een restaurant en vergaderzalen zijn. Op dit niveau staat men straks oog in oog met het wateroppervlak. Rechtdoor kan men vanuit de entreehal via een gang met glasdak – straks onder het water door – naar the New Hinge, een gebouw met o.a. sportvoorzieningen, vergaderzalen en restaurant. Het interieur van de vijflaagse kleurrijke New Hinge is rijkelijk voorzien van groenvoorzieningen.
Slanke kantoorschijf
The New Main is een enorme glazen schijf van 156 meter lang, 107 meter hoog en 25 meter diep. Zonder de buitenste glasgevels is het gebouw grotendeels zelfs krap 15 meter diep. Een staalskelet vormt de kern van het gebouw. De vijflaagse onderbouw is opgebouwd uit HD stalen spanten van 18 bij 6 meter. Daarop is een zeer slank staalskelet gemonteerd van 22 verdiepingen. Er zijn Slimline verdiepingsvloeren toegepast, een licht, prefab vloersysteem dat plafond, installatieruimte en topvloer integreert. De betonnen elementen maken kolomvrije overspanningen van ruim 12 meter mogelijk. Aan de zuidoostzijde is, vanwege de uitspringende bouwvolumes van o.a. de twee kernen, de ruimte tussen de dubbele gevel ruim 7 meter diep. In de spouw zijn grote plantenbakken (in totaal 2300 m2) en geperforeerde panelen gehangen, die schaduw moeten brengen. Aan de noordwestkant is er 2,5 meter ruimte tussen de glasgevels.
Kantoren
The New Main heeft een vrij rigide opzet met een middengang waaraan eenvormige kantoorkamers liggen. Op enkele plekken zijn op elke verdieping ontmoetings- en overlegruimtes ingericht. Aan het einde van de lange kantoorgangen zit verdiepinghoog glas: ook hier kan je de blik richten op de horizon. Het onderzoekswerk vereist concentratie, dus er zijn overwegend eenpersoonswerkplekken. De vrij kleine kamers worden optisch vergroot door de dubbele gevel en hebben allemaal een weids uitzicht op de omgeving. Dankzij de dubbele gevel kunnen medewerkers de ramen openen voor frisse lucht. De buitenste vliesgevel vangt de wind en dempt het geluid. Met het oog op de gewenste transparantie van de gevels is het glas in de buitenste gevels zeer ijzerarm en voorzien van een reflecterende en toch nauwelijks zichtbare Bright Silver coating.
Daktuin
De technische installaties zijn niet gesitueerd op het dak, maar op de 14e-16e verdieping. Hierdoor is op de 26e en 27e verdieping een daktuin mogelijk op twee niveaus. Doordat de buitenste glasgevels doorlopen is het hier aangenaam vertoeven in de luwte. De daktuin is deels overkapt met PV-panelen, die ook voor schaduw zorgen. Het is ingericht met een houten dek rond een bed met lage beplanting (grassen en kruiden), waar doorheen een schelpenpad slingert. Aan het uiteinde van de daktuin weerspiegelt de lucht in een rvs vloer.
Aansluiting op omgeving
Ondanks of juist dankzij de transparantie en spiegelingen is het kantoor een eyecatcher als je op de A4 langs Rijswijk rijdt. Het volgt richting van de wegen en bebouwing in Rijswijk. Tot zover reikt de aansluiting op de omgeving. Qua werkomgeving is het EOB echter een vrij gesloten instituut, dat haar internationale personeel behalve werk ook ontspanning en opleidingen biedt. Er is een mooi park, ontworpen door Copijn, er zijn tennisbanen, terrassen, restaurants, sportzalen, een trainingscentrum, een bankfiliaal en er komen ook nog winkeltjes. Er is weinig interactie met de omgeving, het vormt een aparte community binnen Rijswijk en Den Haag. Stedenbouwkundig lijkt het EOB eveneens weinig behoefte te hebben aan aansluiting op de directe omgeving. Door de hoge waterbekkens werpt het bijna letterlijk een waterlinie op. Beveiliging van medewerkers en uitvindingen die op patenten wachten zijn hier mogelijk debet aan. Het glazen gebouw lijkt zich los te weken van de aarde, zwevend in de lucht, zoals Jean Nouvel het verwoordt.
Dit artikel is geschreven door Jacqueline Knudsen en gepubliceerd in ArchitectuurNL 04 2018.
Gerelateerd
Tags:
Dam & Partners,
glasgevel,
kantoor,
nouvel,
rijswijk,
staalconstructie